Sytuacja prawna wspólnika spółki niemającej osobowości prawnej jako dłużnika podatkowego / Łukasz Pajor

W publikacji w sposób kompleksowy omówiono problematykę określenia sytuacji prawnej wspólnika spółki niemającej osobowości prawnej jako dłużnika podatkowego.

Przedstawiono w niej m.in. zagadnienia natury prawnej spółek osobowych, które powinny być brane pod uwagę przy konstruowaniu regulacji dotyczących:

• zasad ponoszenia odpowiedzialności przez wspólników spółek osobowych za zaległości podatkowe (w aspekcie podmiotowym, przedmiotowym oraz czasowym),
• podmiotowości podatkowoprawnej spółek osobowych,
• wzajemnych relacji zachodzących między zobowiązaniem podatkowoprawnym spółki a zobowiązaniem wspólnika,
• zasad realizacji odpowiedzialności wspólników.

Autor dowodzi, że natura prawna spółek niemających osobowości prawnej oraz wynikające z niej przenikanie się sfery prawnej spółki i wspólników, którzy są gwarantami majątkowymi jej funkcjonowania, przemawia przeciwko ich zaliczeniu do kategorii osób trzecich w rozumieniu Ordynacji podatkowej.

   Adresaci:
Książka jest przeznaczona dla adwokatów, radców prawnych, sędziów sądów administracyjnych, doradców podatkowych, pracowników administracji, ekonomistów, księgowych oraz przedsiębiorców. Będzie cennym źródłem wiedzy dla osób, które wykonują lub chcą wykonywać działalność w formie spółki niemającej osobowości prawnej.

Wykaz ważniejszych skrótów ......................................................... 13
Wstęp ................................................................................................... 15
Rozdział I. Charakterystyka spółek niemających osobowości prawnej ..... 23
1. Wprowadzenie .......................................................................... 23
2. Źródła prawa spółek niemających osobowości prawnej ..... 24
3. Typy normatywne spółek niemających osobowości prawnej ................................... 28
3.1. Spółki osobowe a spółki kapitałowe. Pojęcie typu normatywnego spółki .................................. 28
3.2. Spółka cywilna ................................................................... 31
3.3. Spółka jawna ...................................................................... 33
3.4. Spółka partnerska .............................................................. 35
3.5. Spółka komandytowa ....................................................... 37
3.6. Spółka komandytowo-akcyjna ........................................ 41
4. Status podmiotowy spółek niemających osobowości prawnej na gruncie prawa prywatnego ........................ 44
5. Powstanie spółki niemającej osobowości prawnej .............. 50
6. Struktura majątkowa spółek niemających osobowości prawnej .................................. 54
7. Zasady prowadzenia spraw i reprezentacji spółek osobowych ....................................... 61
8. Udział wspólnika w zyskach i stratach spółki...................... 67
9. Rozwiązanie i likwidacja spółki ............................................. 69
10. Podsumowanie .......................................................................... 74
Rozdział II. Status podmiotowy spółek niemających osobowości prawnej na gruncie prawa podatkowego .............. 77
1. Wprowadzenie .......................................................................... 77
2. Podmiotowość podatkowoprawna ......................................... 80
3. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej a spółki osobowe .................................... 86
3.1. Zagadnienia wprowadzające ............................................ 86
3.2. Osobowe spółki handlowe ............................................... 87
3.3. Spółka cywilna ................................................................... 89
4. Przyczyny statuowania podmiotowości podatkowoprawnej spółek niemających osobowości prawnej .................. 97
4.1. Przypisanie podmiotowi podatku przedmiotu opodatkowania .................................................................. 97
4.2. Opodatkowanie działalności gospodarczej ................... 99
5. Podmiotowość podatkowoprawna spółek niemających osobowości prawnej na gruncie poszczególnych ustaw podatkowych ........ 102
5.1. Zagadnienia wprowadzające ............................................ 102
5.2. Podatki dochodowe ........................................................... 103
5.3. Podatki obrotowe ............................................................... 107
5.4. Podatek od czynności cywilnoprawnych ....................... 108
5.5. Podatki majątkowe oraz majątkowo-przychodowe ...... 109
5.6. Podatek od wydobycia niektórych kopalin.................... 111
6. Odpowiedzialność podatkowoprawna spółek niemających osobowości prawnej .......................................... 111
7. Podsumowanie .......................................................................... 118
Rozdział III. Wspólnik spółki osobowej jako podmiot odpowiedzialności podatkowej i osoba trzecia ............... 123
1. Wprowadzenie .......................................................................... 123
2. Wspólnik spółki osobowej jako osoba trzecia ...................... 125
2.1. Pojęcie osoby trzeciej oraz przyczyny jej ustanawiania ................................................................. 125
2.2. Odpowiedzialność osoby trzeciej a zmiana rozkładu ciężaru podatkowego wyznaczonego normą materialnego prawa podatkowego .................................. 132
2.3. Przyczyny ustanawiania odpowiedzialności podatkowej wspólnika oraz czynienia go osobą trzecią ......................... 134
3. Podstawy prawne odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki osobowej .......................................... 140
3.1. Zagadnienia wprowadzające ............................................ 140
3.2. Prawo prywatne jako wyłączna podstawa prawna odpowiedzialności wspólnika ......................................... 141
3.3. Odesłanie do przepisów prawa prywatnego mocą przepisu prawa podatkowego .......................................... 145
3.4. Prawo podatkowe jako wyłączna podstawa prawna odpowiedzialności wspólnika ......................................... 147
3.5. Wnioski częściowe ............................................................. 150
4. Charakter prawny odpowiedzialności wspólnika ............... 151
4.1. Pojęcie odpowiedzialności – uwagi terminologiczne..... 151
4.2. Obiektywny charakter odpowiedzialności wspólnika ............................................................................ 152
4.3. Osobisty i nieograniczony charakter odpowiedzialności wspólnika ......................................... 155
5. Powstanie zobowiązania spółki jako warunek konieczny odpowiedzialności wspólnika ................................................ 158
6. Odpowiedzialność za cudzy dług a struktura zobowiązania wspólnika ......................................................... 159
7. Zakres podmiotowy odpowiedzialności za zobowiązania spółki osobowej ......................................................................... 164
7.1. Pojęcie wspólnika i materialnoprawny charakter jego statusu ......................................................................... 164
7.2. Zamknięty katalog wspólników ponoszących odpowiedzialność podatkową ......................................... 165
7.3. Kategorie wspólników mogących ponieść odpowiedzialność podatkową ......................................... 166
7.3.1. Zagadnienia wprowadzające ................................. 166
7.3.2. Spółka cywilna i jawna .......................................... 168
7.3.3. Spółka partnerska ................................................... 168
7.3.4. Spółka komandytowa ............................................. 170
7.3.5. Spółka komandytowo-akcyjna ............................. 173
7.3.6. Odpowiedzialność wspólników spółek prawa obcego ........................................................... 175
8. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności wspólnika ........ 177
8.1. Odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe
a odpowiedzialność za zaległość podatkową ................ 177
8.2. Odpowiedzialność za należności płatnika i inkasenta ........................................................................... 180
8.3. Odpowiedzialność za zaległości podatkowe podatnika przejęte przez następcę prawnego................ 181
8.4. Odpowiedzialność za należności uboczne i koszty egzekucyjne ........................................................................ 185
8.5. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe powstałe na podstawie odrębnych przepisów po rozwiązaniu spółki ............. 187
8.6. Odpowiedzialność za zaległości podatkowe innego wspólnika, wynikające z działalności spółki oraz odpowiedzialność spółki za zobowiązania wspólnika związane z jego uczestnictwem w spółce ............................................................................... 189
8.7. Odpowiedzialność za zobowiązanie innej osoby trzeciej ................................................................................. 190
8.8. Odpowiedzialność za niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz oprocentowanie tych zaliczek – wzmianka .......... 193
9. Odpowiedzialność podatkowa wspólnika przystępującego do spółki ....................................................... 193
10. Odpowiedzialność podatkowa byłego wspólnika................ 195
10.1. Wystąpienie wspólnika ze spółki wskutek wypowiedzenia ................................................................ 195
10.2. Ustanie bytu prawnego spółki osobowej ..................... 199
10.3. Zmiana statusu wspólnika w spółce komandytowej .................................................................. 202
11. Okoliczności ograniczające zakres przedmiotowy odpowiedzialności .................................................................... 203
12. Podsumowanie .......................................................................... 205
Rozdział IV. Relacje zachodzące między zobowiązaniem spółki a zobowiązaniem wspólnika ............................. 211
1. Wprowadzenie .......................................................................... 211
2. Zależność zobowiązania wspólnika od zobowiązania spółki (akcesoryjność) ............................................................. 213
2.1. Pojęcie akcesoryjności ...................................................... 213
2.2. Akcesoryjność zobowiązania osoby trzeciej w świetle poglądów doktryny prawa podatkowego ....................... 215
2.3. Akcesoryjność zobowiązania wspólnika ....................... 217
2.3.1. Zagadnienia wprowadzające ................................. 217
2.3.2. Akcesoryjność a powstanie zobowiązania wspólnika ................................................................. 218
2.3.3. Akcesoryjność a rozmiar długu wspólnika ........ 221
2.3.4. Akcesoryjność a wygaśnięcie zobowiązania wspólnika ................................................................. 223
2.3.5. Wnioski częściowe .................................................. 224
3. Subsydiarna a prymarna odpowiedzialność wspólnika ..... 225
3.1. Pojęcie odpowiedzialności prymarnej i subsydiarnej .... 225
3.2. Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika .................... 227
3.2.1. Zagadnienia wprowadzające ................................. 227
3.2.2. Problem subsydiarnego charakteru odpowiedzialności wspólnika spółki cywilnej .... 230
3.2.3. Stan bezskuteczności egzekucji ............................ 232
3.2.4. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji orzekającej o jego odpowiedzialności ....................................... 234
3.2.5. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a wydanie decyzji orzekającej o odpowiedzialności wspólnika .......... 236
3.2.6. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika a akcesoryjność jego zobowiązania .... 238
3.3. Prymarna odpowiedzialność wspólnika........................ 239
4. Solidarność dłużników podatkowych ................................... 240
4.1. Pojęcie solidarności dłużników (biernej) w prawie podatkowym ............................................ 240
4.2. Solidarność jako cecha zobowiązania ............................ 241
4.3. Solidarność a subsydiarność ............................................ 244
4.4. Solidarność gwarancyjna ................................................. 245
4.5. Dopuszczalność stosowania przepisów o solidarności biernej do odpowiedzialności wspólników.................... 246
4.6. Zakres solidarności ........................................................... 249
4.7. Moment powstania solidarności ..................................... 251
4.8. Następstwa solidarności ................................................... 252
4.8.1. Następstwa podatkowoprawne ............................. 252
4.8.2. Następstwa cywilnoprawne .................................. 254
5. Podsumowanie .......................................................................... 256
Rozdział V. Realizacja odpowiedzialności wspólnika .................................... 259
1. Wprowadzenie .......................................................................... 259
2. Abstrakcyjne a realne zobowiązanie wspólnika .................. 261
3. Model postępowania w przedmiocie orzekania o odpowiedzialności wspólnika ............................................. 263
3.1. Zagadnienia wprowadzające ............................................ 263
3.2. Model dwufazowy ............................................................. 263
3.3. Model jednofazowy ........................................................... 269
3.4. Wnioski częściowe ............................................................. 271
4. Wielość wspólników odpowiedzialnych a jedność postępowania w przedmiocie orzeczenia o ich odpowiedzialności ............. 272
5. Charakter prawny decyzji orzekającej o odpowiedzialności wspólnika ............................................. 275
6. Granice czasowe orzeczenia o odpowiedzialności wspólnika ........................................ 277
7. Zabezpieczenie wykonania zobowiązania wspólnika ......... 280
7.1. Zabezpieczenie zobowiązania wspólnika przed terminem płatności ................................................ 280
7.2. Zabezpieczenia rzeczowe (hipoteka przymusowa i zastaw skarbowy) ............................................................ 281
8. Wykonanie zobowiązania wspólnika .................................... 282
9. Podsumowanie .......................................................................... 284
Zakończenie ....................................................................................... 287
Bibliografia......................................................................................... 293
Wykaz orzecznictwa sądowego ...................................................... 307
Wykaz aktów prawnych ................................................................... 313