Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego / Bogusław Dauter, Agnieszka Dauter-Kozłowska

W opracowaniu omówiono wszystkie instytucje procedury sądowoadministracyjnej, którymi powinien posługiwać się sędzia sądu administracyjnego w swojej codziennej pracy.

Wskazano poszczególne aspekty postępowania przed sądami administracyjnymi obu instancji, takie jak:
• podmioty uprawnione do występowania w postępowaniu przed sądami administracyjnymi;
• pisma w postępowaniu przed wojewódzkim sądem administracyjnym;
• wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu lub czynności;
• doręczenia, terminy procesowe oraz zawieszenie postępowania;
• postępowanie mediacyjne i uproszczone;
• posiedzenia sądowe, wydawanie orzeczeń sądowych, pisemne uzasadnienie orzeczenia oraz środki odwoławcze;
• prawomocność i wykonanie orzeczeń sądowych;
• wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego;
• skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia;
• uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz pytania prawne;
• postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt;
• koszty sądowe i zwrot kosztów postępowania.

Siódme wydanie książki zostało uzupełnione o najnowsze orzecznictwo sądowe, w tym wszystkie uchwały składów poszerzonych, piśmiennictwo prawnicze oraz omówienie zmian legislacyjnych dotyczących m.in.:
• udziału w postępowaniu Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców,
• przeprowadzania rozpraw na odległość przy użyciu urządzeń technicznych,
• udziału i roli w postępowaniu Prokuratorii Generalnej,
• doręczania na wskazany adres skrytki pocztowej

Publikacja jest przeznaczona w szczególności dla sędziów, asesorów oraz kandydatów na sędziów i asesorów, a także dla asystentów sędziego i referendarzy sądowych. Jej praktyczny wymiar powinien zainteresować również profesjonalnych pełnomocników stron, którzy występują przed sądami administracyjnymi.

Wykaz skrótów | str. 15

Wstęp | str. 21

Rozdział I

Zagadnienia ogólne | str. 23

1. Konstytucyjne zasady funkcjonowania sądownictwa administracyjnego | str. 23

1.1. Prawo do sądu | str. 23

1.2. Prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy | str. 25

1.3. Jawność postępowania sądowego | str. 26

1.4. Prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki | str. 27

1.5. Prawo do bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji RP | str. 31

2. Sądowa kontrola administracji publicznej | str. 33

2.1. Uwagi ogólne | str. 33

2.2. Sprawa sądowoadministracyjna | str. 34

2.3. Zakres podmiotowy kontroli sądów administracyjnych | str. 36

2.4. Zakres przedmiotowy postępowania przed sądami administracyjnymi | str. 37

3. Wybrane zasady postępowania przed sądami administracyjnymi | str. 48

3.1. Uwagi ogólne | str. 48

3.2. Zasada udzielania pomocy stronom | str. 49

3.3. Zasada koncentracji materiału procesowego | str. 50

3.4. Zasada ochrony praworządności | str. 54

3.5. Zasada związania sądu administracyjnego prawomocnym wyrokiem skazującym co do popełnienia przestępstwa | str. 57

4. Właściwość sądów administracyjnych | str. 59

4.1. Właściwość wojewódzkich sądów administracyjnych | str. 59

4.2. Właściwość Naczelnego Sądu Administracyjnego | str. 61

5. Skład sądu i zasady jego wyznaczania | str. 63

5.1. Skład sądu | str. 63

5.2. Zasady wyznaczania składu orzekającego | str. 66

6. Wyłączenie sędziego | str. 68

6.1. Przesłanki bezwzględne wyłączenia sędziego | str. 68

6.2. Przesłanki względne wyłączenia sędziego | str. 73

6.3. Postępowanie w przedmiocie wyłączenia sędziego | str. 75

Rozdział II

Podmioty legitymowane do występowania w postępowaniu przed sądami administracyjnymi | str. 81

1. Zdolność sądowa i zdolność procesowa | str. 81

1.1. Zdolność sądowa | str. 81

1.2. Zdolność procesowa | str. 83

2. Strony i uczestnicy postępowania | str. 85

2.1. Strona postępowania | str. 85

2.2. Uczestnik postępowania | str. 87

3. Podmioty umocowane do występowania w imieniu strony | str. 94

3.1. Przedstawiciele ustawowi | str. 94

3.2. Organy i osoby uprawnione do działania w imieniu osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej mającej zdolność sądową | str. 96

3.3. Pełnomocnicy | str. 102

3.3.1. Uwagi ogólne | str. 102

3.3.2. Podmioty legitymowane do występowania w charakterze pełnomocnika | str. 103

3.3.3. Rodzaje pełnomocnictw | str. 108

3.3.4. Forma pełnomocnictwa | str. 111

3.3.5. Wygaśnięcie pełnomocnictwa | str. 116

3.4. Kurator na czas podjęcia czynności niecierpiącej zwłoki | str. 119

Rozdział III

Pisma w postępowaniu przed wojewódzkim sądem administracyjnym | str. 121

1. Charakterystyka pism | str. 121

1.1. Rodzaje pism | str. 121

1.2. Warunki formalne | str. 123

1.3. Braki formalne i tryb ich usuwania | str. 131

2. Oświadczenia i wnioski | str. 135

2.1. Oświadczenie | str. 135

2.2. Wniosek | str. 136

3. Skarga | str. 139

3.1. Podmioty uprawnione do wniesienia skargi | str. 139

3.2. Przesłanki dopuszczalności skargi | str. 144

3.2.1. Wyczerpanie środków zaskarżenia i wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy | str. 144

3.2.2. Termin do wniesienia skargi | str. 146

3.2.3. Tryb wnoszenia skargi | str. 149

3.2.4. Warunki formalne skargi | str. 150

4. Sprzeciw | str. 155

4.1. Sprzeciw od decyzji | str. 155

4.2. Sprzeciw od rozstrzygnięcia procesowego referendarza sądowego | str. 159

4.3. Sprzeciw od rozstrzygnięć referendarza sądowego w sprawach prawa pomocy | str. 162

Rozdział IV

Czynności stron i sądu po wniesieniu skargi | str. 167

1. Czynności organu | str. 167

1.1. Przekazanie skargi sądowi | str. 167

1.2. Uwzględnienie skargi przez organ | str. 169

2. Czynności skarżącego | str. 175

2.1. Wniosek o ukaranie grzywną oraz żądanie rozpoznania sprawy w trybie uproszczonym | str. 175

2.2. Cofnięcie skargi | str. 178

3. Czynności sądu | str. 182

3.1. Ukaranie grzywną | str. 182

3.2. Wystąpienie sygnalizacyjne | str. 184

3.3. Przekazanie sprawy według właściwości | str. 186

3.4. Odrzucenie skargi | str. 187

3.4.1. Uwagi ogólne | str. 187

3.4.2. Brak właściwości | str. 188

3.4.3. Uchybienie terminowi | str. 191

3.4.4. Nieuzupełnienie braków formalnych | str. 192

3.4.5. Powaga rzeczy osądzonej | str. 194

3.4.6. Brak zdolności sądowej lub procesowej | str. 195

3.4.7. Brak interesu prawnego lub uprawnienia | str. 196

3.4.8. Niedopuszczalność z innych przyczyn | str. 198

3.5. Umorzenie postępowania | str. 200

3.5.1. Uwagi ogólne | str. 200

3.5.2. Cofnięcie skargi | str. 202

3.5.3. Śmierć strony | str. 203

3.5.4. Bezprzedmiotowość z innych przyczyn | str. 203

4. Postępowania nadzwyczajne a wszczęcie postępowania sądowego | str. 205

Rozdział V

Wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu lub czynności | str. 209

1. Uwagi ogólne | str. 209
2. Wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu lub czynności przez organ | str. 211
3. Wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu lub czynności przez sąd administracyjny | str. 214

3.1. Ochrona tymczasowa przed sądem pierwszej instancji | str. 214

3.2. Zawieszenie wykonalności aktu lub czynności | str. 218

3.3. Ochrona tymczasowa przed Naczelnym Sądem Administracyjnym | str. 219

Rozdział VI

Doręczenia | str. 221

1. Uwagi ogólne | str. 221
2. Tryb doręczania pism sądowych przez operatora pocztowego | str. 227
3. Doręczanie pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej | str. 228
4. Doręczenia pism osobom fizycznym | str. 232

3.1. Doręczenie właściwe | str. 232

3.2. Doręczenie na adres skrytki pocztowej | str. 234

3.3. Doręczenie zastępcze | str. 235

4. Doręczenia pism osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej | str. 237
5. Doręczenia awizowane | str. 239
6. Domniemanie doręczenia | str. 241
7. Doręczenia podmiotom uprawnionym do odbioru pism w imieniu lub za stronę postępowania | str. 243

7.1. Doręczenie przedstawicielowi ustawowemu | str. 243

7.2. Doręczenie upoważnionemu pracownikowi | str. 243

7.3. Doręczenie osobie upoważnionej do odbioru pism | str. 243

7.4. Doręczenie pełnomocnikowi | str. 244

7.5. Doręczenie pełnomocnikowi do doręczeń | str. 245

7.6. Doręczenie kuratorowi | str. 246

8. Doręczenia w obrocie zagranicznym | str. 250

Rozdział VII

Terminy procesowe | str. 253

1. Rodzaje terminów | str. 253
2. Bieg terminu | str. 255
3. Uchybienie terminowi | str. 258
4. Przywrócenie terminu | str. 259

4.1. Wymogi formalne | str. 259

4.2. Przesłanki przywrócenia terminu | str. 264

4.3. Dopuszczalność przywrócenia terminu | str. 266

4.4. Wstrzymanie postępowania | str. 267

Rozdział VIII

Zawieszenie postępowania | str. 269

1. Uwagi ogólne | str. 269
2. Obligatoryjne zawieszenie postępowania z urzędu | str. 272
3. Fakultatywne zawieszenie postępowania z urzędu | str. 277
4. Podjęcie postępowania z urzędu | str. 281
5. Zawieszenie i podjęcie postępowania na zgodny wniosek stron | str. 283
6. Umorzenie zawieszonego postępowania | str. 284

Rozdział IX

Postępowanie mediacyjne i uproszczone | str. 287

1. Postępowanie mediacyjne | str. 287
2. Postępowanie uproszczone | str. 296

Rozdział X

Posiedzenia sądowe | str. 307

1. Rodzaje posiedzeń i ich charakterystyka | str. 307
2. Rozprawa | str. 309

2.1. Przygotowanie do rozprawy | str. 309

2.2. Jawność rozprawy | str. 314

2.3. Początek rozprawy | str. 317

2.4. Przebieg rozprawy | str. 319

2.5. Odroczenie rozprawy | str. 323

2.6. Protokół rozprawy | str. 328

2.6.1. Załącznik | str. 332

2.6.2. Zastrzeżenia | str. 334

2.7. Zamknięcie rozprawy | str. 335

3. Dowody uzupełniające z dokumentów | str. 337
4. Łączenie spraw | str. 341
5. Środki dyscyplinujące | str. 345

5.1. Policja sesyjna | str. 345

5.2. Grzywna za uchylanie się organu od zastosowania się do postanowienia sądu | str. 347

5.3. Sygnalizacja | str. 349

Rozdział XI

Orzeczenia sądowe | str. 353

1. Wyrok | str. 353

1.1. Wydanie i ogłoszenie wyroku | str. 353

1.1.1. Wydanie wyroku | str. 353

1.1.2. Ogłoszenie wyroku | str. 359

1.2. Zasady orzekania | str. 363

1.2.1. Niezwiązanie granicami skargi | str. 363

1.2.2. Zakaz reformationis in peius | str. 366

1.2.3. Orzekanie w granicach sprawy | str. 367

1.3. Zakres uprawnień orzeczniczych sądu pierwszej instancji | str. 369

1.3.1. Uwzględnienie skargi na decyzję lub postanowienie | str. 369

1.3.2. Wydanie orzeczenia reformatoryjnego | str. 375

1.3.3. Uwzględnienie skargi na akt lub czynność | str. 378

1.3.4. Uwzględnienie skargi na uchwałę lub akt nadzoru | str. 379

1.3.5. Uwzględnienie skargi na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania | str. 383

1.3.6. Oddalenie skargi | str. 388

1.4. Rektyfikacja orzeczeń sądowych | str. 390

1.4.1. Sprostowanie | str. 390

1.4.2. Uzupełnienie | str. 393

1.4.3. Wykładnia | str. 396

2. Postanowienia | str. 399

2.1. Uwagi ogólne | str. 399

2.2. Postanowienia kończące postępowanie | str. 400

2.3. Postanowienia niekończące postępowania | str. 403

Rozdział XII

Pisemne uzasadnienie orzeczenia | str. 407

1. Uwagi ogólne | str. 407
2. Normatywny charakter uzasadnienia | str. 409

2.1. Wymogi formalne | str. 409

2.2. Treść uzasadnienia | str. 416

2.2.1. Stan sprawy | str. 416

2.2.2. Zarzuty skargi oraz stanowisko pozostałych stron postępowania | str. 421

2.2.3. Podstawa prawna i jej wyjaśnienie | str. 424

2.2.4. Wskazania co do dalszego postępowania | str. 430

2.2.5. Uzasadnienie zdania odrębnego | str. 434

3. Metodyka sporządzania uzasadnienia | str. 437

3.1. Język uzasadnienia | str. 437

3.2. Zakres argumentacji | str. 440

3.3. Odwołanie do zasad ogólnych | str. 444

3.4. Społeczny aspekt uzasadnienia | str. 447

3.5. Najczęściej spotykane uchybienia | str. 451

3.5.1. Błędy językowe | str. 451

3.5.2. Uchybienia formalne | str. 452

4. Sądowa wykładnia prawa | str. 455

4.1. Uwagi ogólne | str. 455

4.2. Wykładnia językowa | str. 457

4.2.1. Uwagi ogólne | str. 457

4.2.2. Dyrektywa języka polskiego ogólnego | str. 458

4.2.3. Dyrektywa języka prawnego | str. 459

4.2.4. Dyrektywa języka specjalnego | str. 461

4.3. Wykładnia systemowa | str. 462

4.4. Wykładnia celowościowa | str. 465

4.5. Zakres wykładni | str. 468

Rozdział XIII

Środki odwoławcze | str. 471

1. Uwagi ogólne | str. 471
2. Skarga kasacyjna | str. 472

2.1. Warunki dopuszczalności skargi kasacyjnej | str. 472

2.1.1. Przedmiot zaskarżenia | str. 472

2.1.2. Podmioty uprawnione do wniesienia i sporządzenia skargi kasacyjnej | str. 474

2.1.3. Wymagania formalne | str. 477

2.1.4. Termin i tryb wnoszenia skargi kasacyjnej | str. 482

2.1.5. Odpowiedź na skargę kasacyjną | str. 488

2.1.6. Autokontrola orzeczenia po wniesieniu skargi kasacyjnej | str. 490

2.2. Odrzucenie skargi kasacyjnej | str. 495

2.3. Podstawy skargi kasacyjnej | str. 498

2.3.1. Naruszenie prawa materialnego | str. 498

2.3.2. Naruszenie przepisów postępowania | str. 501

2.4. Związanie granicami skargi kasacyjnej | str. 505

2.5. Nieważność postępowania | str. 508

2.6. Skład sądu | str. 511

2.7. Zakres uprawnień orzeczniczych Naczelnego Sądu Administracyjnego | str. 514

2.7.1. Oddalenie skargi kasacyjnej | str. 514

2.7.2. Uchylenie orzeczenia sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania | str. 515

2.7.3. Orzeczenie reformatoryjne | str. 520

2.7.4. Odrzucenie skargi lub umorzenie postępowania w sprawie | str. 523

3. Zażalenie | str. 524

3.1. Dopuszczalność zażalenia | str. 524

3.2. Wymogi formalne zażalenia | str. 526

3.3. Autokontrola dokonywana przez sąd pierwszej instancji | str. 528

3.4. Odpowiednie stosowanie przepisów o skardze kasacyjnej | str. 530

Rozdział XIV

Uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego | str. 533

1. Uchwała mająca na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych | str. 533
2. Uchwała rozstrzygająca zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości w konkretnej sprawie | str. 537
3. Postanowienie odmawiające podjęcia uchwały | str. 543

Rozdział XV

Pytania prawne | str. 547

1. Pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej | str. 547
2. Pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego | str. 551

Rozdział XVI

Prawomocność i wykonanie orzeczeń sądowych | str. 557

1. Prawomocność formalna | str. 557
2. Prawomocność materialna | str. 562
3. Powaga rzeczy osądzonej | str. 565
4. Związanie oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania | str. 566
5. Wykonanie orzeczeń sądu | str. 571
6. Skutki niewykonania orzeczenia sądu | str. 572
7. Unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego | str. 575

Rozdział XVII

Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego | str. 577

1. Dopuszczalność wznowienia | str. 577
2. Przesłanki wznowienia | str. 581
3. Postępowanie w sprawach wznowienia | str. 584

Rozdział XVIII

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia | str. 591

1. Podstawa prawna, przedmiot i podmioty legitymowane do wniesienia skargi | str. 591
2. Przesłanki dopuszczalności skargi | str. 596
3. Wymagania formalne skargi | str. 601
4. Postępowanie w sprawie skargi | str. 606

Rozdział XIX

Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt | str. 615

1. Wszczęcie postępowania | str. 615
2. Czynności przewodniczącego | str. 617
3. Czynności sądu | str. 618

Rozdział XX

Koszty sądowe | str. 623

1. Przepisy ogólne | str. 623

1.1. Uwagi ogólne | str. 623

1.2. Wartość przedmiotu zaskarżenia | str. 625

1.3. Obowiązek uiszczenia opłaty sądowej | str. 627

1.4. Zasady uiszczenia opłaty sądowej | str. 628

1.5. Ustalenie opłaty sądowej w należnej wysokości | str. 630

1.6. Udzielanie ulg w spłacie należności z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz orzeczonych grzywien | str. 634

2. Wpis | str. 637
3. Opłata kancelaryjna | str. 640
4. Wydatki | str. 642

Rozdział XXI

Zwrot kosztów postępowania | str. 647

1. Uwagi ogólne | str. 647
2. Zasada związania wnioskiem strony o zwrot kosztów postępowania | str. 649
3. Zwrot kosztów w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji | str. 650

3.1. Zwrot kosztów postępowania od organu | str. 650

3.2. Zwrot kosztów postępowania a wielość podmiotów uprawnionych | str. 652

3.3. Zwrot kosztów postępowania w razie częściowego uwzględnienia skargi | str. 653

3.4. Zwrot kosztów postępowania zawinionych zachowaniem strony | str. 655

4. Zwrot niezbędnych kosztów postępowania | str. 656

4.1. Zwrot niezbędnych kosztów postępowania prowadzonego przez stronę osobiście | str. 656

4.2. Zwrot niezbędnych kosztów postępowania strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika | str. 657

5. Zwrot kosztów postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym | str. 660

5.1. Zwrot kosztów postępowania w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej | str. 660

5.2. Zwrot kosztów postępowania w razie oddalenia skargi kasacyjnej | str. 662

5.3. Odstąpienie od zasądzenia zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego | str. 664

6. Koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu | str. 665

Rozdział XXII

Prawo pomocy | str. 671

1. Uwagi ogólne | str. 671
2. Wniosek o przyznanie prawa pomocy | str. 672

2.1. Wymagania formalne wniosku | str. 672

2.2. Postępowanie w sprawie wniosku | str. 675

2.3. Rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku | str. 677

2.4. Środki zaskarżenia | str. 681

3. Zakres przyznawanego prawa pomocy | str. 683

3.1. Zwolnienie od kosztów sądowych | str. 683

3.2. Prawo pomocy w postaci ustanowienia pełnomocnika | str. 684

4. Prawo pomocy dla osoby fizycznej | str. 686

4.1. Przesłanki prawa pomocy w zakresie całkowitym | str. 686

4.2. Przesłanki prawa pomocy w zakresie częściowym | str. 688

5. Prawo pomocy dla osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej | str. 690

5.1. Przesłanki prawa pomocy w zakresie całkowitym | str. 690

5.2. Przesłanka prawa pomocy w zakresie częściowym | str. 691

6. Niedopuszczalność prawa pomocy | str. 692

6.1. Oczywista bezzasadność skargi | str. 692

6.2. Cofnięcie prawa pomocy | str. 694

7. Czynności referendarza sądowego | str. 695

7.1. Czynności o charakterze techniczno-procesowym | str. 695

7.2. Czynności o charakterze orzeczniczym | str. 696

Bibliografia | str. 699