Prawo konstytucyjne / Mirosław Granat

Podręcznik w przejrzysty sposób przedstawia regulacje prawa konstytucyjnego w Pol­sce. Zawiera rozszerzony wykład na temat Konstytucji RP i jej podstaw, uzupełniony o analizę zmian, jakie są wprowadzane po 2023 r. Książka omawia to, co jest najbardziej podstawowe w prawie konstytucyjnym, a także pokazuje wpływ tego prawa na sferę stosunków prywatnych oraz regulacje obowiązu­jące w dynamicznie rozwijającym się świecie cyfrowym. Autor wyjaśnia kwestie stoso­wania Konstytucji RP i zwraca uwagę na spory o konstytucjonalizm, jakie rozgrywają się współcześnie w Polsce i na świecie.

Publikacja jest przeznaczona dla studentów wydziałów prawa i administracji, politologii, bezpieczeństwa narodowego oraz dla wszystkich tych, którzy interesują się prawem konstytucyjnym.

Wykaz skrótów | str. 15
Od Autora | str. 19

Część I
Pojęcie Prawa Konstytucyjnego

Rozdział I
Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego | str. 23

1. Prawo konstytucyjne jako gałąź prawa | str. 23
1.1. Rozwój prawa konstytucyjnego | str. 25
1.2. Przedmiot prawa konstytucyjnego | str. 27

2. Prawo konstytucyjne jako nauka prawa | str. 28

Część II
Część Ogólna Prawa Konstytucyjnego

Rozdział 1
Konstytucja jako akt prawny | str. 31

1. Geneza | str. 31

2. Pojęcie | str. 33

3. Forma | str. 36
3.1. Nazwa | str. 36
3.2. Sposób uchwalenia | str. 37
3.3. Budowa | str. 39
3.4. Wstęp do Konstytucji RP | str. 40
3.5. Systematyka ogólna | str. 41
3.6. Systematyka szczegółowa | str. 42

4. Zmiana | str. 42

5. Treść | str. 46

6. Nadrzędność | str. 47
6.1. Zasada konstytucjonalizmu | str. 48
6.2. Domniemanie konstytucyjności prawa | str. 49

7. Funkcje | str. 51

8. Tożsamość | str. 53

9. Konstytucjonalizm | str. 54
9.1. Konstytucjonalizm liberalny | str. 55
9.2. Konstytucjonalizm nieliberalny | str. 56
9.3. Konstytucjonalizm ery cyfrowej | str. 57

Rozdział 2
Obowiązywanie konstytucji | str. 59

1. Obowiązywanie | str. 59

2. Stosowanie | str. 60
2.1. Stosowanie bezpośrednie | str. 61
2.2. Stosowanie horyzontalne | str. 63

3. Przestrzeganie | str. 66

4. Wykładania | str. 67
4.1. Normy konstytucji | str. 67
4.2. Koncepcje i metody wykładni | str. 69

5. Kontrola konstytucyjności prawa | str. 71
5.1. Pojęcie | str. 71
5.2. Rodzaje kontroli | str. 73
5.3. Czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji | str. 75

Rozdział 3
Konstytucyjne zasady prawa | str. 77

1. Pojęcie zasad | str. 77

2. Struktura zasad | str. 81

3. Kolizja zasad | str. 83

4. Wartości konstytucyjne | str. 85

Rozdział 4
Wybrane konstytucyjne zasady prawa | str. 89

1. Republikańska forma państwa | str. 89

2. Dobro wspólne | str. 90

3. Pomocniczość | str. 92

4. Demokratyczne państwo prawne | str. 94

5. Suwerenność narodu | str. 96
5.1. Zasada suwerenności narodu w klasycznym prawie konstytucyjnym | str. 97
5.2. Czy i komu podlega suweren? | str. 99
5.3. Zasada suwerenności narodu w Konstytucji RP | str. 100
5.4. Suwerenność narodu a integracja europejska | str. 101

6. Reprezentacja polityczna | str. 106

7. Podział i równowaga władzy | str. 108

8. Rządy parlamentarne | str. 111

Rozdział 5
Podstawy praw człowieka | str. 115

1. Koncepcje praw człowieka | str. 115

2. Podstawowe pojęcia | str. 117

3. Zasady ogólne praw człowieka w Konstytucji RP | str. 120
3.1. Godność człowieka | str. 121
3.1.1. Godność jako wartość konstytucyjna | str. 121
3.1.2. Godność jako prawo podmiotowe | str. 123
3.1.3. Relacje między godnością a prawami człowieka | str. 123
3.2. Wolność człowieka | str. 124
3.3. Równość wobec prawa | str. 127
3.3.1. Równość wobec prawa a sprawiedliwość społeczna | str. 129

4. Systematyka praw człowieka w Konstytucji RP | str. 130
4.1. Wolności i prawa osobiste | str. 130
4.2. Wolności i prawa polityczne | str. 132
4.3. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne | str. 132

5. Ograniczenia w korzystaniu z praw człowieka i obywatela | str. 134
5.1. Zasada proporcjonalności | str. 134
5.2. Zakaz nadmiernej ingerencji | str. 137
5.3. Ograniczenia praw człowieka w stanach nadzwyczajnych | str. 137

6. Środki ochrony praw człowieka | str. 137
6.1. Odpowiedzialność odszkodowawcza organu władzy publicznej | str. 139
6.2. Prawo do sądu | str. 140
6.3. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka | str. 142

7. Obowiązki jednostki | str. 143

Rozdział 6
Źródła prawa | str. 145

1. Znaczenie źródeł prawa | str. 145

2. Źródła prawa w znaczeniu formalnym | str. 146

3. Zmiany w zakresie źródeł prawa wprowadzone przez Konstytucję RP | str. 148

4. Wieloskładnikowość systemu źródeł prawa | str. 151

5. Akty prawne powszechnie obowiązujące | str. 152
5.1. Konstytucja | str. 153
5.2. Ustawa i rozporządzenie wykonawcze | str. 154
5.2.1. Ustawa | str. 154
5.2.2. Rozporządzenie wykonawcze | str. 158

6. Prawo miejscowe | str. 159

7. Akty prawne wewnętrznie obowiązujące | str. 160
7.1. Pojęcie | str. 160
7.2. Zarządzenia | str. 161
7.3. Uchwały | str. 162

Część III
Część Szczegółowa Prawa Konstytucyjnego

Rozdział 1
Prawo wyborcze | str. 167

1. Pojęcie prawa wyborczego | str. 167
1.1. Kodeks wyborczy i jego zmiany | str. 168

2. Zasady prawa wyborczego | str. 171
2.1. Zasada wolnych wyborów | str. 172
2.2. Zasada powszechności prawa wyborczego | str. 173
2.3. Zasada bezpośredniości prawa wyborczego | str. 177
2.3.1. Głosowanie przez pełnomocnika | str. 178
2.3.2. Głosowanie korespondencyjne | str. 180
2.4. Zasada równości prawa wyborczego | str. 182
2.5. Zasada proporcjonalności wyborów | str. 185
2.6. Zasada wyborów większościowych | str. 187
2.7. Zasada tajności głosowania | str. 188

3. Organizacja i przebieg wyborów | str. 190
3.1. Zarządzanie wyborów | str. 190
3.2. Tworzenie okręgów wyborczych i obwodów głosowania | str. 191
3.3. Organy wyborcze | str. 192
3.3.1. Organy stałe | str. 193
3.3.2. Organy doraźne | str. 196
3.4. Zgłaszanie kandydatów | str. 197
3.5. Prowadzenie kampanii wyborczej | str. 200
3.6. Zasady głosowania | str. 202
3.7. Ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów | str. 203
3.8. Stwierdzanie ważności wyborów | str. 204
3.9. Uzupełnianie składu Sejmu i Senatu | str. 206

Rozdział 2
Referenda i obywatelska inicjatywa ustawodawcza | str. 209

1. Rodzaje referendum | str. 209
1.1. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa | str. 210
1.2. Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej | str. 213
1.3. Referendum w sprawie zatwierdzenia zmian Konstytucji RP | str. 214

2. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza | str. 216

Rozdział 3
Parlament | str. 219

1. Struktura parlamentu | str. 219
1.1. Dwuizbowość | str. 219
1.2. Zgromadzenie Narodowe | str. 220

2. Organy Sejmu i Senatu | str. 221
2.1. Marszałek | str. 221
2.2. Prezydium Sejmu | str. 224
2.3. Konwent Seniorów | str. 225
2.4. Komisje | str. 226
2.5. Sekretarze | str. 228

3. Zasady funkcjonowania parlamentu | str. 228
3.1. Zasada autonomii parlamentu | str. 228
3.2. Kadencja parlamentu | str. 231
3.3. Zasada ciągłości prac parlamentu | str. 233
3.4. Zasada dyskontynuacji prac parlamentu | str. 234
3.5. Uchwalanie ustaw większością głosów | str. 236

4. Status prawny posłów i senatorów | str. 236
4.1. Mandat przedstawicielski | str. 236
4.2. Konstytucyjna regulacja mandatu posła | str. 237
4.3. Prawa i obowiązki posłów i senatorów | str. 240
4.4. Immunitety parlamentarne | str. 244
4.4.1. Immunitet materialny | str. 244
4.4.2. Immunitet formalny | str. 246
4.4.3. Nietykalność osobista | str. 248
4.5. Tworzenie klubów i kół | str. 250

5. Funkcje parlamentu | str. 251
5.1. Pojęcie funkcji parlamentu | str. 251
5.2. Funkcje Sejmu i Senatu po wejściu Polski do Unii Europejskiej | str. 252
5.3. Funkcja ustawodawcza Sejmu | str. 254
5.3.1. Procedury ustawodawcze | str. 254
5.3.2. Etapy procedury ustawodawczej | str. 255
5.3.3. Prawo inicjatywy ustawodawczej | str. 256
5.3.4. Praca nad projektem ustawy | str. 258
5.3.5. Udział Senatu w procesie ustawodawczym | str. 264
5.3.6. Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP | str. 266
5.3.7. Ogłoszenie ustawy | str. 268
5.3.8. Szczególne procedury ustawodawcze | str. 269
5.4. Funkcja kontrolna Sejmu | str. 272
5.4.1. Środki kontroli przysługujące posłom | str. 272
5.4.2. Środki kontroli przysługujące komisjom | str. 274
5.4.3. Sejmowa komisja śledcza | str. 275
5.4.4. Środki kontroli przysługujące Sejmowi | str. 279
5.4.5. Kontrola wykonania ustawy budżetowej | str. 281
5.5. Funkcja kreacyjna parlamentu | str. 281

Rozdział 4
Prezydent RP | str. 287

1. Kształtowanie się instytucji | str. 287

2. Zasady wyboru Prezydenta RP | str. 289

3. Pozycja Prezydenta RP | str. 293

4. Kompetencje Prezydenta RP | str. 297

5. Kontrasygnata i prerogatywy | str. 301
5.1. Kontrasygnata | str. 301
5.2. Kontrasygnata w Konstytucji RP | str. 301
5.3. Prerogatywy | str. 304

6. Odpowiedzialność Prezydenta RP | str. 308

Rozdział 5
Rada Ministrów i administracja rządowa | str. 311

1. Pozycja Rady Ministrów | str. 311

2. Powoływanie Rady Ministrów | str. 312

3. Odpowiedzialność Rady Ministrów i jej członków | str. 316

4. Skład Rady Ministrów | str. 318
4.1. Podstawy konstytucyjne | str. 318
4.2. Prezes Rady Ministrów | str. 319
4.3. Ministrowie | str. 320
4.4. Inni członkowie Rady Ministrów | str. 322

5. Zadania i kompetencje Rady Ministrów | str. 323

6. Administracja rządowa | str. 324
6.1. Kształt administracji rządowej | str. 324
6.2. Ustrój prokuratury | str. 325

Rozdział 6
Samorząd terytorialny | str. 327

1. Podstawy konstytucyjne | str. 327

2. Konstrukcja prawna jednostek samorządu terytorialnego | str. 328
2.1. Gmina | str. 328
2.2. Powiat | str. 329
2.3. Województwo | str. 330

3. Zadania jednostek samorządu terytorialnego | str. 330

4. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego | str. 332

Rozdział 7
Władza sądownicza | str. 335

1. Pojęcie władzy sądowniczej | str. 335

2. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości | str. 336

3. Zasady ustroju i działania wymiaru sprawiedliwości | str. 337
3.1. Jednolitość sądów | str. 337
3.2. Niezależność sądów i niezawisłość sędziów | str. 338
3.2.1. Niezależność sądów | str. 338
3.2.2. Niezawisłość sędziów | str. 338
3.3. Powoływanie sędziów | str. 343
3.4. Nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego | str. 344
3.5. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości | str. 345
3.6. Dwuinstancyjność postępowania sądowego | str. 345

4. Sądowa kontrola działalności administracji publicznej | str. 346

5. Prawo do obrony | str. 346

6. Ustrój sądów | str. 347
6.1. Sąd Najwyższy | str. 347
6.2. Sądy powszechne | str. 348
6.3. Sądy szczególne | str. 349

7. Krajowa Rada Sądownictwa | str. 351
7.1. Pozycja | str. 351
7.2. Skład | str. 352
7.3. Kompetencje | str. 354

Rozdział 8
Trybunał Konstytucyjny | str. 357

1. Pozycja Trybunału Konstytucyjnego | str. 357
1.1. Skład | str. 359
1.2. Organizacja wewnętrzna | str. 364

2. Formy kontroli | str. 366

3. Przedmiot kontroli | str. 371
3.1. Akty prawne powszechnie obowiązujące | str. 371
3.2. Akty prawne wewnętrznie obowiązujące | str. 375

4. Kompetencje | str. 376
4.1. Kontrola na wniosek | str. 376
4.2. Pytanie prawne | str. 377
4.3. Skarga konstytucyjna | str. 378
4.3.1. Przesłanki materialne | str. 379
4.3.2. Przesłanki formalne | str. 380
4.3.3. Badanie skargi i orzekanie na podstawie skargi | str. 382
4.4. Inne kompetencje TK | str. 383
4.4.1. Cele lub działalność partii politycznych | str. 383
4.4.2. Spory kompetencyjne | str. 385
4.4.3. Przeszkoda w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP | str. 387
4.4.4. Sygnalizacje | str. 387

5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego | str. 388
5.1. Podział orzeczeń | str. 388
5.2. Wyroki | str. 390
5.3. Postanowienia | str. 393
5.4. Skutki orzeczeń | str. 394

Rozdział 9
Trybunał Stanu | str. 399

1. Geneza | str. 399

2. Delikt konstytucyjny | str. 400

3. Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej | str. 404

4. Procedura ponoszenia odpowiedzialności konstytucyjnej | str. 406

5. Trybunał Stanu | str. 407
5.1. Skład i pozycja | str. 407
5.2. Postępowanie przed Trybunałem Stanu | str. 409

Rozdział 10
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa | str. 413

1. Najwyższa Izba Kontroli | str. 413
1.1. Właściwość kontrolna i kryteria kontroli | str. 416

2. Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka | str. 417
2.1. Utworzenie urzędu i jego pozycja | str. 417
2.2. Powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 419
2.3. Formy działania Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 421

3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji | str. 423
3.1. Utworzenie KRRiT | str. 423
3.2. Skład KRRiT | str. 424
3.3. Zadania KRRiT | str. 425

Rozdział 11
Finanse publiczne | str. 427

1. Podstawy finansów publicznych | str. 427

2. Ustawa budżetowa | str. 428

3. Narodowy Bank Polski | str. 429

Rozdział 12
Stany nadzwyczajne | str. 433

1. Podstawy konstytucyjne | str. 433

2. Zasady wprowadzania stanów nadzwyczajnych | str. 434

3. Rodzaje stanów nadzwyczajnych
3.1. Stan wojenny | str. 436
3.2. Stan wyjątkowy | str. 437
3.3. Stan klęski żywiołowej | str. 438

4. Prawa człowieka w stanach nadzwyczajnych | str. 440

Wykaz wykorzystanej literatury | str. 441