Orzekanie o właściwości sądu arbitrażowego / Maciej Durbas

Właściwość sądu polubownego jest zagadnieniem, które coraz częściej budzi wątpliwości praktyków i stanowi przedmiot badania na różnych etapach postępowania, zarówno przez sąd polubowny, jak i sąd powszechny.

W niniejszej publikacji autor szeroko omawia tę problematykę, proponuje zmiany prawa lub praktyki jego stosowania, a także odpowiada na następujące pytania:

• w jakich przypadkach o właściwości sądu polubownego orzeka on sam, a w jakich decyduje sąd powszechny,
• czy rozstrzygnięcie o właściwości sądu polubownego jest ostateczne,
• kto może być stroną postępowania arbitrażowego,
• komu przysługuje prawo do zaskarżenia postanowienia o właściwości.

W monografii uwzględniono najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych dotyczące m.in. zakresu zapisu na sąd polubowny, zawierania umów o arbitraż, a także wyboru arbitra.

Książka przeznaczona jest dla pełnomocników – adwokatów i radców prawnych, a także arbitrów i sędziów sądów powszechnych.

Wykaz skrótów   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Rozdział 1

Właściwość sądu polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

1.1. Definicja właściwości sądu polubownego   . . . . . . . . . . . . 

1.2. Zapis na sąd polubowny (umowa o arbitraż)  . . . . . . . . .  

1.2.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.2. Istnienie umowy o arbitraż   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.3. Nieważność umowy o arbitraż   . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.3.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.3.2.  Nieważność umowy o arbitraż ze względu na treść  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.3.3.  Nieważność (wadliwość) umowy o arbitraż ze względu na formę   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.4. Bezskuteczność umowy o arbitraż   . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.5. Utrata mocy umowy o arbitraż  . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.5.1.  Odmowa lub niemożność pełnienia funkcji przez arbitra/sąd polubowny   . . . . . . . . . . . . . . . 

1.2.5.2.  Brak zgodności arbitrów przy wydawaniu wyroku  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.5.3.  Zawarcie umowy o arbitraż pod warunkiem lub z określeniem terminu   . . . . . . . . . . . . . . . . .   

1.2.5.4. Wady oświadczeń woli   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.2.5.5. Rozwiązanie umowy o arbitraż  . . . . . . . . . . . . .  

1.2.5.6. Upadłość strony umowy o arbitraż . . . . . . . . . .  

1.2.5.7. Wygaśnięcie umowy o arbitraż   . . . . . . . . . . . . .  

1.2.6. Niewykonalność umowy o arbitraż   . . . . . . . . . . . . .  

1.3. Zdatność arbitrażowa  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.4. Zdolność arbitrażowa sporu   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

1.4.1. Zakres przedmiotowy umowy o arbitraż . . . . . . . . .  

1.4.2. Zakres podmiotowy umowy o arbitraż  . . . . . . . . . .  

Rozdział 2

Orzekanie przez sąd polubowny o swojej właściwości   . . . . .  

2.1. Zasada Kompetenz-Kompetenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.1.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.1.2. Definicja zasady właściwości   . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.1.3. Charakter zasady   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.1.4.  Zastosowanie zasady właściwości w przypadku wadliwości zapisu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.1.5. Orzekanie o właściwości z urzędu i na wniosek   . .  

2.1.6. Wyjątki od zasady   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.2. Zasada autonomiczności zapisu na sąd polubowny   . . .  

2.2.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.2.2. Istota zasady  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.2.3. Zastosowanie zasady  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.2.4. Charakter zasady  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.2.5.  Zastosowanie zasady do przypadków innych niż nieważność albo wygaśnięcie zapisu na sąd polubowny   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.3. Zarzuty dotyczące właściwości sądu polubownego . . . .  

2.3.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.3.2. Zakres zarzutów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.3.3. Podmioty uprawnione do zgłoszenia zarzutu . . . . .  

2.3.4. Termin na podniesienie zarzutów . . . . . . . . . . . . . . .  

2.3.5.  Wymogi formalne konieczne do zgłoszenia zarzutów   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.3.6. Treść zarzutów   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.3.7. Skutek niewniesienia zarzutów   . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.4. Rozstrzygnięcie sądu polubownego o właściwości   . . . .  

2.4.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.4.2. Termin na rozstrzygnięcie  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.4.3. Forma rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.4.4. Zaskarżalność rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.4.5. Treść rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.4.6. Skutki rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

2.4.7.  Skutki braku rozstrzygnięcia sądu polubownego o jego właściwości mimo wniosku   . . . . . . . . . . . . . .  

Rozdział 3

Kontrola sądu powszechnego orzeczenia sądu polubownego o właściwości  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.2.  Przedmiot wniosku o rozstrzygnięcie kwestii właściwości sądu polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.3. Zakres wniosku   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.3.1. Charakter prawny wniosku   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.3.2.  Dopuszczalność wyłączenia przez strony możliwości wniesienia wniosku   . . . . . . . . . . . . . . . . 

3.3.3. Możliwość cofnięcia wniosku   . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.4. Podmioty uprawnione do zgłoszenia wniosku . . . . . . . .  

3.5. Termin na złożenie wniosku  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.6. Wymogi formalne wniosku  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.7. Treść wniosku  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.8. Skutek niewniesienia wniosku   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

3.9.  Postępowanie i rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie wniosku  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.9.1. Postępowanie w przedmiocie wniosku . . . . . . . . . . .  

3.9.2.  Wpływ wniosku na postępowanie przed sądem polubownym  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.9.3. Treść i forma rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

3.9.4. Zaskarżalność rozstrzygnięcia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

3.9.5. Skutki rozstrzygnięcia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

Rozdział 4

Zarzut zapisu na sąd polubowny w postępowaniu przed sądem powszechnym   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.2. Zarzut zapisu na sąd polubowny   . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.2.1. Charakter zarzutu   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.2.2.  Możliwość wyłączenia przez strony podniesienia zarzutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.2.3. Możliwość cofnięcia zarzutu  . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.3. Podmioty uprawnione do podniesienia zarzutu   . . . . . . 

4.4. Termin na podniesienie zarzutu  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.5. Wymogi formalne zarzutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.6. Treść zarzutu   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.7. Skutek niepodniesienia zarzutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.8.  Postępowanie i rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie zarzutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.8.1. Postępowanie w przedmiocie zarzutu   . . . . . . . . . . .  

4.8.2.  Kolejność rozpoznawania zarzutów i badania przesłanek   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.8.3.  Wpływ zarzutu na postępowanie przed sądem polubownym i powszechnym   . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.8.4. Zakres badania wadliwości zapisu przez sąd   . . . . .  

4.8.5. Treść i forma rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.8.6. Zaskarżalność rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

4.8.7. Skutki rozstrzygnięcia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

Rozdział 5

Kontrola sądu powszechnego w zakresie właściwości sądu polubownego w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.2.  Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego – zagadnienia konstrukcyjne   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.2.1. Nowelizacja przepisów o skardze   . . . . . . . . . . . . . . .  

5.2.2. Charakter skargi   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.2.3.  Dopuszczalność wyłączenia przez strony możliwości wniesienia skargi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.2.4. Możliwość cofnięcia skargi   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.2.5. Przedmiot kontroli w postępowaniu ze skargi  . . . .  

5.3. Podmioty uprawnione do wniesienia skargi . . . . . . . . . .  

5.4. Termin na wniesienie skargi i właściwość sądu . . . . . . .  

5.5. Wymogi formalne skargi  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.6.  Postępowanie i rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie skargi   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.6.1. Postępowanie w przedmiocie skargi . . . . . . . . . . . . .  

5.6.2.  Konkurencja postępowania ze skargi i w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku oraz wstrzymanie wykonalności lub skuteczności wyroku arbitrażowego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.6.3.  Zakres badania właściwości sądu polubownego w postępowaniu ze skargi (przesłanki uchylenia wyroku sądu polubownego związane z właściwością sądu polubownego)  . . . . . . . . . . . . . .  

5.6.4. Treść i forma rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.6.5. Zaskarżalność rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

5.6.6. Skutki rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

Rozdział 6

Kontrola sądu powszechnego w zakresie właściwości sądu polubownego w postępowaniu w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.2.  Postępowanie w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego – zagadnienia konstrukcyjne   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.2.1. Obecny stan prawny   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

6.2.2. Poprzedni stan prawny  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.2.3. Konwencja nowojorska  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

6.3.  Uznawanie i stwierdzanie wykonalności wyroku sądu polubownego – zagadnienia konstrukcyjne  . . . . . . . . . .  

6.3.1.  Nowelizacja przepisów o uznawaniu lub stwierdzaniu wykonalności wyroku sądu polubownego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.3.2.  Charakter postępowania o uznawanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.3.3.  Możliwość wyłączenia przez strony uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

6.3.4.  Możliwość cofnięcia wniosku o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.4.  Podmioty uprawnione do wniesienia wniosku o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.5.  Termin na wniesienie wniosku o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.6.  Wymogi formalne wniosku o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego (z uwzględnieniem kwestii orzekania o właściwości sądu polubownego)   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.7.  Treść wniosku o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego . . . . . . . . . . . .  

6.8.  Skutek niewniesienia wniosku o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.9.  Postępowanie i rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego (przesłanki odmowy uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego związane z właściwością sądu polubownego)  . . . . . . . . . 

6.9.1.  Postępowanie w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.9.2.  Zakres badania właściwości sądu polubownego w postępowaniu w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.9.3.  Konkurencja postępowania ze skargi i w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku i inne postępowania   . . . . . .  

6.9.4. Treść i forma rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.9.5. Zaskarżalność rozstrzygnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

6.9.6. Skutki rozstrzygnięcia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

Rozdział 7

Inne przypadki rozstrzygania o właściwości sądu polubownego   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

7.1. Wprowadzenie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.2. Postępowania incydentalne   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.3.  Postępowanie przed sądem powszechnym w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia objętego zapisem na sąd polubowny (art. 1166 k.p.c.) . . . . . . . . . .  

7.4.  Postępowanie w przedmiocie ustalenia właściwości sądu polubownego (art. 189 k.p.c.)   . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.5.  Zakazy prowadzenia postępowania sądowego i arbitrażowego (anti-suit i anti-arbitration injunctions)   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.6. Postępowanie pojednawcze   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.7.  Potrącenie roszczenia objętego zapisem na sąd polubowny  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.7.1. Wprowadzenie  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.7.2. Stanowisko doktryny międzynarodowej   . . . . . . . . .  

7.7.3. Stanowisko doktryny polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.7.4.  Uwagi podsumowujące i propozycja rozwiązania   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

7.8. Postępowania przeciwegzekucyjne  . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

Podsumowanie   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

Bibliografia   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .