System Prawa Karnego Procesowego. Tom VI. Strony i inni uczestnicy postępowania karnego

Przekazywany do rąk Czytelników VI tom Systemu Prawa Karnego Procesowego poświęcony jest problematyce stron i innych uczestników postępowania karnego.

Główną ideą Systemu, zgodnie z charakterem tego wielotomowego cyklu publikacji, jest zebranie dotychczasowego dorobku literatury i po części orzecznictwa dotyczącego polskiego procesu karnego. Z drugiej jednak strony, Autorzy musieli zaprezentować własne poglądy w opisywanej materii. Pewien wkład we wzbogacenie opisanej tu problematyki wniósł także ustawodawca, dokonując w ostatnich latach licznych nowelizacji polskiej procedury karnej, w tym "wielkiej reformy", która weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r., i "kontrreformy" wprowadzonej zasadniczo z dniem 15 kwietnia 2016 r. Obie nowelizacje wpłynęły także, w większym lub mniejszym stopniu, na status prawny stron i innych uczestników postępowania karnego. W związku z powyższym należało także w niniejszej publikacji odnieść się do często sprzecznych zmian, wprowadzonych na przestrzeni zaledwie dwóch lat, co nadało poświęconym im rozważaniom charakter dynamiczny.

Pojęcie uczestnika postępowania budzi wątpliwości nie tylko w literaturze, ale i aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, równie wiele kontrowersji budzi także tradycyjne pojęcie strony procesowej, rodzaje stron, pojęcia zdolności procesowej i zdolności do czynności procesowych. Problematyka ta, stanowiąca swoisty wstęp do zagadnień opisywanych w niniejszym tomie, została obszernie opisana w rozdziale I.

W rozdziale II opisano instytucję oskarżyciela publicznego w odniesieniu do prokuratora, jak i nieprokuratorskich organów oskarżycielskich. W przypadku prokuratora sięgnięto nie tylko do regulacji kodeksu postępowania karnego, ale i ustawy z 28 stycznia 2016 r. - Prawo o prokuraturze oraz wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7 kwietnia 2016 r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury.

Rozdział III zawiera szerokie rozważania dotyczące pokrzywdzonego. Przeprowadzona w nim analiza standardów ochrony praw pokrzywdzonego w świetle dokumentów europejskich oraz Konstytucji RP i obowiązującego kodeksu postępowania karnego przekonuje, że nie jest on już w polskim procesie karnym postacią zapomnianą. Jednocześnie wykazuje, jak istotną rolę w ukształtowaniu tych wzorców odegrało szeroko rozumiane ustawodawstwo europejskie.

Rozdział IV opisuje ewolucję uprawnień i obecny status prawny oskarżyciela posiłkowego występującego w procesie karnym zarówno jako oskarżyciel posiłkowy uboczny, jak i oskarżyciel posiłkowy subsydiarny.

Problematyka oskarżyciela prywatnego jest przedmiotem rozważań rozdziału V niniejszego tomu. Godne uwagi są rozważania dotyczące pojęcia i statusu prawnego oskarżyciela prywatnego w obowiązującym ustawodawstwie. Obejmują one w szczególności analizę jego praw do dysponowania skargą i pojednania (w tym w trybie mediacji) oraz uprawnień jako strony procesu. Opisano również instytucję ingerencji prokuratora w postępowanie prywatnoskargowe.

Rozdział VI omawia instytucję powoda cywilnego, która z dniem 1 lipca 2015 r. stała się w polskim procesie karnym instytucją historyczną. W podsumowaniu rozdziału zawarto krótką refleksję co do zniesienia z dniem 1 lipca 2015 r. w polskim procesie karnym instytucji powództwa cywilnego, czemu towarzyszyło jednak wprowadzenie w art. 59a k.k. instytucji tzw. umorzenia restytucyjnego oraz likwidacji tegoż w dacie 15 kwietnia 2016 r.

Najobszerniejszy, VII rozdział poświęcono biernej stronie procesowej, czyli oskarżonemu sensu largo. Było to założenie świadome, uzasadnione faktem, że to właśnie oskarżony (podejrzany) był na przestrzeni wieków i jest obecnie centralną postacią procesu karnego.

Rozdział VIII obejmuje problematykę szczególnych stron procesowych i analizę innych niż kodeks postępowania karnego ustaw. Zawarte w nim rozważania dotyczą podmiotu zbiorowego (opisanego na podstawie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary), instytucji interwenienta i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej (przewidzianych przez kodeks karny skarbowy) oraz rodziców nieletniego (w świetle ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich).

W rozdziale IX tomu zawarto rozważania dotyczące przedstawiciela ustawowego pokrzywdzonego małoletniego, ubezwłasnowolnionego lub nieporadnego, a także przedstawiciela ustawowego oskarżonego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego.

Stosunkowo obszerne rozważania rozdziału X dotyczą obrońcy. Równie istotną rolę w procesie karnym pełni pełnomocnik, którego rola jest przedmiotem rozważań rozdziału XI niniejszego tomu. Instytucja ta została poddana analizie na tle kodeksu postępowania karnego oraz przepisów pozakodeksowych.

XII rozdział dotyczy występujących w procesie karnym rzeczników interesu społecznego, a mianowicie: Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Prokuratora Generalnego, prokuratora, przedstawiciela społecznego, amicus curiae i instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej. Podmioty te, być może niezbyt eksponowane w orzecznictwie sądowym i literaturze przedmiotu, zasługują niewątpliwie na uwagę. Należy wyrazić zasadną nadzieję, że zainteresowanie nimi wzrośnie chociażby ze względu na interesujące rozważania autorytetów nauki polskiej doktryny postępowania karnego zamieszczone w niniejszym tomie.

Szósty tom Systemu wieńczą rozważania rozdziału XIII poświęcone innym niż wskazane powyżej uczestnikom procesu karnego: świadkom, biegłym, tłumaczom, stenografom, ekspertom, osobom przybranym do czynności i protokolantom. Ich służebna rola w procesie karnym jest rzadko dostrzegana, a tym bardziej doceniana, ale niewątpliwie niezbędna.

Wykaz skrótów 19
Wykaz podstawowej literatury podawanej wyłącznie w zapisie skróconym 25
Wprowadzenie 35
ROZDZIAŁ 1. Zagadnienia ogólne 41 1.1. Pojęcie strony 49 1.1.1. Uwagi o pojęciu uczestnika postępowania 49 1.1.2. Kwestia pojęcia strony 53 1.2. Rodzaje stron 67 1.2.1. Pojęcie quasi-strony 67 1.2.2. Strony zasadnicze i szczególne 74 1.2.3. Kwestia strony zbiorowej 78 1.2.4. Strony czynne i bierne 83 1.2.5. Strony zastępcze i strony nowe 85 1.3. Zdolność procesowa 119 1.3.1. Pojęcie zdolności procesowej 119 1.3.2. Zdolność procesowa a legitymacja do procesu 126 1.4. Zdolność do czynności procesowych 128
ROZDZIAŁ 2. Oskarżyciel publiczny 146 2.1. Prokurator 146 2.1.1. Uwagi wstępne 150 2.1.2. Pojęcie oskarżyciela publicznego 151 2.1.3. Prokurator jako organ procesowy 154 2.1.4. Zadania prokuratury a zadania oskarżyciela publicznego 165 2.1.5. Pozycja prokuratora wśród innych oskarżycieli publicznych 167 2.1.6. Prokurator występujący w charakterze oskarżyciela publicznego jako strona 174 2.1.7. Uprawnienia prokuratora jako oskarżyciela publicznego w postępowaniu sądowym 178 2.1.7.1. Udział w rozprawie 178 2.1.7.2. Udział w posiedzeniu 184 2.1.8. Cofnięcie aktu oskarżenia 187 2.1.9. Wyłączenie prokuratora 197 2.1.9.1. Wyłączenie prokuratora z mocy prawa 198 2.1.9.2. Wyłączenie prokuratora na mocy orzeczenia 199 2.1.9.3. Postępowanie w przedmiocie wyłączenia prokuratora 203 2.1.9.3.1. Organy uprawnione do orzekania o wyłączeniu prokuratora 203 2.1.9.3.2. Postępowanie w przedmiocie wyłączenia prokuratora z mocy prawa 205 2.1.9.3.3. Postępowanie w przedmiocie wyłączenia na mocy orzeczenia prokuratora 207 2.1.9.4. Skutki w zakresie czynności dokonanej przez prokuratora podlegającego wyłączeniu 210 2.2. Nieprokuratorskie organy oskarżycielskie 211 2.2.1. Uwagi wstępne 213 2.2.2. Uprawnione organy 218 2.2.2.1. Nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni w sprawach o przestępstwa 218 2.2.2.1.1. Strażnicy Straży Leśnej i inni pracownicy Służby Leśnej 218 2.2.2.1.2. Strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej 221 2.2.2.1.3. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych 223 2.2.2.1.4. Organy Inspekcji Handlowej 226 2.2.2.1.5. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej 227 2.2.2.1.6. Urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej 230 2.2.2.1.7. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej 230 2.2.2.1.8. Organy Straży Granicznej 231 2.2.2.2. Nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe 233 2.2.3. Reprezentacja 237 2.2.4. Zakres praw i obowiązków procesowych 243 2.2.5. Relacja między nieprokuratorskim organem oskarżycielskim a prokuratorem 248
ROZDZIAŁ 3. Pokrzywdzony 254 3.1. Standardy ochrony praw pokrzywdzonego w świetle dokumentów europejskich i ustaw zasadniczych 254 3.1.1. Wprowadzenie: o genezie praw ofiar przestępstw 261 3.1.2. Przełom - deklaracja Narodów Zjednoczonych o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar 264 3.1.3. Ofiary w postępowaniu przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym 269 3.1.4. Ofiary ciężkich pogwałceń międzynarodowego prawa praw człowieka i poważnych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego 272 3.1.5. W kierunku konwencji Narodów Zjednoczonych o sprawiedliwości oraz wsparciu dla ofiar 274 3.1.6. Prawa ofiar przestępstw w dokumentach Rady Europy 277 3.1.6.1. Konwencja o kompensacji dla ofiar przestępstw popełnionych z użyciem przemocy 277 3.1.6.2. Rekomendacje Komitetu Ministrów 280 3.1.7. Pierwszy dokument unijny - decyzja ramowa Rady w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym 2001/220/WSiSW 285 3.1.8. Dyrektywa 2012/29/UE ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw ofiar przestępstw 289 3.1.9. Szczególne środki ochrony i wsparcia niektórych grup ofiar w innych unijnych aktach prawnych i w dokumentach Rady Europy 306 3.1.9.1. Uwagi wstępne 306 3.1.9.2. Ofiary handlu ludźmi 307 3.1.9.3. Dzieci-ofiary wykorzystywania seksualnego 309 3.1.9.4. Ofiary przemocy 310 3.1.9.5. Ofiary terroryzmu 317 3.1.9.6. Ofiary przestępstw z nienawiści 318 3.1.10. Dyrektywa odnosząca się do kompensaty dla ofiar przestępstw 320 3.1.11. W kierunku zrównania sytuacji ofiar i sprawców przestępstw w postępowaniu karnym 322 3.1.11.1. O potrzebie uwzględnienia praw ofiar przestępstw w konwencji Rady Europy o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności 322 3.1.11.2. Prawa ofiar przestępstw w ustawach zasadniczych - dziś i jutro 325 3.1.12. Podsumowanie i konkluzja 328 3.2. Pokrzywdzony w polskim procesie karnym 331 3.2.1. Uwagi wprowadzające 333 3.2.2. Definicja pokrzywdzonego i jej elementy 334 3.2.2.1. Zakres podmiotowy 338 3.2.2.1.1. Osoba fizyczna 338 3.2.2.1.2. Osoba prawna 339 3.2.2.1.3. Instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna 342 3.2.2.2. Dobro prawne naruszone lub zagrożone 344 3.2.2.3. Bezpośredniość naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego 349 3.2.3. Podmioty uważane przez ustawę za pokrzywdzonego 352 3.2.4. Podmioty wykonujące prawa pokrzywdzonego 353 3.2.4.1. Osoby najbliższe (strona zastępcza i nowa) oraz pozostające na utrzymaniu pokrzywdzonego 354 3.2.4.2. Przedstawiciel ustawowy oraz osoba sprawująca pieczę 354 3.2.4.3. Prokurator 358 3.2.4.4. Organy kontroli państwowej 359 3.2.4.5. Organy Państwowej Inspekcji Pracy 361 3.2.4.6. Inne podmioty wskazane w przepisach szczególnych 363 3.2.5. Uprawnienia pokrzywdzonego 365 3.2.5.1. Uprawnienia przysługujące przed wszczęciem postępowania karnego 365 3.2.5.2. Uprawnienia w postępowaniu przygotowawczym 367 3.2.5.3. Uprawnienia w postępowaniu jurysdykcyjnym 376 3.2.5.4. Uprawnienia niezależne od etapu postępowania karnego 381 3.2.6. Obowiązki pokrzywdzonego 386 3.2.7. Kumulacja roli procesowej pokrzywdzonego z rolą świadka 387
ROZDZIAŁ 4. Oskarżyciel posiłkowy 390 4.1. Zagadnienia ogólne 391 4.2. Oskarżyciel posiłkowy uboczny 397 4.3. Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny 412 4.4. Odstąpienie oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia 429
ROZDZIAŁ 5. Oskarżyciel prywatny 432 5.1. Rys historyczny 434 5.2. Oskarżyciel prywatny w prawie niemieckim (Privatkläger) 439 5.3. Definicja oskarżyciela prywatnego 443 5.4. Uzyskanie statusu oskarżyciela prywatnego 446 5.5. Zakres przedmiotowy oskarżenia prywatnego 447 5.6. Ograniczenia uprawnień oskarżyciela prywatnego 447 5.7. Uprawnienia oskarżyciela w postępowaniu sądowym 449 5.7.1. Prawo dysponowania skargą prywatną 449 5.7.2. Prawo do zawarcia pojednania lub ugody (art. 489 § 1 k.p.k.) 450 5.7.3. Prawo do mediacji (art. 489 § 2 k.p.k.) 452 5.7.4. Prawo do pełnomocnika (art. 59 § 1, art. 87 § 1 k.p.k.) 453 5.7.5. Prawo ubogich do zastępstwa procesowego (art. 88 k.p.k. w zw. z art. 78 § 1 k.p.k.) 454 5.7.6. Prawo inicjatywy dowodowej 454 5.7.7. Prawo zadawania pytań oskarżonemu, świadkom, biegłym (art. 171 § 2 k.p.k. w zw. z art. 485 k.p.k.) 455 5.7.8. Prawo wypowiadania się co do każdej kwestii poruszanej podczas postępowania 455 5.7.9. Prawo do wygłoszenia przemówienia końcowego 456 5.7.10. Prawo wnoszenia środków odwoławczych oraz środków zaskarżenia 456 5.8. Kumulacje ról procesowych w trybie prywatnoskargowym 457 5.9. Udział prokuratora w postępowaniu z oskarżenia prywatnego 458 5.10. Pojęcie interesu społecznego 458 5.11. Zmiana kwalifikacji prawnej czynu w trakcie postępowania karnego prowadzonego w trybie publicznoskargowym 463 5.12. Konsensualizm procesowy w trybie prywatnoskargowym 464
ROZDZIAŁ 6. Powód cywilny 466 6.1. Uwagi wprowadzające 468 6.2. Zarys historii instytucji powództwa cywilnego 470 6.3. Powództwo cywilne a inne formy kompensacji 476 6.4. Wzajemne relacje powództwa cywilnego i procesu karnego 489 6.5. Uczestnicy procesu 492 6.5.1. Powód cywilny 492 6.5.2. Oskarżony 495 6.5.3. Pełnomocnik i obrońca 497 6.5.4. Prokurator 499 6.6. Przebieg procesu adhezyjnego 501 6.6.1. Wytoczenie powództwa 502 6.6.2. Kontrola formalna powództwa 505 6.6.3. Zabezpieczenie roszczenia 511 6.6.4. Przekazanie powództwa sądowi cywilnemu 513 6.6.5. Przebieg postępowania przed sądem I instancji 514 6.6.6. Rozstrzygnięcie sądu I instancji 517 6.6.7. Apelacja i kasacja 518 6.6.8. Egzekucja prawomocnego wyroku 521 6.7. Podsumowanie 522
ROZDZIAŁ 7. Bierna strona procesowa 524 7.1. Standardy ochrony biernej strony procesowej w świetle dokumentów europejskich oraz Konstytucji RP 524 7.1.1. Standard ochrony praw oskarżonego w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka 524 7.1.1.1. Uwagi wprowadzające - katalog praw oskarżonego zagwarantowanych w EKPC 528 7.1.1.2. Autonomiczne rozumienie pojęcia "oskarżenie" jako wyznacznik zakresu konwencyjnej ochrony biernej strony procesowej 532 7.1.1.3. Koncepcja zrzeczenia się praw przysługujących biernej stronie procesowej 537 7.1.1.4. Prawo oskarżonego do dostępu do sądu w świetle EKPC 539 7.1.1.4.1. Dostęp do sądu niezawisłego, bezstronnego, ustanowionego ustawą 540 7.1.1.4.2. Prawo oskarżonego do dostępu do sądu a zawieranie porozumień karnoprocesowych i orzekanie o odpowiedzialności karnej w sposób uproszczony 550 7.1.1.4.3. Dostęp oskarżonego do sądu (etapu postępowania sądowego) a wymogi formalne dokonania czynności procesowej 553 7.1.1.5. Czy oskarżony samodzielnie dysponuje prawem do publicznego rozpoznania jego sprawy przez sąd? 557 7.1.1.6. Prawo oskarżonego do obrony 563 7.1.1.6.1. Prawo do bronienia się osobiście 563 7.1.1.6.2. Prawo do realizowania obrony za pomocą obrońcy z wyboru lub z urzędu 578 7.1.1.7. Ochrona oskarżonego wynikająca z domniemania niewinności 593 7.1.1.7.1. Uwagi wprowadzające 593 7.1.1.7.2. Ochrona oskarżonego w toku postępowania karnego 593 7.1.1.7.3. Ochrona wynikająca z wydania prawomocnego wyroku uniewinniającego 597 7.1.1.8. Prawo strony biernej postępowania do uruchomienia kontroli instancyjnej orzeczenia 603 7.1.1.9. Prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie 608 7.1.1.10. Podsumowanie 611 7.1.2. Ochrona praw oskarżonego na podstawie przepisów prawa unijnego 613 7.1.2.1. Wstęp 614 7.1.2.2. Od ścigania oskarżonego do jego ochrony 615 7.1.2.3. Autonomiczny charakter standardu ochrony praw oskarżonego w UE? 623 7.1.2.4. Akty prawa wtórnego i zalecenia Komisji 637 7.1.2.5. Podsumowanie 661 7.1.3. Standard ochrony praw oskarżonego w świetle przepisów Konstytucji 662 7.1.3.1. Potrzeba ochrony konstytucyjnej oskarżonego 665 7.1.3.2. Pojęcie konstytucyjnego standardu ochrony oskarżonego 666 7.1.3.3. Zakres podmiotowy standardu ochrony praw oskarżonego 667 7.1.3.4. Trzy stopnie gwarancji konstytucyjnych oskarżonego 669 7.1.3.5. Pierwszy stopień - gwarancje konstytucyjne ogólne 671 7.1.3.5.1. Podstawowe zasady prawa 671 7.1.3.5.2. Zasada proporcjonalności stosowania środków i dolegliwości wobec oskarżonego 673 7.1.3.5.3. Prawo do prywatności, ochrona własności, nietykalności osobistej i inne ogólne gwarancje 675 7.1.3.6. Drugi stopień - gwarancje konstytucyjne wspólne uczestników postępowania karnego 679 7.1.3.6.1. Istota gwarancji drugiego stopnia 679 7.1.3.6.2. Sprawiedliwość proceduralna 680 7.1.3.6.3. Prawo do sądu - prawo do rozpoznania sprawy 681 7.1.3.6.4. Prawo do sądu - niezależnego, właściwego 682 7.1.3.6.5. Prawo do sędziego - bezstronnego i niezawisłego 684 7.1.3.6.6. Prawo do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki 685 7.1.3.6.7. Prawo do jawnego rozpoznania sprawy 686 7.1.3.6.8. Prawo do kontroli sądowej 688 7.1.3.6.9. Prawo do dwuinstancyjnego postępowania 689 7.1.3.7. Trzeci stopień - gwarancje konstytucyjne ze względu na status oskarżonego 692 7.1.3.7.1. Uwagi ogólne 692 7.1.3.7.2. Prawo do obrony 693 7.1.3.7.3. Domniemanie niewinności 695 7.1.3.7.4. Szczególny, podwyższony standard ochrony oskarżonego 697 7.1.3.7.5. Prawo do wolności osobistej. Tymczasowe aresztowanie i obserwacja psychiatryczna 699 7.1.3.8. Tendencje rozwojowe w zakresie standardu ochrony oskarżonego 704 7.2. Bierna strona procesowa w polskim procesie karnym 705 7.2.1. Osoba podejrzana 711 7.2.2. Podejrzany 722 7.2.2.1. Zagadnienia wprowadzające 722 7.2.2.1.1. Definicja podejrzanego 722 7.2.2.1.2. Instytucja przedstawienia zarzutów 727 7.2.2.2. Uprawnienia podejrzanego 730 7.2.2.2.1. Prawo do informacji o przysługujących mu uprawnieniach i ciążących na nim obowiązkach 730 7.2.2.2.2. Prawo podejrzanego do milczenia oraz wolność od zmuszania do samooskarżenia 732 7.2.2.2.3. Prawo podejrzanego do niekaralności za fałszywe wyjaśnienia 734 7.2.2.2.4. Prawo podejrzanego do wyjaśnień na piśmie 737 7.2.2.2.5. Prawo podejrzanego składania wniosków o dokonanie czynności dochodzenia lub śledztwa 738 7.2.2.2.6. Prawo podejrzanego do korzystania z pomocy obrońcy i do przesłuchania z jego udziałem 741 7.2.2.2.7. Prawo podejrzanego do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim 744 7.2.2.2.8. Prawo podejrzanego do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania przygotowawczego 745 7.2.2.2.9. Końcowe zaznajomienie podejrzanego z aktami postępowania przygotowawczego przed 1 lipca 2015 r. 748 7.2.2.2.10. Końcowe zaznajamianie podejrzanego z materiałami postępowania przygotowawczego od 1 lipca 2015 r. 749 7.2.2.2.11. Prawo podejrzanego do końcowego zapoznawania się z aktami postępowania przygotowawczego po 15 kwietnia 2016 r. 750 7.2.2.2.12. Udostępnianie podejrzanemu akt postępowania przygotowawczego w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania 752 7.2.2.2.13. Prawo podejrzanego do składania zażalenia. Stosowanie zakazu reformationis in peius 755 7.2.3. Oskarżony 757 7.2.3.1. Uwagi ogólne 757 7.2.3.2. Pojęcie oskarżonego 758 7.2.3.3. Gwarancje i prawa oskarżonego w świetle kodeksu postępowania karnego 761 7.2.3.3.1. Prawo do obrony jako podstawowe uprawnienie oskarżonego 761 7.2.3.3.2. Prawo oskarżonego do informacji procesowej 779 7.2.3.3.3. Prawo do tłumacza 783 7.2.3.4. Obowiązki oskarżonego 786 7.2.3.4.1. Uwagi wstępne 786 7.2.3.4.2. Obowiązek stawiennictwa na każde wezwanie organów procesowych w przypadku, gdy oskarżony pozostaje na wolności 787 7.2.3.4.3. Obowiązek zawiadomienia organu, który prowadzi postępowanie o każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania lub pobytu 789 7.2.3.4.4. Obowiązek wskazania adresu dla doręczeń w kraju w przypadku, gdy oskarżony przebywa za granicą 792 7.2.3.4.5. Obowiązek poddania się czynnościom dowodowym określonym w art. 74 § 2 k.p.k. 796 7.2.3.4.6. Podsumowanie 801 7.2.3.5. Dopuszczalność kumulacji roli procesowej oskarżonego z innymi rolami procesowymi 802
ROZDZIAŁ 8. Strony szczególne 806 8.1. Podmiot zbiorowy 808 8.2. Interwenient 815 8.2.1. Istota interwencji 815 8.2.2. Początki instytucji interwenienta 823 8.2.3. Pozycja interwenienta w postępowaniu 825 8.2.4. Zgłoszenie interwencji 826 8.2.5. Wpływ interwencji na możliwości skróconego zakończenia postępowania 828 8.2.6. Kumulacja ról procesowych 829 8.2.7. Poszczególne uprawnienia interwenienta 831 8.3. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej 832 8.3.1. Istota odpowiedzialności posiłkowej 832 8.3.2. Pozycja podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w kolejnych regulacjach prawa karnego skarbowego 836 8.3.3. Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej 837 8.3.4. Kumulacja i zmiana roli procesowej 839 8.3.5. Pozycja podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w postępowaniu karnym skarbowym - zagadnienia ogólne 841 8.3.6. Udział podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w czynnościach procesowych 844 8.4. Rodzice i opiekun nieletniego 847
ROZDZIAŁ 9. Przedstawiciel ustawowy 852 9.1. Przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego małoletniego, ubezwłasnowolnionego lub nieporadnego 853 9.2. Przedstawiciel ustawowy oskarżonego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego 859
ROZDZIAŁ 10. Obrońca 862 10.1. Rys historyczny 867 10.2. Rozważania prawnoporównawcze 882 10.2.1. Belgia 883 10.2.2. Francja 885 10.2.3. Włochy 888 10.2.4. Niemcy 890 10.2.5. Austria 897 10.2.6. Anglia i Walia 899 10.3. Tryby powołania obrońcy w polskim w procesie karnym 902 10.3.1. Obrona obligatoryjna 902 10.3.2. Obrońca z wyboru i obrońca z urzędu 909 10.4. Stanowisko prawne obrońcy 917 10.5. Efektywność obrońcy w procesie karnym i jej kodeksowe uwarunkowania 927 10.5.1. Próba zdefiniowania efektywności udziału obrońcy w procesie karnym 927 10.5.2. Wybrane przepisy k.p.k. z 1997 r. warunkujące efektywny udział obrońcy w procesie 929 10.5.2.1. Nakaz działania na korzyść oskarżonego (art. 86 § 1 k.p.k.) 929 10.5.2.2. Sprzeczność interesów oskarżonych reprezentowanych przez jednego obrońcę (art. 85 § 1 k.p.k.) 933 10.5.2.3. Tajemnica obrończa 935 10.6. Znaczenie udziału i uprawnienia obrońcy w postępowaniu sądowym 939 10.6.1. Rola obrońcy w porozumieniach procesowych 939 10.6.2. Rola obrońcy na rozprawie sądowej 952 10.6.2.1. Przygotowanie do rozprawy 952 10.6.2.2. Rola obrońcy w przeprowadzaniu postępowania dowodowego na rozprawie głównej po 1 lipca 2015 r. 957 10.7. Kilka refleksji o wpływie nowelizacji z 11 marca 2016 r. na rolę obrońcy w postępowaniu sądowym 969
ROZDZIAŁ 11. Pełnomocnik 976 11.1. Pełnomocnik w kodeksie postępowania karnego 976 11.1.1. Uwagi wstępne 980 11.1.2. Prawo do pełnomocnika w świetle dokumentów europejskich oraz Konstytucji RP 985 11.1.3. Charakter prawny udzielenia pełnomocnictwa 997 11.1.4. Udzielenie pełnomocnictwa 999 11.1.5. Ustanie pełnomocnictwa 1011 11.1.6. Zakres pełnomocnictwa 1019 11.1.7. Pełnomocnictwo z urzędu 1030 11.1.8. Pełnomocnictwo obligatoryjne, przymus adwokacki 1039 11.1.9. Rola pełnomocnika strony w postępowaniu karnym 1049 11.1.10. Pełnomocnik osoby niebędącej stroną 1058 11.2. Pełnomocnik w postępowaniach pozakodeksowych 1064 11.2.1. Uwagi wstępne 1064 11.2.2. Pełnomocnik w postępowaniu karnym skarbowym 1065 11.2.3. Pełnomocnik w postępowaniu w sprawach o wykroczenia 1074 11.2.4. Pełnomocnik w postępowaniu w sprawach nieletnich 1076 11.2.5. Pełnomocnik w postępowaniu przeciwko podmiotowi zbiorowemu 1079
ROZDZIAŁ 12. Rzecznicy interesu społecznego 1080 12.1. Rzecznik Praw Obywatelskich 1080 12.1.1. Charakterystyka instytucji ombudsmana 1081 12.1.2. Rola Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu karnym 1084 12.1.2.1. Środki procesowe 1084 12.1.2.1.1. Żądanie wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego (art. 14 pkt 5 ustawy o RPO) 1084 12.1.2.1.2. Kasacja (art. 14 pkt 8 ustawy o RPO) 1092 12.1.2.1.3. Pytanie prawne (art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy o RPO) 1092 12.1.2.1.4. Żądanie wszczęcia postępowania w sprawie cywilnej i udział w każdym toczącym się już w tej kwestii postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi (art. 14 pkt 4 ustawy o RPO) 1101 12.1.2.2. Środki w sprawach indywidualnych o charakterze postulatywnym 1103 12.1.2.2.1. Skierowanie wystąpienia do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności Rzecznik stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela (art. 14 pkt 2 ustawy o RPO) 1103 12.1.2.2.2. Zwrócenie się do organu nadrzędnego nad jednostką (organem, organizacją lub instytucją), w której działalności Rzecznik stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa (art. 14 pkt 3 ustawy o RPO) 1109 12.1.2.3. Wnioski do Trybunału Konstytucyjnego i do właściwych organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej 1117 12.2. Rzecznik Praw Dziecka 1119 12.2.1. Wstęp 1120 12.2.2. Kompetencje Rzecznika Praw Dziecka 1124 12.2.3. Rola Rzecznika Praw Dziecka w procesie karnym 1126 12.2.4. Konkluzje 1134 12.3. Prokurator Generalny jako rzecznik interesu społecznego 1141 12.3.1. Wprowadzenie 1143 12.3.2. Prokurator Generalny w II Rzeczypospolitej (1918-1989) 1144 12.3.2.1. Do 1950 r. 1144 12.3.2.2. Lata 1950-1985 1150 12.3.2.3. Lata 1985-1989 1154 12.3.3. Prokurator Generalny w III Rzeczypospolitej 1157 12.3.3.1. Do 2009 r 1157 12.3.3.2. Do wejścia w życie ustawy Prawo o prokuraturze 1159 12.3.3.3. Aktualny stan prawny 1161 12.3.4. Pojęcie działania w interesie społecznym 1163 12.3.4.1. Dobro wspólne 1163 12.3.4.2. Pojęcie "interes" i jego rodzaje 1171 12.3.5. Kiedy Prokurator Generalny jest rzecznikiem interesu społecznego 1176 12.3.6. Podsumowanie 1186 12.4. Prokurator jako rzecznik interesu społecznego 1189 12.4.1. Wprowadzenie 1194 12.4.2. Pojęcie "interes społeczny" 1197 12.4.3. Przejawy działalności prokuratora jako rzecznika interesu społecznego 1200 12.4.3.1. Uwagi wstępne 1200 12.4.3.2. Prokurator jako rzecznik interesu społecznego w poglądach doktryny 1201 12.4.3.3. Prokurator niebędący rzecznikiem interesu społecznego 1204 12.4.3.3.1. Prokurator cofający akt oskarżenia 1204 12.4.3.3.2. Prokurator składający wnioski dowodowe 1206 12.4.3.3.3. Prokurator zaskarżający orzeczenie na korzyść oskarżonego 1207 12.4.3.3.4. Prokurator uczestniczący w rozprawie wytoczonej przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego 1208 12.4.3.3.5. Prokurator uczestniczący w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie lub niesłuszne stosowanie środków przymusu 1214 12.4.3.3.6. Prokurator Generalny wnoszący kasację nadzwyczajną 1216 12.4.3.4. Prokurator jako rzecznik interesu społecznego 1217 12.4.3.4.1. Prokurator w postępowaniu sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego 1217 12.4.3.4.2. Prokurator składający wniosek o orzeczenie środka kompensacyjnego obowiązku naprawienia szkody 1239 12.4.3.4.3. Prokurator wykonujący prawa zmarłego pokrzywdzonego 1242 12.4.3.4.4. Prokurator w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego 1247 12.4.4. Prokurator w postępowaniu adhezyjnym 1247 12.5. Przedstawiciel społeczny 1254 12.5.1. Rys historyczny 1255 12.5.2. Charakter prawny przedstawiciela społecznego 1260 12.5.3. Status przedstawiciela społecznego w postępowaniu sądowym 1263 12.5.3.1. Przesłanki materialne dopuszczenia do udziału w postępowaniu sądowym przedstawiciela społecznego 1264 12.5.3.2. Przesłanki formalne dopuszczenia do udziału w postępowaniu sądowym przedstawiciela społecznego 1265 12.5.3.2.1. Zdolność procesowa organizacji społecznych 1265 12.5.3.2.2. Prawidłowa delegacja 1267 12.5.3.2.3. Treść uchwały 1268 12.5.3.2.4. Osoba przedstawiciela społecznego 1269 12.5.3.2.5. Termin. Orzeczenie o dopuszczeniu 1272 12.5.3.2.6. Cofnięcie zgłoszenia przedstawiciela społecznego oraz odwołanie decyzji o dopuszczeniu organizacji społecznej 1274 12.5.3.2.7. Problem wielości przedstawicieli społecznych 1277 12.5.4. Uprawnienia przedstawiciela społecznego w postępowaniu sądowym 1280 12.5.4.1. Uwagi wstępne 1280 12.5.4.2. Prawo do uczestniczenia w rozprawie 1280 12.5.4.3. Prawo do znajomości materiałów postępowania 1282 12.5.4.4. Uczestnictwo w posiedzeniu 1283 12.5.4.5. Prawo do wypowiadania się i składania oświadczeń na piśmie 1284 12.5.4.6. Zagadnienie prawa do składania wniosków dowodowych 1286 12.6. Amicus curiae 1291 12.7. Instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna jako rzecznik interesu społecznego 1293 12.7.1. Minister Sprawiedliwości 1294 12.7.2. Organy kontroli państwowej 1296 12.7.2.1. Państwowa Inspekcja Pracy 1297 12.7.2.2. Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego 1298 12.7.2.3. Podmioty państwowe zobowiązane do zawiadomienia o przestępstwie 1298 12.7.3. Wnioski końcowe 1299
ROZDZIAŁ 13. Inni uczestnicy postępowania karnego 1302 13.1. Świadek, biegły 1302 13.1.1. Wstęp 1307 13.1.2. Świadek 1308 13.1.3. Biegły 1326 13.1.4. Podsumowanie 1349 13.2. Tłumacz, stenograf, ekspert, osoba przybrana do czynności, protokolant 1352 13.2.1. Wstęp 1354 13.2.2. Tłumacz 1355 13.2.3. Stenograf 1360 13.2.4. Ekspert 1365 13.2.5. Osoba przybrana do czynności 1369 13.2.6. Protokolant 1371 13.2.7. Podsumowanie 1378
Autorzy 1381
Skorowidz przedmiotowy 1385