System rachunkowości finansowej. Zasady pomiaru, ewidencji i prezentacji / Przemysław Czajor, Anna Jurewicz, Agnieszka Katarzyna Wencel, Marcin Michalak, Ewa Walińska

Książka opisuje i objaśnia system rachunkowości finansowej przedsiębiorstwa w sposób całościowy i zintegrowany. Ujęcie całościowe oznacza prezentację wszystkich elementów systemu, począwszy od jego teoretycznych podstaw, które stanowią fundament wymaganych w praktyce regulacji prawnych i środowiskowych, poprzez zasady pomiaru i ewidencji księgowej skutków finansowych zdarzeń gospodarczych, kończąc na zasadach ich prezentacji w sprawozdaniu finansowym. Podejście zintegrowane do systemu rachunkowości finansowej oznacza wskazanie powiązań między zasadami pomiaru i ewidencją księgową zdarzeń gospodarczych oraz prezentacją ich skutków finansowych w sprawozdaniu finansowym.

Zagadnienia zawarte w publikacji są analizowane według schematu: zasady pomiaru – zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym – ewidencja.

   W publikacji omówiono:

• podstawy rachunkowości finansowej – wyjaśniono istotę systemu rachunkowości, a także ogólne zasady pomiaru i prezentacji podstawowych kategorii finansowych oraz podstawy ewidencji księgowej;
• szczegółowe zasady pomiaru, prezentacji i ewidencji typowych kategorii systemu rachunkowości – wskazano określone kategorie bilansowe oraz kategorie rachunku zysków i strat;
• podatki i zasady ich ujmowania w systemie rachunkowości.

Opracowanie może stanowić źródło inspiracji do modyfikacji funkcjonujących w przedsiębiorstwach rozwiązań księgowych i sprawozdawczych.

Autorzy, od wielu lat łączący działalność naukowo-dydaktyczną z praktyką, koncentrują się m.in. na przedstawieniu:

• ujęcia sprawozdawczego, rozumianego jako pomiar i prezentacja. Takie podejście pozwala zmierzyć, a następnie odnieść skutki finansowe omawianych transakcji i zdarzeń gospodarczych bezpośrednio do poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego, jakimi są bilans oraz rachunek zysków i strat;
• kluczowych elementów systemu rachunkowości finansowej, omówionych w kontekście teoretycznych założeń, a jednocześnie głęboko osadzonych w praktyce;
• zagadnień teoretycznych i ich praktycznych rozwiązań na przykładach oraz poglądowych ilustracjach, dzięki którym Czytelnik może łatwo śledzić tok rozumowania, rozwijać umiejętności warsztatowe i dokonywać uzasadnionych wyborów metodycznych;
• rozwiązania, które wdrożyli podczas realizacji projektów z zakresu rachunkowości w wielu polskich przedsiębiorstwach różnych branż.

   Adresaci:
Książka jest przeznaczona dla adwokatów, radców prawnych, sędziów, prokuratorów, doradców podatkowych, dyrektorów finansowych i głównych księgowych, służb ekonomiczno-księgowych, pracowników działów kadr i płac, menedżerów, przedsiębiorców. Będzie cennym źródłem wiedzy dla przedstawicieli nauki oraz studentów kierunków rachunkowość, finanse, zarządzanie.

Wykaz stosowanych skrótów ...................................................................................... 11
Wstęp ............................................................................................................................... 13
Część I. PODSTAWY RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ
Rozdział 1. Pojęcie i istota rachunkowości .............................................. 19
1.1. Cele, zadania i funkcje rachunkowości .............................................................. 19
1.2. Użytkownicy informacji ....................................................................................... 25
1.3. Nadrzędne zasady rachunkowości ...................................................................... 30
Rozdział 2. Podstawowe kategorie finansowe i ogólne zasady ich pomiaru w rachunkowości ................................. 43
2.1. Rachunkowość jako system pomiaru rzeczywistości gospodarczej ............... 43
2.2. Podstawowe kategorie pomiaru systemu rachunkowości a sprawozdania finansowe ....................................... 47
2.2.1. Aktywa i zobowiązania jako podstawowe kategorie pomiaru sytuacji finansowe ............................................... 47
2.2.2. Przychody i koszty jako podstawowe kategorie pomiaru rentowności .................. 55
2.3. Ogólne zasady wyceny bilansowej oraz pomiaru dokonań ............................. 59
2.3.1. Pomiar sytuacji finansowej a pomiar dokonań .................................... 59
2.3.2. Wycena wstępna aktywów i pasywów a ich wycena na dzień bilansowy ............... 63
2.3.3. Zasady pomiaru przychodów i kosztów ............................................... 78
Rozdział 3. Ogólne zasady sporządzania jednostkowego sprawozdania finansowego ........ 82
3.1. Istota i cel sprawozdania finansowego ............................................................... 82
3.2. Składniki sprawozdania finansowego i ich charakterystyka ........................... 84
3.2.1. Bilans ......................................................................................................... 84
3.2.2. Rachunek zysków i strat .......................................................................... 89
3.2.3. Rachunek przepływów pieniężnych ...................................................... 91
3.2.4. Zestawienie zmian w kapitale własnym ................................................ 92
3.2.5. Informacja dodatkowa ............................................................................ 93
3.3. Model sprawozdawczości finansowej według polskiego prawa bilansowego ..... 94
Rozdział 4. Ewidencja księgowa ........................................................ 109
4.1. Zdarzenia i operacje gospodarcze oraz ich klasyfikacja .................................. 109
4.2. Teoria konta i podwójnego zapisu księgowego ................................................. 116
4.2.1. Istota konta księgowego .......................................................................... 116
4.2.2. Zasada podwójnego zapisu księgowego ................................................ 117
4.2.3. Klasyfikacja kont ...................................................................................... 119
4.3. Kontrola procesu rejestracji operacji gospodarczych i poprawianie błędnych zapisów księgowych .............................. 125
4.4. Zakładowy plan kont ............................................................................................ 130
4.4.1. Istota, cele i zadania planu kont ............................................................. 130
4.4.2. Budowa tradycyjnego planu kont .......................................................... 132
4.4.3. Przykładowy plan kont – zespoły kont i ich opis ................................. 135
4.5. Ujęcie ewidencyjne – przykładowe rozwiązania .............................................. 138
Część II. SZCZEGÓŁOWE ZASADY POMIARU, PREZENTACJI I EWIDENCJI TYPOWYCH KATEGORII SYSTEMU RACHUNKOWOŚCI
Rozdział 5. Rzeczowe i niematerialne aktywa trwałe ................................ 145
5.1. Definiowanie pojęć ............................................................................................... 145
5.1.1. Rzeczowe aktywa trwałe ......................................................................... 145
5.1.2. Wartości niematerialne i prawne ........................................................... 148
5.2. Klasyfikacja i zasady pomiaru ............................................................................. 150
5.2.1. Środki trwałe ............................................................................................ 150
5.2.2. Wartości niematerialne i prawne ........................................................... 164
5.3. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ............................................. 168
5.3.1. Środki trwałe ............................................................................................ 168
5.3.2. Wartości niematerialne i prawne ........................................................... 169
5.4. Zasady ewidencji – schematy księgowań typowych zdarzeń gospodarczych ..... 171
5.5. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 176
Rozdział 6. Inwestycje oraz aktywa i zobowiązania finansowe ................................ 185
6.1. Definiowanie pojęć ............................................................................................... 185
6.1.1. Inwestycje .................................................................................................. 185
6.1.2. Aktywa finansowe .................................................................................... 186
6.1.3. Zobowiązania finansowe ......................................................................... 187
6.1.4. Instrumenty finansowe ............................................................................ 187
6.2. Klasyfikacja i zasady pomiaru ............................................................................. 188
6.2.1. Klasyfikacja inwestycji oraz aktywów i zobowiązań finansowych ................ 188
6.2.2. Wycena inwestycji oraz aktywów i zobowiązań finansowych ............ 189
6.3. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ............................................. 205
6.3.1. Inwestycje .................................................................................................. 205
6.3.2. Zobowiązania finansowe ......................................................................... 208
6.4. Zasady ewidencji – schematy księgowań typowych zdarzeń gospodarczych ..... 210
6.5. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 223
Rozdział 7. Rzeczowe aktywa obrotowe .............................. 236
7.1. Definiowanie pojęć ............................................................................................... 236
7.2. Klasyfikacja i zasady pomiaru ............................................................................. 239
7.3. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ............................................. 249
7.4. Zasady ewidencji – schematy księgowań typowych zdarzeń gospodarczych ..... 250
7.5. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 255
Rozdział 8. Rozrachunki ............................................................. 270
8.1. Definiowanie pojęć ............................................................................................... 270
8.2. Klasyfikacja i zasady pomiaru ............................................................................. 270
8.3. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ............................................. 291
8.4. Zasady ewidencji – schematy księgowań typowych zdarzeń gospodarczych 293
8.5. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 301
Rozdział 9. Rozliczenia międzyokresowe i rezerwy ................................. 316
9.1. Definiowanie pojęć ............................................................................................... 316
9.1.1. Rozliczenia międzyokresowe .................................................................. 316
9.1.2. Rezerwy ..................................................................................................... 317
9.2. Klasyfikacja i zasady pomiaru ............................................................................. 317
9.2.1. Rozliczenia międzyokresowe czynne (RMC) ....................................... 317
9.2.2. Rozliczenia międzyokresowe bierne (RMB) ........................................ 318
9.2.3. Rozliczenia międzyokresowe przychodów (RMP) .............................. 320
9.2.4. Rezerwy ..................................................................................................... 322
9.3. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ............................................. 328
9.3.1. Rozliczenia międzyokresowe czynne .................................................... 328
9.3.2. Rozliczenia międzyokresowe bierne ...................................................... 328
9.3.3. Rozliczenia międzyokresowe przychodów ........................................... 329
9.3.4. Rezerwy ..................................................................................................... 330
9.4. Zasady ewidencji – schematy księgowań typowych zdarzeń gospodarczych ..... 330
9.4.1. Rozliczenia międzyokresowe czynne .................................................... 330
9.4.2. Rozliczenia międzyokresowe bierne ...................................................... 333
9.4.3. Rozliczenia międzyokresowe przychodów ........................................... 334
9.4.4. Rezerwy ..................................................................................................... 336
9.5. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 337
Rozdział 10. Kapitał własny .................................................... 343
10.1. Definiowanie pojęć ............................................................................................... 343
10.2. Klasyfikacja i zasady pomiaru ............................................................................. 344
10.3. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ............................................. 352
10.4. Zasady ewidencji – schematy księgowań typowych zdarzeń .......................... 354
10.5. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 358
Rozdział 11. Zasady ustalania wyniku finansowego ......................... 361
11.1. Definiowanie pojęć ............................................................................................... 361
11.2. Klasyfikacja i zasady pomiaru przychodów i kosztów ..................................... 362
11.2.1. Przychody ................................................................................................. 362
11.2.2. Koszty ........................................................................................................ 375
11.3. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ............................................. 391
11.4. Zasady ewidencji – schematy księgowań typowych zdarzeń gospodarczych ..... 395
11.5. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 398
Rozdział 12. Polityka rachunkowości, błędy lat poprzednich i zmiany szacunków ........... 416
12.1. Istota polityki rachunkowości ............................................................................. 416
12.2. Zmiany polityki rachunkowości jednostki – jej przyczyny i skutki ............... 418
12.3. Zmiany szacunków i błędy lat poprzednich ...................................................... 427
12.4. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 431
Część III. PODATKI I ZASADY ICH UJMOWANIA W SYSTEMIE RACHUNKOWOŚCI
Rozdział 13. Podatek jako szczególna kategoria finansowa systemu rachunkowości ......... 441
13.1. Istota i klasyfikacja podatków ............................................................................. 441
13.2. Zasady ujmowania podatków w systemie rachunkowości .............................. 450
13.3. Relacje między prawem bilansowym a prawem podatkowym ....................... 453
Rozdział 14. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................ 456
14.1. Istota i konstrukcja podatku od towarów i usług ............................................. 456
14.2. Powstanie obowiązku podatkowego i odliczenia podatku VAT ..................... 464
14.3. Zasady ewidencji podatku od towarów i usług ................................................ 475
14.4. Ujęcie ewidencyjne – przykładowe rozwiązania .............................................. 481
Rozdział 15. Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) ............................. 487
15.1. Istota i konstrukcja podatku dochodowego od osób fizycznych .................... 487
15.2. Zasady ustalania i ewidencji zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych ..... 492
15.3. Ujęcie ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ............................................... 496
Rozdział 16. Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) ................ 499
16.1. Istota i konstrukcja podatku dochodowego od osób prawnych ..................... 499
16.2. Przychody i koszty podatkowe ............................................................................ 506
16.3. Zasady ewidencji podatku dochodowego .......................................................... 513
16.4. Ujęcie ewidencyjne – przykładowe rozwiązania .............................................. 516
Rozdział 17. Podatek dochodowy odroczony jako kategoria systemu rachunkowości ....... 524
17.1. Zróżnicowanie wyniku finansowego i dochodu jako skutek rozbieżności prawa bilansowego i podatkowego .............. 524
17.2. Definiowanie pojęć ............................................................................................... 528
17.3. Klasyfikacja i zasady pomiaru ............................................................................. 531
17.4. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ............................................. 537
17.5. Zasady ewidencji – schematy księgowań typowych zdarzeń gospodarczych .................... 538
17.6. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania ................ 541
ANEKSY
Aneks nr 1. Przykładowy plan kont – wykaz kont syntetycznych i analitycznych ............ 553
Aneks nr 2. Instrumenty finansowe według rozporządzenia o instrumentach finansowych ................................. 577
A2.1. Definicje ................................................................................................................ 577
A2.2. Zakres obowiązywania rozporządzenia o instrumentach finansowych ....... 579
A2.3. Klasyfikacja aktywów finansowych i zobowiązań finansowych .................... 581
A2.4. Przeklasyfikowanie aktywów finansowych ...................................................... 584
A2.5. Wycena aktywów finansowych i zobowiązań finansowych ........................... 586
A2.5.1. Wycena na dzień początkowego ujęcia ............................................. 586
A2.5.2. Wycena na dzień bilansowy ................................................................ 588
A2.5.3. Utrata wartości aktywów finansowych .............................................. 593
A2.6. Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym ........................................... 598
A2.7. Zasady ewidencji ................................................................................................. 605
A2.8. Ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne – przykładowe rozwiązania .............. 607
Aneks nr 3. Test wiedzy ......................................................................... 634
Bibliografia ..................................................................................................................... 653