Postępowanie w sprawach nieletnich. Komentarz / Tadeusz Bojarski, Ewa Kruk, Edward Skrętowicz

Tadeusz Bojarski profesor doktor habilitowany; karnista; profesor zwyczajny Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego w Radomiu; były wieloletni kierownik Katedry Prawa Karnego Materialnego i Kryminologii oraz dyrektor Instytutu Prawa Karnego UMCS.
Ewa Kruk doktor nauk prawnych; procesualistka; adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego UMCS; adwokat.
Edward Skrętowicz profesor doktor habilitowany; procesualista; były wieloletni kierownik Katedry Postępowania Karnego i dyrektor Instytutu Prawa Karnego UMCS; były profesor KUL.

W publikacji zostały omówione założenia przyjętego modelu postępowania w sprawach nieletnich także kwestie sporne oraz praktyczne aspekty stosowania ustawy.
W piątym wydaniu komentarza uwzględniono zmiany, których celem było dostosowanie obowiązującego prawa nieletnich do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także ujednolicenie postępowania, w którym dotychczas istniała konieczność stosowania przepisów z różnych działów prawa. Zmiany te dotyczą głównie przebiegu postępowania w pierwszej instancji oraz postępowania odwoławczego.
W komentarzu szczegółowo omówiono:
- zmieniony model postępowania wyodrębniający postępowanie wyjaśniające, postępowanie opiekuńczo-wychowawcze i poprawcze;
- zmiany dotyczące użycia środków przymusu bezpośredniego wobec nieletniego;
- nowe zadania opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów.
Książka jest skierowana zarówno do przedstawicieli praktyki: sędziów rodzinnych, prokuratorów, kuratorów, Policji, pracowników placówek, w których przebywają nieletni, jak i do osób pragnących pogłębić wiedzę na temat przedstawionych w niej zagadnień, w tym rodziców i opiekunów.


Wykaz skrótów 13
Wprowadzenie 17
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich 35
DZIAŁ I. Przepisy ogólne 38 Art. 1. [Zakres podmiotowy i przedmiotowy, definicje] 46 Art. 2. [Stosowanie środków określonych w ustawie] 54 Art. 3. [Zasada dobra dziecka, dyrektywy postępowania, okoliczności dotyczące nieletniego] 57 Art. 3a. [Postępowanie mediacyjne] 61 Art. 4. [Zawiadomienie o okolicznościach świadczących o demoralizacji lub popełnieniu czynu karalnego] 65 Art. 4a. [Obowiązek udzielania informacji sądowi rodzinnemu] 68
DZIAŁ II. Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich 70 Art. 5. [Zasady stosowania środków wychowawczych i poprawczych, zasady orzekania kar] 71 Art. 6. [Katalog środków wychowawczych] 74 Art. 7. [Obowiązki nakładane na rodziców (opiekunów), wsparcie dla rodziców (opiekunów)] 104 Art. 8. [Kara pieniężna dla rodziców (opiekunów)] 106 Art. 9. [Orzekanie kary pieniężnej wobec rodziców (opiekunów)] 107 Art. 10. [Umieszczenie w zakładzie poprawczym] 108 Art. 11. [Warunkowe zawieszenie umieszczenia w zakładzie poprawczym] 116 Art. 12. [Umieszczenie nieletniego w zakładzie leczniczym lub placówce opiekuńczej] 118 Art. 13. (uchylony) 120 Art. 14. [Stosowanie przepisów k.k., k.k.s., k.w.] 122
DZIAŁ III. Postępowanie przed sądem 123 Rozdział 1. Przepisy ogólne o postępowaniu 127 Art. 15. [Właściwość rzeczowa sądu - sąd rodzinny] 127 Art. 16. [Wyłączenie sprawy nieletniego, śledztwo, rozpoznanie sprawy przez sąd karny, stosowanie środków "tymczasowych"] 128 Art. 17. [Właściwość miejscowa] 131 Art. 18. [Właściwość rzeczowa sądu - sąd karny, stosowanie k.p.k., zaliczanie okresu pobytu w schronisku dla nieletnich na poczet kary] 133 Art. 18a. [Prawo nieletniego do obrony] 138 Art. 19. [Wysłuchanie nieletniego] 142 Art. 20. [Zakres stosowania k.p.c. i k.p.k.] 143 Art. 21. [Wszczęcie postępowania z urzędu, umorzenie postępowania, zażalenie] 146 Art. 21a. [Cele postępowania] 148 Art. 22. [Wszczęcie postępowania na wniosek, dopuszczalność wszczęcia postępowania z urzędu] 148 Art. 23. [Zawiadomienie rodziców (opiekunów) o wszczęciu i ukończeniu postępowania] 150 Art. 24. [Wywiad środowiskowy, pomoc policji] 151 Art. 25. [Opinia opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów] 153 Art. 25a. [Opinia o stanie zdrowia psychicznego, obserwacja w podmiocie niebędącym przedsiębiorcą] 156 Art. 26. [Nadzór, umieszczenie w placówce opiekuńczej, środki leczniczo-wychowawcze] 159 Art. 27. [Umieszczenie w schronisku dla nieletnich] 160 Art. 28. [Nakładanie obowiązków na rodziców (opiekunów) w postępowaniu] 162 Art. 29. [Doręczanie postanowień o zastosowaniu środków "tymczasowych" i nakładaniu obowiązków, zażalenie] 163 Art. 30. [Strony postępowania, prawo przeglądania akt, udział przedstawiciela organizacji społecznej, obecność innych osób] 163 Art. 30a. [Zawieszenie postępowania w sprawie nieletniego] 165 Art. 31. [Doręczanie orzeczeń (zarządzeń, pism) obrońcy nieletniego, zawiadamianie pokrzywdzonego] 166 Art. 31a. [Zażalenie] 167 Art. 32. [Koszty postępowania w sprawie nieletniego, koszty postępowania mediacyjnego, koszty pobytu w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej] 167 Rozdział 1a. Przebieg postępowania 170 Art. 32a. [Postanowienie o wszczęciu postępowania] 170 Art. 32b. [Dane o nieletnim] 171 Art. 32c. [Obrońca z urzędu] 173 Art. 32d. [Prawo przeglądania akt sprawy] 176 Art. 32e. [Zatrzymanie nieletniego, pomoc policji] 177 Art. 32f. [Przesłuchanie nieletniego przez policję] 180 Art. 32g. [Przesłanki zatrzymania nieletniego] 182 Art. 32h. [Umieszczenie nieletniego w policyjnej izbie dziecka] 185 Art. 32i. [Nadzór sądu rodzinnego] 187 Art. 32j. [Przekazanie sprawy szkole, do której nieletni uczęszcza, albo organizacji młodzieżowej, sportowej, kulturalno-oświatowej lub innej organizacji społecznej] 187 Art. 32k. [Odpowiedzialność karna nieletniego, przekazanie sprawy prokuratorowi, zażalenie] 189 Art. 32l. [Stosowanie nieizolacyjnych środków wychowawczych] 190 Art. 32m. [Wyznaczenie rozprawy] 192 Art. 32n. [Zasada rozprawy przy drzwiach zamkniętych, jawność rozprawy, wysłuchanie nieletniego] 192 Art. 32o. [Prowadzenie postępowania bez udziału stron, doprowadzenie nieletniego na rozprawę] 194 Art. 32p. [Protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu lub odtworzeniu na rozprawie] 195 Art. 32q. [Uczestnictwo pokrzywdzonego na rozprawie lub posiedzeniu, udział innych podmiotów] 197 Art. 32r. [Postanowienie kończące postępowanie] 197 Rozdział 3. (uchylony) 199 Art. 33-43. (uchylone) 199 Rozdział 4. (uchylony) 199 Art. 44-47a. (uchylone) 199 Rozdział 5. (uchylony) 199 Art. 48-55. (uchylone) 199 Rozdział 6. (uchylony) 199 Art. 56-57. (uchylone) 199 Rozdział 7. Postępowanie odwoławcze 200 Art. 58. [Sąd drugiej instancji - właściwość rzeczowa, skład] 200 Art. 59. [Zakres zaskarżenia] 206 Art. 60. [Wymagania formalne środków odwoławczych] 208 Art. 61. [Zakaz reformationis in peius] 210 Art. 62. [Udział nieletniego w rozprawie] 212 Art. 63-63a. (uchylone) 214
DZIAŁ IV. Postępowanie wykonawcze 215 Rozdział 1. Przepisy ogólne 216 Art. 64. [Wszczęcie postępowania wykonawczego] 216 Art. 65. [Cel postępowania wykonawczego] 217 Art. 65a. [Obowiązki nieletniego] 219 Art. 66. [Zasady organizacji placówek, korespondencja, kontakty z osobami spoza placówek] 220 Art. 66a. [Wykonywanie praktyk religijnych] 222 Art. 67. [Obowiązki policji] 224 Art. 68. [Właściwość miejscowa w przypadku przebywania w placówce] 224 Art. 69. [Stosowanie przepisów przy wykonywaniu środków (właściwość rzeczowa)] 225 Art. 70. [Legitymacja czynna do składania wniosków i zażaleń] 227 Art. 70a. [Zakres działania kuratora sądowego] 228 Art. 70b. [Zobowiązanie nieletniego do poddania się badaniu w celu ustalenia w organizmie obecności alkoholu lub innego środka] 230 Art. 70c. [Odpowiednie stosowanie przepisów do innych podmiotów] 231 Art. 70d. [Zwrot kosztów ponoszonych w związku ze sprawowanym nadzorem] 231 Art. 70e. [Upoważnienie do wydania przepisów wykonawczych] 232 Art. 71. [Odroczenie lub przerwa w wykonywaniu środków, odwołanie odroczenia lub przerwy] 233 Art. 72. [Zawiadomienie o umieszczeniu w placówce] 234 Art. 73. [Zakończenie i przedłużenie wykonywania środków] 235 Art. 74. [Stosowanie środków "tymczasowych", dozór kuratora, umieszczenie w schronisku dla nieletnich] 237 Art. 75. [Orzekanie, zawiadamianie o terminach posiedzeń, wysłuchanie nieletniego, legitymacja czynna, doręczanie postanowień, wniosek o warunkowe zwolnienie z zakładu poprawczego] 239 Art. 76. [Pomoc dla nieletniego zwalnianego z placówki] 241 Art. 77. [Nadzór nad wykonywaniem orzeczeń] 243 Art. 78. [Delegacja ustawowa do określenia zasad sprawowania nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń] 245 Rozdział 2. Środki wychowawcze i lecznicze 246 Art. 79. [Środki wychowawcze - zmiana, uchylanie, odstąpienie od wykonywania] 246 Art. 80. [Informowanie o stanie zdrowia nieletniego i postępach w leczeniu, zwolnienie] 248 Art. 81. [Delegacja ustawowa do określenia procedur przyjmowania i zwalniania nieletnich z placówek] 249 Art. 82. [Delegacja ustawowa do określenia procedur przyjmowania i zwalniania nieletnich z publicznych podmiotów niebędących przedsiębiorcami i domów pomocy społecznej] 251 Art. 83. [Policyjne izby dziecka - nadzór, tworzenie i znoszenie, zasady pobytu nieletnich] 252 Art. 84. [Opiniodawcze zespoły sądowych specjalistów. Ośrodki kuratorskie -nadzór, tworzenie, znoszenie, organizacja] 253 Rozdział 3. Środek poprawczy 255 Art. 85. [Skierowanie do zakładu poprawczego, zmiana lub przeniesienie] 255 Art. 86. [Warunkowe zwolnienie z zakładu poprawczego] 256 Art. 87. [Okres próby, odwołanie warunkowego zwolnienia z zakładu poprawczego, zatarcie skutków prawnych środka poprawczego] 257 Art. 88. [Warunkowe odstąpienie od wykonania orzeczenia, zatarcie skutków prawnych środka poprawczego] 259 Art. 89. [Zatarcie skutków prawnych środka poprawczego] 261 Art. 90. [Umieszczenie nieletniego poza zakładem] 262 Art. 90a. [Umieszczenie nieletniego w hostelu] 263 Art. 90b. [Finansowanie pobytu nieletniego w hostelu] 266 Art. 90c. [Ograniczenia stosowania przepisu art. 90a] 267 Art. 91. [Orzekanie o popełnieniu czynu karalnego przez wychowanka zakładu poprawczego] 267 Art. 92. [Zbieg kary pozbawienia wolności i środka poprawczego] 270 Art. 93. [Zbieg kary ograniczenia wolności i środka poprawczego] 271 Art. 94. [Zamiana środka poprawczego na karę] 271 Art. 95. [Schroniska dla nieletnich i zakłady poprawcze - nadzór, tworzenie i znoszenie, organizacja, sposób działania] 275 Rozdział 4. Użycie środków przymusu bezpośredniego wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym, w schronisku dla nieletnich, młodzieżowym ośrodku, wychowawczym 277 Art. 95a. [Stosowanie środków przymusu bezpośredniego] 278 Art. 95b. (uchylony) 279 Art. 95c. [Delegacja ustawowa do określenia zasad stosowania środków przymusu bezpośredniego w placówkach] 280 Rozdział 4a. Udzielanie nagród i stosowanie środków dyscyplinarnych wobec nieletnich umieszczonych w schroniskach dla nieletnich i zakładach poprawczych 283 Art. 95ca. [Udzielenie nieletniemu nagrody lub zastosowanie wobec niego środka dyscyplinarnego] 283 Art. 95cb. [Przesłanki udzielenia nagrody] 285 Art. 95cc. [Katalog nagród] 285 Art. 95cd. [Uchylenie decyzji o udzieleniu nagrody] 288 Art. 95ce. [Przesłanki zastosowania środka dyscyplinarnego] 288 Art. 95cf. [Katalog środków dyscyplinarnych] 290 Art. 95cg. [Uchylenie decyzji o zastosowaniu środka dyscyplinarnego] 292 Rozdział 5. Zatrudnianie nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych lub schroniskach dla nieletnich 294 Art. 95d. [Praktyczna nauka zawodu] 294 Art. 95da. [Zajęcia praktyczne i praktyki zawodowe] 296 Art. 95e. [Czas pracy] 298 Art. 95f. [Wynagrodzenie, nagrody pieniężne] 298 Art. 95g. [Okres pracy nieletniego a okres zatrudnienia] 298 Art. 95h. [Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej lub wynikłej stąd śmierci] 299
DZIAŁ V. Przepisy przejściowe i końcowe 301 Art. 96. [Czyny popełnione i czynności procesowe dokonane przed wejściem w życie u.p.n.] 301 Art. 97. [Odesłanie do przepisów ustawy] 302 Art. 98. [Obowiązywanie przepisów w czasie] 302 Art. 99-100. (uchylone) 302 Art. 101. [Zmiany w prawie o ustroju sądów powszechnych] 303 Art. 102. [Umieszczenie nieletniego w policyjnej izbie dziecka] 303 Art. 103. [Derogacja] 305 Art. 104. [Wejście w życie] 306
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny 307
Art. 10. [Możliwa odpowiedzialność karna nieletniego - art. 10 § 2, możliwość podniesienia dolnej granicy odpowiedzialności do lat 18 - art. 10 § 4] 308
Wykaz wybranych przepisów wykonawczych 313
Skorowidz 315