Prawo kanoniczne / Daniel Cenalmor, Jorge Miras

Podręcznik prezentuje ogół pojęć i zagadnień składających się na akademicki wykład prawa kanonicznego.

Autorzy w przystępny sposób przedstawiają kluczowe tematy z tego zakresu, w tym m.in.:
• istotę i dzieje prawa kanonicznego,
• hierarchię w Kościele,
• stowarzyszenia wiernych,
• organizację Kościoła w strukturach kościelnych,
• wewnętrzną organizację diecezji,
• ponaddiecezjalną organizację kościelną,
• poszczególne sakramenty,
• Kościelny wymiar sprawiedliwości.

Publikacja uwzględnia najnowsze zmiany w kodeksie prawa kanonicznego dotyczące prawa karnego.

Podręcznik jest przeznaczony dla studentów prawa kanonicznego. Może także zainteresować każdego, kto chciałby poznać omawianą tematykę bądź poszerzyć znajomość prawa Kościoła.

Wykaz skrótów  | str. 21

Wprowadzenie  | str. 25

CZĘŚĆ I

WPROWADZENIE W PRAWO KANONICZNE

A. KOŚCIÓŁ I PRAWO | str. 29

Rozdział I

Prawo jako zasada porządku społecznego  | str. 31

1. Prawo jako zjawisko ludzkie i społeczne  | str. 31

2. Prawo i sprawiedliwość. Realizm prawny i znaczenie terminu „prawo”  | str. 32

3. Cechy prawa  | str. 34

4. Cel i zadania prawa  | str. 35

5. Zmienność i stabilność prawa  | str. 36

6. Prawo i moralność  | str. 37

7. Pozytywizm prawny  | str. 37

Rozdział II

Prawo w Kościele  | str. 39

1. Istnienie i potrzeba prawa w kościele  | str. 39

2. Podstawy prawa kanonicznego. Źródło sakramentów  | str. 39

a)... Ujęcie społeczne  | str. 39

b).. Ujęcie prawno-rzeczowe  | str. 40

c)... Słowo, sakramenty i charyzmaty z punktu widzenia prawa  | str. 41

d).. Związek prawa z Kościołem jako wspólnotą i sakramentem  | str. 43

3. Prawo ludzkie i prawo Boże  | str. 44

a)... Prawo Boże naturalne i pozytywne  | str. 44

b).. Pozytywizacja i sformalizowanie prawa Bożego  | str. 45

c)... Relacja między prawem Bożym i ludzkim  | str. 46

4. Postawy przeciwne prawu kanonicznemu  | str. 47

a)... Poglądy „kościelne” przeciwne prawu  | str. 47

b).. Poglądy „laickie” przeciwne prawu  | str. 48

5. Charakterystyczne cechy prawa kanonicznego  | str. 49

6. Prawo kanoniczne a duszpasterstwo  | str. 51

7. Nauki kanoniczne a teologia  | str. 52

B. HISTORIA PRAWA KANONICZNEGO | str. 55

Rozdział III

Prawo kanoniczne do Kodeksu z 1917 r.  | str. 57

1. Historyczny rozwój prawa kanonicznego  | str. 57

2. Pierwsze tysiąclecie  | str. 57

a)... Pierwotne wspólnoty chrześcijańskie  | str. 57

b).. Pierwsze zbiory kanoniczne  | str. 59

c)... Wypaczenie tekstów kanonicznych i reforma gregoriańska  | str. 60

3. Prawo kanoniczne klasyczne i Corpus Iuris Canonici  | str. 62

a)... Czynniki determinujące jego narodziny  | str. 62

b).. Dekret Gracjana  | str. 63

c)... Corpus Iuris Canonici  | str. 64

d).. Prawo powszechne  | str. 65

4. Prawo kanoniczne od Soboru Trydenckiego do Soboru Watykańskiego I  | str. 66

5. Kodeks z 1917 r.  | str. 68

Rozdział IV

Sobór Watykański II i nowa kodyfikacja  | str. 70

1. Geneza reformy Kodeksu  | str. 70

2. Wpływ Soboru Watykańskiego II na prawo kanoniczne  | str. 71

a)... Zasady doktrynalne kształtujące ustawodawstwo kanoniczne  | str. 72

b).. Wytyczne prawne i nowe instytucje  | str. 74

3. Ustawodawstwo posoborowe i przygotowanie nowego Kodeksu dla Kościoła łacińskiego  | str. 74

a)... Pierwsze kroki  | str. 74

b).. Zasady kierunkowe  | str. 75

c)... Kolejne projekty i promulgacja nowego Kodeksu  | str. 76

4. Ogólna charakterystyka Kodeksu z 1983 roku  | str. 77

a)... Systematyka  | str. 77

b).. Cechy charakterystyczne  | str. 78

c)... Związek z poprzednią kodyfikacją i pozostałymi normami  | str. 79

5. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich  | str. 79

C. POJĘCIA OGÓLNE | str.  83

Rozdział V

Relacje prawne i podmioty prawa  | str.  85

1. Pojęcie kanonicznego porządku prawnego  | str.  85

2. Relacja prawna i jej elementy  | str.  86

3. Osoba i podmiot prawa. Koncepcja pozytywistyczna  | str.  87

4. Osoba fizyczna w kanonicznym porządku prawnym  | str.  89

5. Czynniki mające wpływ na status prawny osoby fizycznej  | str.  90

a)... Wspólnota (komunia) kościelna  | str.  90

b).. Sankcje  | str.  90

c)... Inne czynniki wpływając na status prawny osoby fizycznej  | str.  90

6. Osoba prawna w kanonicznym systemie prawnym  | str.  95

a)... Pojęcie  | str.  95

b).. Zespoły osób i fundacje  | str.  96

c)... Osoby prawne publiczne i prywatne  | str.  97

d).. Utworzenie, działanie i wygaśnięcie osób prawnych  | str.  98

7. Podmioty bez osobowości prawnej  | str.  98

Rozdział VI

Normy kanoniczne  | str. 100

1. Norma w kanonicznym systemie prawnym. Pojęcie i wspólne cechy charakterystyczne  | str. 100

2. Kanoniczna ustawa  | str. 102

a)... Pojęcie kościelnej, czyli kanonicznej ustawy  | str. 102

b).. Autor kanonicznej ustawy. Ustawodawcy oraz ustawy powszechne i partykularne. Władza ustawodawcza delegowana  | str. 104

c)... Podmiot bierny kanonicznej ustawy. Ustawy terytorialne i personalne  | str. 105

d).. Promulgacja i wejście w życie kanonicznej ustawy  | str. 106

e)... Obowiązywanie, skutki oraz nieretroaktywność (niedziałanie wstecz) kościelnej ustawy  | str. 107

f)... Wątpliwość, ignorancja i błąd odnośnie do ustawy  | str. 108

g).. Interpretacja i uzupełnienie kanonicznej ustawy  | str. 109

h).. Ustanie kanonicznej ustawy  | str. 111

3. Kanoniczny zwyczaj  | str. 112

a)... Pojęcie i rodzaje zwyczaju  | str. 112

b).. Wymogi stawiane zwyczajowi kanonicznemu  | str. 112

4. Normy administracyjne  | str. 114

5. Statuty i regulaminy  | str. 115

6. Hierarchia normatywna  | str. 116

Rozdział VII

Czynności prawne  | str. 117

1. Czynności prawne. Pojęcie, elementy i rodzaje  | str. 117

2. Czynności prawne i funkcja administracyjna  | str. 119

3. Czynności prawne administracji kościelnej ujęte w Kodeksie  | str. 120

4. Poszczególne akty administracyjne  | str. 120

a)... Pojęcie poszczególnego aktu administracyjnego  | str. 120

b).. Regulacja ogólna poszczególnych dekretów i poszczególne nakazy  | str. 122

c)... Reskrypty  | str. 123

5. Właściwa treść reskryptów  | str. 124

a)... Przywilej  | str. 125

b).. Dyspensa  | str. 126

6. Czynności prawne i prywatna autonomia  | str. 128

7. Przedawnienie  | str. 129

CZĘŚĆ II

LUD BOŻY

A. WIERNI CHRZEŚCIJANIE | str. 131

Rozdział VIII

Włączenie do Ludu Bożego i komunia z Kościołem  | str. 133

1. Misterium Kościoła  | str. 133

2. Kościół jako Lud Boży  | str. 134

3. Nowe ujęcie kodeksowe  | str. 136

4. Chrzest i wspólny status wiernego  | str. 137

5. Wymóg pełnej wspólnoty z Kościołem  | str. 139

6. Utrata pełnej komunii i jej konsekwencje  | str. 139

7. Eucharystia jako centrum kościelnej komunii  | str. 141

8. Szczególna pozycja katechumenów. Powołanie wszystkich ludzi do Kościoła  | str. 141

Rozdział IX

Fundamentalna równość wiernych  | str. 143

1. Zasada równości  | str. 143

2. Podstawowy statut prawny wiernego  | str. 143

3. Obowiązki i prawa wszystkich wiernych  | str. 145

a)... Wspólnota z Kościołem (kan. 209)  | str. 145

b).. Świętość życia i budowanie Kościoła (kan. 210)  | str. 146

c)... Apostolat (kan. 211)  | str. 147

d).. Posłuszeństwo i dialog z pasterzami (kan. 212)  | str. 148

e)... Otrzymywanie dóbr duchowych Kościoła (kan. 213)  | str. 149

f)... Obrządek i duchowość  | str. 150

g).. Stowarzyszenia i zebrania (kan. 215)  | str. 151

h).. Apostolskie inicjatywy (kan. 216)  | str. 152

i)... Wychowanie chrześcijańskie  | str. 152

j)... Poszukiwanie i własne zdanie w świętych naukach  | str. 153

k).. Wybór własnego stanu życia (kan. 219)  | str. 154

l)... Dobre imię oraz intymność (kan. 220)  | str. 155

m). Ochrona prawna (kan. 221)  | str. 156

n).. Zaradzanie potrzebom Kościoła i sprawiedliwość społeczna (kan. 222)  | str. 157

4. Regulacja wykonywania praw (kan. 223)  | str. 157

Rozdział X

Hierarchia i różnorodność w Kościele  | str. 159

1. Zasada hierarchiczności i zasada różnorodności w ustroju Kościoła  | str. 159

2. Święci szafarze lub duchowni  | str. 160

a)... Funkcja eklezjalna świętych szafarzy: konsekracja i misja  | str. 160

b).. Formacja świętych szafarzy  | str. 162

c)... Inkardynacja  | str. 163

d).. Status prawny duchownych  | str. 164

e)... Utrata prawnego stanu duchownego  | str. 166

3. Wierni konsekrowani profesją rad ewangelicznych  | str. 166

4. Wierni świeccy  | str. 168

a)... Świeckość, szczególny charakter świeckich  | str. 168

b).. Świeckość i eklezjalność życia i misji świeckich: „jedność życia”  | str. 169

c)... Status prawny świeckich  | str. 169

Rozdział XI

Stowarzyszenia wiernych  | str. 174

1. Stowarzyszenia wiernych: klasyfikacja i normy wspólne  | str. 174

a)... Rodzaje stowarzyszeń  | str. 174

b).. Podstawowe normy wspólne  | str. 175

2. Stowarzyszenia prywatne i stowarzyszenia publiczne  | str. 176

3. Udział władzy w zakładaniu stowarzyszeń  | str. 177

4. Osobowość prawna stowarzyszeń wiernych  | str. 178

5. Porządek prawny stowarzyszeń  | str. 178

a)... Zarząd działalności stowarzyszenia  | str. 178

b).. Mianowanie organów władzy, kapelanów i doradców duchowych  | str. 179

c)... Zarządzanie dobrami stowarzyszenia  | str. 180

d).. Wygaśnięcie stowarzyszeń wiernych  | str. 181

e)... Normy specjalne dotyczące stowarzyszeń świeckich  | str. 181

Rozdział XII

Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego  | str. 183

1. Instytuty życia konsekrowanego  | str. 183

a)... Kodeksowy koncept życia konsekrowanego przez profesję rad ewangelicznych  | str. 183

b).. Rodzaje instytutów życia konsekrowanego w KPK  | str. 184

c)... Akt erygowania, organizacja prawna i zniesienie instytutów  | str. 185

2. Porządek prawny instytutów życia konsekrowanego: normy wspólne  | str. 185

a)... Profesja rad ewangelicznych  | str. 185

b).. Współżycie braterskie  | str. 186

c)... Dziedzictwo duchowe instytutu  | str. 187

d).. Prawo własne instytutów życia konsekrowanego  | str. 187

e)... Zarząd instytutów  | str. 188

f)... Przyjęcie i formacja członków  | str. 190

3. Instytuty zakonne  | str. 190

a)... Pojęcie i cechy specyficzne  | str. 190

b).. Przyjęcie, formacja i wcielenie członków  | str. 191

c)... Obowiązki i prawa instytutów oraz ich członków  | str. 192

d).. Apostolat instytutów zakonnych  | str. 194

4. Instytuty świeckie  | str. 195

a)... Pojęcie i cechy charakterystyczne  | str. 195

b).. Porządek prawny  | str. 195

5. Stowarzyszenia życia apostolskiego  | str. 196

a)... Pojęcie i cechy charakterystyczne  | str. 196

b).. Porządek prawny  | str. 196

B. WŁADZA KOŚCIELNA | str. 199

Rozdział XIII

Święcenia i władza rządzenia  | str. 201

1. Kościół jako instytucja i zasada hierarchiczności  | str. 201

2. Funkcje hierarchiczne w historii  | str. 202

3. Władza święceń  | str. 204

4. Władza rządzenia  | str. 204

5. Przekazywanie władzy rządzenia. Misja kanoniczna  | str. 205

6. Podmioty władzy rządzenia  | str. 206

Rozdział XIV

Formy przypisywania i wykonywania władzy rządzenia  | str. 208

1. Formy przypisywania władzy rządzenia  | str. 208

2. Władza zwyczajna  | str. 208

a)... Władza własna  | str. 209

b).. Władza zastępcza  | str. 210

3. Władza delegowana  | str. 211

4. Określenie prawne wykonywania władzy rządzenia: aspekty podstawowe  | str. 211

a)... Obszary kompetencji  | str. 211

b).. Rozróżnienie funkcji  | str. 212

c)... Warunki prawne wykonywania władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej  | str. 213

d).. Zakres wewnętrzny i zakres zewnętrzny  | str. 214

5. Kanoniczne pojęcie ordynariusza i ordynariusza miejsca  | str. 216

6. Uprawnienia habitualne  | str. 217

7. Uzupełnienie władzy  | str. 217

C. HIERARCHICZNA ORGANIZACJA KOŚCIOŁA | str. 219

Rozdział XV

Organizacja kościelna  | str. 221

1. Misja Kościoła i działalność instytucjonalna  | str. 221

a)... Funkcje publiczne i organizacja kościelna  | str. 221

b).. Sens służebny funkcji hierarchicznej i organizacji kościelnej  | str. 222

c)... Dystrybucja i ukierunkowanie funkcji publicznych  | str. 223

2. Urzędy kościelne  | str. 224

a)... Pojęcie  | str. 224

b).. Rodzaje  | str. 225

c)... Powierzanie urzędów  | str. 226

d).. Utrata urzędu  | str. 226

3. Organizmy kolegialne  | str. 227

a)... Pojęcie  | str. 227

b).. Rodzaje kolegiów w organizacji kościelnej  | str. 228

4. Struktury kościelne  | str. 229

a)... Pojęcie  | str. 229

b).. Struktura organiczna  | str. 230

c)... Rodzaje  | str. 231

Rozdział XVI

Organizacja Kościoła powszechnego  | str. 232

1. Prymat, biskupstwo i kolegialność w kierowaniu Kościołem  | str. 232

a)... Władza najwyższa. Prymat i kolegialność  | str. 232

b).. Biskupstwo i funkcja prymatu  | str. 234

2. Biskup Rzymski  | str. 235

a)... Wybór Następcy Piotra  | str. 235

b).. Władza Biskupa Rzymskiego  | str. 236

3. Kolegium Biskupów  | str. 237

a)... Przynależność do Kolegium i działanie kolegialne  | str. 237

b).. Sobór powszechny  | str. 239

4. Synod Biskupów  | str. 239

5. Kolegium Kardynałów  | str. 240

6. Kuria Rzymska  | str. 241

7. Legaci papiescy  | str. 243

Rozdział XVII

Organizacja Kościoła w strukturach kościelnych  | str. 245

1. Zagadnienia wstępne  | str. 245

a)... Kościół powszechny i Kościoły partykularne  | str. 245

b).. Kategoria teologiczna Kościoła partykularnego i struktur kościelnych  | str. 246

c)... Wytyczanie struktur: wymiar terytorialny i personalny  | str. 247

d).. Komunia, komplementarność i koordynacja struktur kościelnych  | str. 248

e)... Porządek prawny struktur kościelnych: zrównanie i analogia do diecezji  | str. 250

2. Struktury terytorialne porządku zwyczajnego  | str. 251

a)... Diecezja  | str. 251

b).. Prałatura terytorialna i opactwo terytorialne  | str. 251

3. Misyjne struktury terytorialne  | str. 252

a)... Wikariat apostolski i prefektura apostolska  | str. 253

b).. Diecezja misyjna i misja „sui iuris”  | str. 253

4. Struktury o specjalnym porządku: administratura apostolska erygowana na stałe  | str. 254

5. Struktury personalne  | str. 255

a)... Ordynariat wojskowy  | str. 255

b).. Prałatura personalna  | str. 257

c)... Ordynariaty łacińskie dla wiernych obrządku wschodniego  | str. 259

d).. Ordynariaty personalne dla wiernych anglikanów, którzy zostają włączeni korporatywnie w pełną wspólnotę Kościoła  | str. 259

Rozdział XVIII

Wewnętrzna organizacja diecezji  | str. 263

1. Biskup diecezjalny  | str. 263

2. Biskupi koadiutorzy i pomocniczy  | str. 265

3. Synod diecezjalny  | str. 266

4. Kuria diecezjalna  | str. 266

a)... Wikariusze generalni i biskupi  | str. 267

b).. Kanclerz i inni notariusze  | str. 268

c)... Rada do spraw ekonomicznych i ekonom  | str. 268

5. Główne kolegia diecezjalne  | str. 269

a)... Rada kapłańska  | str. 269

b).. Kolegium konsultorów  | str. 270

c)... Kapituła kanoników  | str. 270

d).. Rada duszpasterska  | str. 271

6. Organizacja parafialna  | str. 272

a)... Parafia  | str. 272

b).. Proboszcz  | str. 273

c)... Wikariusze parafialni  | str. 274

d).. Inne sposoby organizacji posługi parafialnej  | str. 275

e)... Rady parafialne  | str. 276

7. Dziekan  | str. 276

8. Rektorzy kościołów  | str. 277

9. Kapelani  | str. 277

Rozdział XIX

Ponaddiecezjalna organizacja kościelna  | str. 278

1. Kolegialna troska biskupów i organizacja ponaddiecezjalna  | str. 278

2. Prowincja kościelna  | str. 279

3. Region kościelny  | str. 280

4. Patriarchowie i prymasi  | str. 281

5. Synody partykularne  | str. 281

a)... Nota historyczna  | str. 281

b).. Pojęcie i klasy synodu partykularnego  | str. 282

c)... Ogłoszenie i przygotowanie  | str. 282

d).. Udział  | str. 283

e)... Decyzje soborowe  | str. 284

6. Konferencja biskupów  | str. 284

a)... Pojęcie i ewolucja historyczna  | str. 284

b).. Konstytucja i członkowie  | str. 285

c)... Struktura  | str. 286

d).. Kompetencje prawne  | str. 287

CZĘŚĆ III

MISJA KOŚCIOŁA

A. NAUCZYCIELSKIE ZADANIE KOŚCIOŁA | str. 289

Rozdział XX

Funkcja nauczania i Magisterium kościelne  | str. 291

1. Misja Kościoła i tria munera  | str. 291

2. Munus docendi  | str. 292

3. Udział całego Kościoła w funkcji nauczania  | str. 293

4. Magisterium Kościoła  | str. 294

5. Zasięg i sposoby wykonywania Magisterium  | str. 295

6. Boska asystencja i przedmiot interwencji Magisterium  | str. 296

7. Zobowiązania i obowiązki wiernego wobec Magisterium. Wyznanie wiary  | str. 297

8. Magisterium i teologia. Badanie i ocena doktryn  | str. 299

9. Opinie hierarchii w sprawach doczesnych  | str. 300

Rozdział XXI

Działalność ewangelizacyjna  | str. 302

1. Aspekty działalności ewangelizacyjnej i sposoby uczestnictwa  | str. 302

2. Posługa słowa Bożego  | str. 303

3. Przepowiadanie słowa Bożego  | str. 304

a)... Zdolność świętych szafarzy do przepowiadania  | str. 305

b).. Uzupełniający charakter przepowiadania sprawowanego przez świeckich  | str. 305

c)... Zasady dotyczące homilii  | str. 306

4. Formacja katechetyczna  | str. 307

a)... Regulacje i źródła normatywne  | str. 307

b).. Odpowiedzialność wiernych  | str. 307

c)... System zatwierdzania i używania tekstów katechetycznych  | str. 309

5. Aktywność ekumeniczna  | str. 310

6. Działalność misyjna  | str. 310

Rozdział XXII

Edukacja katolicka i środki komunikacji społecznej  | str. 313

1. Pojęcie edukacji katolickiej  | str. 313

2. Odpowiedzialność i wolność rodziców i Kościoła w edukacji  | str. 314

3. Szkoły katolickie  | str. 315

4. Katolickie nauczanie religijne  | str. 316

5. Uniwersytety katolickie i inne instytuty studiów wyższych  | str. 317

6. Uniwersytety i wydziały kościelne  | str. 318

7. Instrumenty komunikacji społecznej  | str. 319

8. Wymagania kanoniczne dotyczące publikacji lub używania pism  | str. 320

A. UŚWIĘCAJĄCE ZADANIE KOŚCIOŁA | str. 323

Rozdział XXIII

Funkcja uświęcania, liturgia i sakramenty  | str. 325

1. „Munus sanctificandi” w Kodeksie  | str. 325

2. Funkcja uświęcania i święta liturgia  | str. 326

3. Sposoby uczestnictwa w funkcji uświęcającej  | str. 327

4. Udział w celebracjach liturgicznych  | str. 328

5. Kierowanie świętą liturgią  | str. 328

6. Wierne celebrowanie liturgii  | str. 330

7. Sakramenty  | str. 330

a)... Natura i skutki  | str. 331

b).. Kanoniczna regulacja liturgii sakramentalnej  | str. 331

c)... Wymogi sprawiedliwości w sprawowaniu i udzielaniu sakramentów  | str. 332

8. Communicatio in spiritualibus z chrześcijanami niekatolikami  | str. 332

9. Aspekty communicatio in sacris w kulcie liturgicznym  | str. 333

a)... Komunikacja w niesakramentalnym kulcie liturgicznym  | str. 333

b).. Komunikacja w sakramentach  | str. 334

c)... Interkomunia eucharystyczna  | str. 335