Stosunki pracy nauczycieli publicznych szkół i placówek oświatowych / Dariusz Dwojewski, Helena Szewczyk

Publikacja stanowi analizę polskiego systemu prawnego w zakresie stosunków pracy nauczycieli w szkołach publicznych oraz placówkach oświatowych, ze szczególnym uwzględnieniem roli i znaczenia polskiego prawa pracy w zakresie prawnej ochrony nauczycieli, m.in. przed zwolnieniem z pracy, nierównym traktowaniem, dyskryminacją czy mobbingiem.

W książce dokonano charakterystyki środków prawnych, za pomocą których ochrona ta jest realizowana w indywidualnym i zbiorowym prawie pracy, a także w prawie cywilnym i karnym.

Autorzy omówili m.in. następujące zagadnienia:
• podstawy zatrudnienia nauczycieli, ze szczególnym uwzględnieniem charakteru prawnego aktu mianowania i jego skutków prawnych;
• nawiązanie, zmiana oraz ustanie stosunku pracy, w tym skutki prawne wadliwego nawiązania stosunku pracy;
• warunki pracy i płacy;
• szczególne obowiązki i odpowiedzialność nauczycieli oraz dochodzenie roszczeń przed sądami pracy.

Opracowanie zawiera również szczegółowe omówienie przepisów regulujących awans zawodowy nauczycieli, z uwzględnieniem bieżącego orzecznictwa sądowego w tym zakresie.

Książka jest przeznaczona zarówno dla dyrektorów szkół, jak i dla nauczycieli, pracowników kuratoriów oświaty, działów kadr, okręgowych inspektoratów pracy. Zainteresuje również przedstawicieli zawodów prawniczych – adwokatów, radców prawnych i sędziów.

Wykaz skrótów | str. 15

Wstęp | str. 19

Rozdział 1
Źródła prawa w zakresie stosunku pracy nauczycieli | str. 21
1.1. Karta Nauczyciela jako podstawowe źródło stosunku pracy nauczyciela | str. 21
1.1.1. Ograniczenia stosowania przepisów Karty Nauczyciela ze względu na obowiązujący nauczycieli wymiar zajęć | str. 23
1.1.2. Ograniczenia wynikające z miejsca zatrudnienia nauczyciela | str. 27
1.2. Kodeks pracy jako subsydiarne źródło prawa pracy | str. 48
1.3. Inne powszechnie obowiązujące źródła prawa stosunku pracy nauczycieli | str. 55
1.4. Korelacje Karty Nauczyciela z innymi pragmatykami pracowniczymi | str. 58
1.4.1. Ustawa o pracownikach samorządowych | str. 58
1.4.2. Ustawa o służbie cywilnej | str. 61
1.5. Regulaminy i statuty | str. 69
1.6. Akty prawa miejscowego | str. 71

Rozdział 2
Szkoła jako pracodawca | str. 77
2.1. Miejsce zatrudnienia jako czynnik determinujący sytuację prawną nauczyciela | str. 77
2.1.1. Szkoły i placówki samorządowe | str. 78
2.1.2. Szkoły i placówki prowadzone przez organy administracji rządowej | str. 79
2.2. Zatrudnianie nauczycieli w zespołach szkół | str. 81
2.3. Połączenie szkół w zespół, włączenie lub wyłączenie szkoły z zespołu w kontekście przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę | str. 83
2.4. Dodatkowe zatrudnienie nauczyciela u tego samego pracodawcy | str. 90
2.4.1. Prawne uwarunkowania zatrudnienia nauczycieli na podstawie kilku stosunków pracy u jednego pracodawcy | str. 91
2.4.2. Umowy cywilnoprawne z nauczycielami | str. 96

Rozdział 3
Kwalifikacje zawodowe nauczycieli | str. 103
3.1. Wymogi dotyczące wykształcenia | str. 104
3.2. Przestrzeganie podstawowych zasad moralnych | str. 108
3.3. Warunki zdrowotne | str. 110
3.4. Szczegółowe wymogi kwalifikacyjne na stanowisku nauczyciela | str. 111
3.4.1. Obywatelstwo | str. 111
3.4.2. Pełna zdolność do czynności prawnych i korzystanie z praw publicznych | str. 113
3.4.3. Toczące się przeciwko kandydatowi postępowanie karne lub dyscyplinarne | str. 115
3.4.4. Niekaralność dyscyplinarna | str. 116
3.4.5. Niekaralność za przestępstwo umyślne | str. 118
3.4.6. Posiadanie kwalifikacji wymaganych do pracy na określonym stanowisku | str. 121
3.4.7. Możliwość zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony | str. 129

Rozdział 4
Podstawy zatrudnienia nauczycieli | str. 131
4.1. Umowa o pracę na czas określony | str. 134
4.1.1. Umowa zawarta na okres stażu | str. 134
4.1.2. Umowa w czasie stanu nieczynnego | str. 134
4.1.3. Umowa z przyczyn organizacyjnych | str. 135
4.1.4. Umowa na realizację zajęć finansowanych ze środków Unii Europejskiej | str. 144
4.1.5. Umowa zawierana na czas nieobecności w pracy innego nauczyciela | str. 147
4.2. Umowa na czas nieokreślony | str. 152
4.3. Mianowanie jako podstawa nawiązania stosunku pracy z nauczycielem | str. 156
4.3.1. Pojęcie i zakres stosowania mianowania | str. 156
4.3.2. Charakter prawny aktu mianowania jako aktu nawiązującego stosunek pracy | str. 160
4.4. Zatrudnienie dyrektora szkoły | str. 163
4.5. Dyrektor jako kierownik samorządowej jednostki organizacyjnej | str. 171

Rozdział 5
Powstanie stosunku pracy nauczyciela | str. 179
5.1. Elementy treści stosunku pracy nauczyciela | str. 179
5.1.1. Stanowisko i miejsce pracy nauczyciela | str. 181
5.1.2. Termin rozpoczęcia pracy | str. 183
5.1.3. Wynagrodzenie za pracę | str. 184
5.1.4. Wymiar czasu pracy | str. 187
5.1.5. Odrębności dotyczące ustalania treści stosunku pracy nauczyciela zatrudnianego w zespole szkół | str. 189
5.2. Sposoby zawarcia umowy o pracę | str. 191
5.2.1. Oferta | str. 191
5.2.2. Rokowania | str. 192
5.2.3. Przedwstępna umowa o pracę | str. 193
5.3. Forma zawarcia stosunku pracy | str. 195
5.4. Dane osobowe | str. 196

Rozdział 6
Skutki prawne wadliwego nawiązania stosunku pracy z nauczycielem | str. 203
6.1. Ustalenie właściwej podstawy stosunku pracy | str. 204
6.2. Wygaśnięcie stosunku pracy | str. 207
6.3. Wypowiedzenie stosunku pracy | str. 213
6.4. Przywrócenie nauczyciela do pracy ze stanu nieczynnego | str. 217

Rozdział 7
Zmiana treści stosunku pracy nauczyciela | str. 223
7.1. Zmiana treści stosunku pracy zawartego na podstawie mianowania | str. 223
7.1.1. Zmiana wymiaru zajęć | str. 224
7.1.2. Zmiana stanowiska | str. 229
7.1.3. Zmiana miejsca pracy | str. 231
7.1.4. Zmiana wynagrodzenia | str. 235
7.2. Zmiana treści umowy o pracę nauczyciela | str. 241
7.2.1. Porozumienie zmieniające umowę o pracę | str. 241
7.2.2. Wypowiedzenie warunków umowy o pracę nauczyciela | str. 242

Rozdział 8
Awans zawodowy nauczycieli | str. 245
8.1. Uzyskanie stopnia awansu zawodowego bez konieczności odbywania stażu | str. 246
8.2. Wymogi dotyczące awansu zawodowego | str. 250
8.2.1. Wymagania kwalifikacyjne | str. 250
8.2.2. Staż | str. 251
8.2.3. Wymagania na poszczególne stopnie awansu zawodowego | str. 262
8.2.4. Ocena dorobku zawodowego | str. 266
8.2.5. Postępowanie kwalifikacyjne i egzaminacyjne | str. 269
8.3. Szczególny tryb awansu zawodowego | str. 280
8.3.1. Awans zawodowy dyrektora szkoły | str. 281
8.3.2. Awans zawodowy nauczycieli zatrudnionych w organach administracji | str. 285
8.3.3. Awans zawodowy działaczy związkowych | str. 288
8.3.4. Powierzenie lub utrata stanowiska a awans zawodowy | str. 290
8.4. Nadzór nad awansem zawodowym nauczycieli | str. 292

Rozdział 9
Ustanie stosunku pracy z nauczycielem | str. 297
9.1. Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania | str. 297
9.1.1. Uwagi wprowadzające | str. 297
9.1.2. Rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela mianowanego oraz za porozumieniem stron | str. 300
9.1.3. Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania w razie jego czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą | str. 306
9.1.4. Rozwiązanie stosunku pracy w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy oraz w razie nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne | str. 314
9.1.5. Rozwiązanie stosunku pracy w razie uzyskania negatywnej oceny pracy | str. 319
9.1.6. Rozwiązanie stosunku pracy w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii | str. 324
9.2. Rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela (z przyczyn dotyczących pracodawcy) | str. 327
9.2.1. Całkowita likwidacja szkoły | str. 327
9.2.2. Częściowa likwidacja szkoły | str. 338
9.2.2.1. Pojęcie częściowej likwidacji szkoły | str. 338
9.2.2.2. Kryteria doboru do zwolnienia | str. 343
9.2.2.3. Ochrona związkowa | str. 347
9.2.2.4. Ograniczenie zatrudnienia nauczyciela mianowanego | str. 347
9.2.2.5. Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny jako specjalny środek ochrony trwałości zatrudnienia | str. 354
9.2.3. Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę | str. 365
9.2.4. Przekazanie szkoły publicznej osobie fizycznej lub prawnej | str. 370
9.3. Wygaśnięcie stosunku pracy z nauczycielem | str. 376
9.3.1. Uwagi wprowadzające | str. 376
9.3.2. Nieprzystąpienie do pracy | str. 379
9.3.3. Upływ okresu pozostawania w stanie nieczynnym | str. 382
9.3.4. Prawomocne skazanie na karę pozbawienia prawa wykonywania zawodu albo karę pozbawienia praw publicznych lub utrata pełnej zdolności do czynności prawnych | str. 384
9.3.5. Prawomocne skazanie za przestępstwo popełnione umyślnie lub umyślne przestępstwo skarbowe oraz upływ trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności | str. 387
9.3.6. Prawomocne ukaranie nauczyciela w postępowaniu dyscyplinarnym | str. 391
9.3.7. Nawiązanie stosunku pracy na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo gdy do jego nawiązania doszło z naruszeniem warunków niezbędnych do zatrudnienia nauczyciela | str. 396
9.3.8. Śmierć nauczyciela | str. 404
9.4. Ustanie umownego stosunku pracy z nauczycielem. Roszczenia przysługujące nauczycielom z tytułu bezprawnego rozwiązania i wygaśnięcia stosunku  pracy | str. 410
9.5. Szczególna ochrona trwałości zatrudnienia nauczyciela | str. 420
9.6. Ochrona związkowa nauczyciela przed rozwiązaniem stosunku pracy | str. 434

Rozdział 10
Warunki pracy nauczycieli | str. 443
10.1. Ochrona życia i zdrowia oraz ochrona nauczycieli przed przemocą | str. 443
10.1.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy nauczycieli. Odpowiedzialność karna pracodawcy | str. 443
10.1.2. Ochrona nauczycieli przed przemocą w pracy lub w związku z pracą | str. 449
10.1.3. Ochrona publiczna nauczyciela | str. 454
10.1.4. Pomoc zdrowotna | str. 456
10.1.5. Urlop dla poratowania zdrowia (tzw. urlop zdrowotny) | str. 458
10.2. Czas pracy nauczycieli | str. 462
10.2.1. Obowiązkowe pensum ustalone przez organ prowadzący | str. 462
10.2.2. Ewidencja czasu pracy | str. 468
10.2.3. Pensum rozszerzone, łączone oraz równoważone. Różny wymiar zajęć | str. 469
10.2.4. Obniżenie pensum | str. 471
10.2.5. Praca w porze nocnej | str. 474
10.2.6. Pięciodniowy tydzień pracy | str. 476
10.2.7. Godziny ponadwymiarowe | str. 477
10.3. Odrębności w zakresie urlopów i innych przerw w wykonywaniu pracy nauczycieli | str. 483
10.3.1. Urlopy wypoczynkowe nauczycieli | str. 483
10.3.1.1. Urlop wypoczynkowy w szkołach i placówkach feryjnych | str. 483
10.3.1.2. Urlop uzupełniający | str. 485
10.3.1.3. Urlop wypoczynkowy w szkołach i placówkach nieferyjnych | str. 486
10.3.1.4. Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego | str. 488
10.3.1.5. Ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy | str. 490
10.3.2. Urlopy związane z pełnieniem funkcji rodzicielskich | str. 491
10.3.2.1. Urlop macierzyński | str. 491
10.3.2.2. Urlop rodzicielski | str. 494
10.3.2.3. Urlop ojcowski | str. 495
10.3.2.4. Urlop wychowawczy | str. 496
10.3.3. Urlopy płatne związane z kształceniem się nauczycieli | str. 498
10.3.4. Urlopy bezpłatne i przerwy w wykonywaniu pracy | str. 499
10.3.5. Świadczenie urlopowe | str. 500

Rozdział 11
Warunki płacy nauczycieli | str. 503
11.1. Wynagrodzenie za pracę nauczycieli | str. 503
11.1.1. Wynagrodzenie średnie oraz wynagrodzenie całkowite | str. 503
11.1.2. Wynagrodzenie zasadnicze | str. 505
11.1.3. Dodatki | str. 507
11.1.3.1. Dodatek funkcyjny i dodatek motywacyjny | str. 507
11.1.3.2. Dodatek stażowy | str. 509
11.1.3.3. Dodatek za pracę w warunkach szkodliwych | str. 512
11.1.3.4. Wynagrodzenie nauczycieli prowadzących zajęcia finansowane ze środków unijnych | str. 513
11.1.3.5. Dodatek uzupełniający | str. 515
11.1.4. Nagroda jubileuszowa | str. 517
11.1.5. Nagrody z okazji Dnia Edukacji Narodowej i inne nagrody okolicznościowe | str. 519
11.1.6. Odprawa emerytalna dla nauczycieli | str. 522
11.2. Inne świadczenia związane z pracą | str. 525
11.2.1. Dodatek wiejski | str. 525
11.2.2. Zasiłek na zagospodarowanie | str. 526
11.2.3. Prawo do lokalu i dodatku mieszkaniowego | str. 528
11.3. Zasady ustalania wynagrodzeń i innych świadczeń związanych z pracą | str. 530

Rozdział 12
Szczególne obowiązki i odpowiedzialność nauczycieli | str. 535
12.1. Obowiązki nauczycieli | str. 535
12.1.1. Rodzaje obowiązków nauczycieli | str. 535
12.1.2. Ocena wykonania obowiązków przez nauczycieli | str. 538
12.2. Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna nauczycieli | str. 546
12.2.1. Pojęcie odpowiedzialności porządkowej i dyscyplinarnej | str. 546
12.2.2. Zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej | str. 553

Rozdział 13
Rozwiązywanie sporów z zakresu stosunków pracy nauczycieli | str. 563
13.1. Sposoby rozwiązywania sporów nauczycieli | str. 563
13.2. Dochodzenie roszczeń przed sądami pracy | str. 570

Zakończenie | str. 573

Bibliografia | str. 587

Wykaz orzecznictwa | str. 601

Wykaz aktów prawnych | str. 617