Samorządowe kolegia odwoławcze w systemie administracji publicznej

Monografie Prawnicze to seria, w której ukazują się publikacje omawiające w wyczerpujący sposób określone instytucje czy zagadnienia prawne. Adresujemy ją przede wszystkim do prawników poszukujących wnikliwego ujęcia tematu, łączącego teorię (poglądy doktryny, elementy prawnoporównawcze) i praktykę (bogaty wybór orzecznictwa). A tego – ze względu na brak miejsca – nie znajdziemy nawet w komentarzach.

Od początku swego istnienia status kolegiów odwoławczych oraz ich autonomia były przedmiotem ożywionej dyskusji. Po dziś dzień spory na ten temat nie wygasły, a zmiany dokonujące się w systemie prawa administracyjnego aktualizują dawne dylematy i rodzą nowe pytania. Prezentowana monografia stanowi szerokie spektrum analizy systemu funkcjonowania samorządowych kolegiów odwoławczych w okresie ich 25-lecia, które daje pełne podstawy do twierdzenia, że orzecznictwo kolegiów miało istotny wpływ nie tylko na funkcjonowanie administracji samorządowej, lecz znacząco przyczyniło się do kształtowania nowych pojęć oraz instytucji prawnych.

Jubileusz ćwierćwiecza to okazja nie tylko do podsumowań, ale także istotny przyczynek do dyskusji nad przyszłością. Samorządowe kolegia odwoławcze pełnią bowiem doniosłą rolę w procesie stosowania i kontroli prawa, będąc gwarantem praworządnego i dobrego działania administracji publicznej.

W monografii zostały wyodrębnione trzy części obejmujące różne obszary badawcze:

• Część I. Pozycja ustrojowa, podstawy prawne i zasady funkcjonowania samorządowych kolegiów odwoławczych – obejmuje rozważania na temat podstaw ustrojowych oraz zasad funkcjonowania samorządowych kolegiów odwoławczych, m.in.: propozycji reformy samorządowych kolegiów odwoławczych w świetle zasad i standardów Konstytucji RP, statusu zawodowego etatowego członka samorządowego kolegium odwoławczego, zasady niezawisłości członków składu orzekającego samorządowego kolegium odwoławczego, uwarunkowań etycznych odpowiedzialności dyscyplinarnej członka samorządowego kolegium odwoławczego.
• Część II. Kompetencje samorządowych kolegiów odwoławczych na tle postępowań sądowych, administracyjnych i podatkowych – została poświęcona zagadnieniom proceduralnym związanym lub wynikłym z realizacji kompetencji jurysdykcyjnych kolegiów, m.in.: ograniczenia władztwa samorządowego kolegium odwoławczego w postępowaniach odwoławczych w sprawach podatkowych, pozycja ustrojowa samorządowych kolegiów odwoławczych jako organów podatkowych, instancyjność postępowania administracyjnego w świetle projektu nowelizacji KPA, uprawnienia autokontrolne organu administracji publicznej w nowych regulacjach procesowych, związanie wskazaniami zawartymi w decyzji kasacyjnej organu odwoławczego, odmowa wszczęcia postępowania administracyjnego, sądowa kontrola postanowień wierzyciela w przedmiocie zarzutów w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, orzecznictwo samorządowych kolegiów odwoławczych z perspektywy dostępności informacji prawnej w Polsce.
• Część III. Samorządowe kolegia odwoławcze a funkcjonowanie samorządu terytorialnego – obejmuje wybrane aspekty funkcjonowania kontrolowanej przez kolegia administracji samorządowej w perspektywie materialnoprawnej i porównawczej, m.in.: kontroli i nadzoru w działalności stowarzyszeń, fakultatywnego charakteru dodatkowej opłaty rocznej, zakładowego korzystania z rzeczy publicznych w pomocy społecznej, konstrukcji i charakteru prawnego systemu wyrównywania dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Refleksja naukowa nad działalnością samorządowych kolegiów odwoławczych, dokonywana z perspektywy ćwierćwiecza dostarcza wiele interesujących materiałów do wniosków i naukowych analiz. W książce wyrażono wiele różnych poglądów, niekiedy opozycyjnych, co dowodzi zarówno otwartości przyjętej formuły, ale i aktualności tematyki.  Przyjęta formuła ma na celu wykazanie rozległości zadań i kompetencji jurysdykcyjnych kolegiów z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z regulacji ustrojowych, materialnoprawnych oraz proceduralnych.

„(…) Reforma administracji publicznej wydaje się być procesem stałym (…). W szerokim nurcie dokonywanych zmian pojawiły się również kolegia odwoławcze (…). Obecnie nie ulega wątpliwości, iż powołanie do życia SKO można uznać za jedno z wielu znaczących osiągnięć szerokiego i trudnego procesu reformy ustrojowej administracji publicznej w Polsce. (…) SKO, pomimo trudnych początków i wbrew licznym koncepcjom kwestionującym wprost zasadność istnienia tej instytucji, na trwałe wpisały się w publiczną strukturę administracyjną. Niebagatelne znaczenie ma tutaj również rola kolegiów jako swoistego filtra przed etapem postępowania sądowego (…). Można nawet przewrotnie stwierdzić, że istotną rolę kolegiów wprost potwierdza szeroki pakiet różnorodnych koncepcji dotyczących ich funkcjonowania, (…) zwłaszcza, że mamy tu do czynienia z ugruntowaną instytucją administracji publicznej.

(…) Recenzowana publikacja zawiera paletę interesujących opracowań na ogół bezpośrednio dotyczących zagadnień, które merytorycznie są powiązane z działalnością SKO. Przyjęty układ publikacji koresponduje z najważniejszymi problemami rysującymi się na tle istoty i charakteru prawnego tej instytucji, kierunku ewentualnej reformy, warunków sprawnej organizacji oraz miejsca kolegiów w strukturze administracji publicznej. Niezależnie od tego poruszone zostały ważkie zagadnienia prawne o charakterze materialnym i proceduralnym (…). Zaletą przygotowanej publikacji jest konfrontacja różnorodnych aspektów teoretycznych i praktycznych. Autorami poszczególnych opracowań są nie tylko przedstawiciele środowiska samorządowych kolegiów odwoławczych, ale także sędziowie sądów administracyjnych i powszechnych, przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, instytucji publicznych, reprezentanci wolnych zawodów prawniczych oraz pracownicy naukowi z różnych ośrodków akademickich. (…) Recenzowana praca stanowi interesującą pozycję bibliograficzną, która może być nie tylko cennym źródłem dla wielu badaczy tej problematyki, ale może także stanowić ważny punkt odniesienia w procesie reformy mającej na celu poprawę działalności samorządowych kolegiów odwoławczych”.

fragment recenzji dr hab. Pawła Smolenia, prof. KUL

Książka jest adresowana przede wszystkim do prawników-praktyków, a mianowicie sędziów sądów administracyjnych i sądów powszechnych, adwokatów, radców prawnych i doradców podatkowych. Może być także przydatna pracownikom organów administracji publicznej, studentom prawa i administracji, aplikantom oraz wszystkim tym, którzy wyrażają zainteresowanie prezentowaną tematyką.