Kodeks postępowania karnego. Kazusy / Małgorzata Młodawska-Piaseczna, Anna Wielgolewska

Publikacja zawiera kazusy wraz z rozwiązaniami, stworzonymi głównie z myślą o aplikantach wszelkich profesji prawniczych. Poruszono w nich kluczowe problemy procesu karnego, jakie powstały m.in. na tle ostatniej dużej nowelizacji Kodeksu postępowania karnego.

Tematyka została tak dobrana, aby rozwiać wątpliwości najczęściej pojawiające się w praktyce – czy to na sali sądowej, czy podczas spotkań w trakcie praktyk odbywanych przez aplikantów.

Prezentowane stany faktyczne zostały stworzone na potrzeby publikacji i przedstawione przystępnym językiem, a jednocześnie zgodnie z zasadami metodyki pracy sędziego.

   Adresaci:
Publikacja została wzbogacona o schematy ilustrujące omawiane zagadnienia, w celu ułatwienia przygotowania do sprawdzianów i egzaminów końcowych.

Wykaz skrótów | str. 19

Wstęp | str. 21

KAZUSY

Kazus 1

Obrona obligatoryjna na gruncie Kodeksu postępowania karnego przed sądem pierwszoinstancyjnym (art. 79 i 80 k.p.k.) | str. 25

Obrona obligatoryjna przed sądem rejonowym w postępowaniu rozpoznawczym | str. 25

Obrona obligatoryjna przed sądem okręgowym w postępowaniu rozpoznawczym | str. 25

Kazus 2

Wyłączenie sędziego na podstawie art. 40–44 k.p.k. | str.  36

Udział stron w posiedzeniu | str. 36

Wyłączenie innych osób biorących udział w rozprawie | str. 36

Kazus 3

Obowiązek naprawienia szkody jako środek kompensacyjny | str. 46

Termin do złożenia wniosku w trybie art. 46 § 1 k.k. | str.  46

Problematyka związana z zasądzeniem odsetek | str. 46

Zasądzenie odszkodowania w trybie art. 415 k.p.k. (w tym na rzecz zakładu ubezpieczeń) | str. 46

Kazus 4

Jawność posiedzeń sądowych | str. 55

Reguły rządzące trybem odbywania posiedzeń sądowych | str. 55

Problematyka udziału w posiedzeniach sądowych przedstawicieli prasy i telewizji | str. 55

Kazus 5

Odstępstwa od ogólnej reguły sądu właściwego miejscowo (właściwość z delegacji) | str. 62

Kolizja przesłanek przekazania sprawy innemu sądowi niż sąd właściwości ogólnej | str. 62

Forma procesowa przekazania sprawy i moc wiążąca takich decyzji | str. 62

Kazus 6

Niektóre uprawnienia przysługujące stronom, innym uczestnikom oraz ich przedstawicielom w postępowaniu przygotowawczym | str. 67

Prawo do kontaktu podejrzanego z obrońcą | str. 67

Prawo podejrzanego i jego obrońcy do osobistego przejrzenia akt | str. 67

Prawo innych stron i osób niebędących stronami do posiadania pełnomocnika | str. 67

Dostęp do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym | str. 67

Forma wydawanych w tym przedmiocie decyzji | str. 67

Podmiot uprawniony do wydania decyzji | str. 67

Sposób zaskarżenia decyzji | str. 67

Kazus 7

Instytucja przedstawienia zarzutów i związane z nią a przysługujące podejrzanemu prawa | str. 82

Znaczenie instytucji przedstawienia zarzutów dla zakreślenia ram przedmiotowych oraz podmiotowych postępowania przygotowawczego | str. 82

Znaczenie instytucji przedstawienia zarzutów dla zakreślenia ram przedmiotowych oraz podmiotowych postępowania jurysdykcyjnego | str. 82

Możliwość późniejszego dokonywania w powyższym zakresie zmian zarówno przez prokuratora, inny podmiot będący oskarżycielem publicznym, jak i przez sąd | str. 82

Kazus 8

Środki zapobiegawcze w postępowaniu przygotowawczym | str. 99

Kontrola środków zapobiegawczych w postępowaniu przygotowawczym w trybie złożenia zażalenia, w trybie złożenia wniosku oraz z urzędu | str. 99

Organy właściwe do rozpoznania zażalenia, wniosku oraz dokonania kontroli z urzędu | str. 99

Podmioty uprawnione do złożenia zażalenia i wniosku oraz warunki formalne ich skuteczności | str. 99

Kazus 9

Tryby ścigania przestępstw. Złożenie oraz cofnięcie wniosku o ściganie. Uprawniony podmiot. Przeszkody procesowe | str. 113

Tryb ścigania z oskarżenia publicznego, ale na wniosek | str. 113

Warunki wymagane do skuteczności zarówno złożenia, jak i cofnięcia wniosku o ściganie i ich konsekwencje (brak wniosku o ściganie pochodzącego od uprawnionej osoby) ..... 113

Podmiot uprawniony do dokonania powyższych czynności procesowych (pojęcie pokrzywdzonego) | str. 113

Przeszkoda procesowa w postaci czynu nie popełniono albo brak danych dostatecznie uzasadniających jego popełnienie, a przesłanka niepopełnienia przez podejrzanego zarzucanego mu przestępstwa lub braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przez podejrzanego tego czynu | str. 113

Kazus 10

Organ właściwy do rozpoznawania zażaleń na postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego | str. 134

Formy ingerencji sądu w postępowanie przygotowawcze, w tym sądowa kontrola decyzji wydanych przez organ je prowadzący | str. 134

Wyjątki od zasady, iż w pierwszym etapie procesu to sąd jest instancją odwoławczą | str. 134

Kazus 11

Subsydiarny akt oskarżenia i warunki skuteczności jego wniesienia | str. 144

Elementy niezbędne do uzyskania przez uprawniony podmiot legitymacji do nabycia uprawnień oskarżyciela subsydiarnego (tzw. droga do sądu) | str. 144

Przeszkoda procesowa w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.) | str. 144

Kazus 12

Udział obrońcy w czynnościach końcowego zaznajomienia podejrzanego z materiałami śledztwa | str. 154

Uprawnienie czy obowiązek rozpatrywany zarówno z pozycji oskarżyciela publicznego, podejrzanego, jak i jego obrońcy | str. 154

Termin określony do zaznajomienia oraz warunki realizacji prawa do zaznajomienia z materiałami śledztwa | str. 154

Kazus 13

Pisemne wyjaśnienia oskarżonego na gruncie Kodeksu postępowania karnego | str. 158

Termin do złożenia wniosku i warunki do jego uwzględnienia | str. 158

Problematyka ujawnienia wyjaśnień pisemnych w trybie art. 389 § 1 k.p.k. | str.  158

Kazus 14

Czyn zarzucany w akcie oskarżenia a czyn przypisany w wyroku, ewentualna możliwość jego zmiany | str. 163

Granice przedmiotowe i podmiotowe postępowania przygotowawczego oraz jurysdykcyjnego | str. 163

Tożsamość czynu zarzucanego w skardze zasadniczej inicjującej postępowanie sądowe, jak też czynu przypisanego w wyroku, pojęcie czynu w rozumieniu prawa karnego, jedność oraz wielość czynów i właściwe temu konsekwencje | str. 163

Kazus 15

Udział oskarżonego w czynnościach postępowania dowodowego | str. 172

Omówienie prawa oskarżonego do udziału w czynnościach postępowania dowodowego | str. 172

Odstępstwa od zasady – tryb przesłuchania małoletnich świadków (art. 185a i 185b k.p.k.) | str. 172

Tryb przewidziany w art. 390 § 2 k.p.k. | str.  172

Wydalenie oskarżonego z sali sądowej w czasie przeprowadzania czynności dowodowych | str. 172

Kazus 16

Postępowanie dowodowe | str. 182

Problematyka postępowania dowodowego | str. 182

Wniosek dowodowy – elementy obligatoryjne i fakultatywne | str. 182

Prekluzja dowodowa w procesie karnym | str. 182

Oddalenie wniosku dowodowego | str. 182

Kazus 17

Problematyka braku skargi uprawnionego oskarżyciela | str. 193

Zagadnienia związane z wezwaniem i zawiadomieniem uczestników postępowania | str. 193

Kazus 18

Problematyka ujawnienia w postępowaniu jurysdykcyjnym wcześniejszych depozycji świadka na gruncie przepisów Kodeksu postępowania karnego | str. 199

Wybrane przyczyny uzasadniające ujawnienie uprzednich depozycji świadka w toku rozprawy głównej w sytuacji zarówno jego bezpośredniego przesłuchiwania przez sąd, jak i w sytuacji, gdy w ogóle nie jest on przesłuchiwany na tym etapie procesu | str. 199

Konsekwencje uchybień w powyższym zakresie a zarzuty oparte na względnych przyczynach odwoławczych | str. 199

Kazus 19

Odroczenie publikacji (ogłoszenia) wyroku a odroczenie wydania wyroku | str. 213

Czynność jednokrotna czy wielokrotna w przewidzianych ustawą ramach czasowych | str. 213

Skutki przekroczenia czternastodniowego terminu | str. 213

Kazus 20

Czynności procesowe o charakterze eliminacyjnym. Problematyka badań poligraficznych (wykorzystanie wariografu w procesie karnym) | str. 217

Istota działań eliminacyjnych przewidzianych w art. 192a k.p.k. | str.  217

Warunki do uznania wyniku badań wariograficznych za dowód w procesie karnym | str. 217

Kazus 21

Tymczasowe aresztowanie | str. 227

Szczególne przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania. Przesłanka surowej kary pozbawienia wolności jako przesłanka samoistna stosowania tymczasowego aresztowania | str. 227

Upoważnienie prokuratora do zgłoszenia sprzeciwu w zakresie zmiany środka zapobiegawczego z tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe | str. 227

Zakazy stosowania tymczasowego aresztowania | str. 227

Problematyka zaliczenia okresu rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet wymierzonej kary | str. 227

Kazus 22

Zbieg negatywnych przesłanek procesowych z art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. oraz art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. Forma rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu w przypadku stwierdzenia okoliczności przemawiających za umorzeniem postępowania po rozpoczęciu przewodu sądowego | str. 241

Warunki umorzenia postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego | str. 241

Przesłanki umorzenia postępowania karnego wyrokiem | str. 241

Forma rozstrzygnięcia sądu w przypadku wystąpienia przeszkód procesowych ujawnionych w toku postępowania | str. 241

Kazus 23

Skazanie bez przeprowadzania rozprawy (art. 335 k.p.k.) | str. 249

Odmowa składania wyjaśnień a odstąpienie od dokonania określonych czynności postępowania przygotowawczego i możliwość wystąpienia z wnioskiem w trybie art. 335 k.p.k. | str.  249

Granice związania sądu treścią wniosku złożonego w trybie art. 335 § 1 i 2 k.p.k. | str.  249

Kazus 24

Orzekanie w przedmiocie środka zabezpieczającego | str. 258

Udział podejrzanego w postępowaniu. Posiedzenie czy rozprawa? | str. 258

Forma decyzji procesowej. Wyrok czy postanowienie? | str. 258

Kazus 25

Tryb przesłuchania osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych | str. 266

Klasyfikacja informacji niejawnych w świetle ustawy o ochronie informacji niejawnych | str. 266

Dysponenci informacji niejawnych | str. 266

Zezwolenie na przesłuchanie osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych – tryb uzyskania zezwolenia i sposób przesłuchania | str. 266

Oskarżony jako osoba zobowiązana do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych | str. 266

Tajemnice związane z wykonywanym zawodem lub funkcją (lekarska, dziennikarska) | str. 266

Sposób postępowania z dokumentami zawierającymi informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową bądź inną tajemnicą prawnie chronioną | str. 266

Kazus 26

Badania psychiatryczne oskarżonego oraz obserwacja sądowo-psychiatryczna | str. 279

Wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego. Przesłanki badań psychiatrycznych | str. 279

Obserwacja sądowo -psychiatryczna. Przesłanki i warunki jej wykonywania | str. 279

Kazus 27

Zmiana kwalifikacji prawnej czynu a zmiana jego opisu | str. 287

Obowiązek sądu uprzedzania o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu | str. 287

Problematyka związana ze zmianą opisu czynu i konsekwencje procesowe zaniechania uprzedzenia | str. 287

Kazus 28

Wyrokowanie | str. 296

Narada i głosowanie nad wyrokiem | str. 296

Zdanie odrębne | str. 296

Udział sędziego lub ławnika dodatkowego w naradzie i głosowaniu | str. 296

Tryb sprostowania wyroku | str. 296

Kazus 29

Cofnięcie wniosku o uzasadnienie wyroku, cofnięcie środków odwoławczych, cofnięcie sprzeciwu od wyroku nakazowego oraz skuteczność tych czynności | str. 309

Podmioty uprawnione do dokonania powyższych czynności, termin, forma oraz pozostałe warunki wymagane dla ich skuteczności i właściwe im konsekwencje | str. 309

Organ uprawniony do podjęcia decyzji w powyższym przedmiocie | str. 309

Kazus 30

Właściwość sądu i oparta na jej uchybieniu bezwzględna przyczyna odwoławcza a gwarancyjna rola zakazu reformationis in peius | str. 316

Właściwość miejscowa, rzeczowa i funkcjonalna | str. 316

Kwalifikacja prawna czynu przyjęta w akcie oskarżenia lub w wyroku, jego opis a właściwość rzeczowa sądu | str. 316

Bezwzględne przyczyny odwoławcze, w tym stypizowana w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., a pierwotny i wtórny zakaz reformationis in peius (zakaz reformationis in peiusa właściwość rzeczowa sądu) | str. 316

Kazus 31

Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu odwoławczym | str. 330

Zakres czynności objętych wskazanym wyżej przymusem | str. 330

Istota przymusu adwokackiego i przymusu radcowskiego | str. 330

Kazus 32

Pośredni zakaz reformationis in peius | str. 336

Zakres związania sądu ponownie rozpoznającego sprawę na skutek uchylenia wyroku przez instancję odwoławczą | str. 336

Wyjątki w ograniczeniu wynikającym z powyższego zakazu, dotyczącym orzekania na niekorzyść oskarżonego przez sąd ponownie rozpoznający sprawę | str. 336

Pojęcie „orzeczenie surowsze” | str. 336

Kazus 33

Orzekanie poza granicami przedmiotowymi i podmiotowymi środka odwoławczego | str. 344

Zakres zaskarżenia | str. 344

Granice kontroli odwoławczej przy zaskarżeniu wyroku na korzyść i na niekorzyść oskarżonego | str. 344

Kazus 34

Opis czynu zarzucanego a opis czynu przypisanego | str. 353

Konsekwencje w instancji odwoławczej braku w opisie czynu zarzucanego i następnie przypisanego w wyroku sądu pierwszej instancji wszystkich ustawowych znamion strony zarówno przedmiotowej, jak i podmiotowej przypisanego oskarżonemu przestępstwa wymaganych z punktu widzenia przyjętej w orzeczeniu kwalifikacji prawnej | str. 353

Kazus 35

Przesłanki procesowe | str. 359

Res iudicata | str. 359

Lis pendens | str. 359

Konsekwencje wystąpienia przeszkód procesowych res iudicata i lis pendens na różnych etapach postępowania | str. 359

Kazus 36

Środki odwoławcze | str. 372

Kierunek środka odwoławczego | str. 372

Pierwotny i wtórny zakaz reformationis in peiusa bezwzględne przyczyny odwoławcze | str. 372

Kazus 37

Zarzut obrazy przepisów prawa materialnego (error iuris). Recydywa sensu stricto | str. 381

Zarzut obrazy przepisów prawa materialnego a inne rodzaje zarzutów opartych na względnych przyczynach odwoławczych z art. 438 k.p.k. | str.  381

Możliwość poprawnego sformułowania zarzutu obrazy przepisów prawa materialnego obok zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych | str. 381

Wybrane warunki przyjęcia odpowiedzialności karnej sprawcy w świetle art. 64 § 1 k.k. (pojęcie recydywy ogólnej oraz szczególnej, czyli specjalnej podstawowej i specjalnej wielokrotnej) | str. 381

Kazus 38

Zarzut obrazy przepisów postępowania (error in procedendo) a zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (error facti). Powszechne błędy związane z formułowaniem wskazanych zarzutów | str. 392

Zarzut obrazy przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia (error in procedendo) | str. 392

Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł mieć wpływ na jego treść (error facti) | str. 392

Powszechne błędy związane z formułowaniem zarzutu opartego na naruszeniu: zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 7 k.p.k., zasady domniemania niewinności wynikającej z art. 5 § 2 k.p.k. (in dubio pro reo), obowiązku uwzględniania jako podstawy wyroku tylko całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej (art. 410 k.p.k.) oraz wynikającego z art. 424 k.p.k. obowiązku sporządzenia uzasadnienia wyroku odpowiadającego wskazanym tam warunkom | str. 392

Kazus 39

Zarzut rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka (error in puniendo) | str. 412

Odróżnienie zarzutu rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka od innych zarzutów opartych na względnych przesłankach odwoławczych, w szczególności od błędu w ustaleniach faktycznych oraz obrazy przepisów prawa materialnego | str. 412

Kazus 40

Prywatny akt oskarżenia i postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego | str. 421

Wymogi prywatnego aktu oskarżenia i tryb wszczęcia postępowania prywatnoskargowego | str. 421

Postępowanie sądowe po wniesieniu aktu oskarżenia | str. 421

Umorzenie postępowania na skutek braku aktywności oskarżyciela prywatnego | str. 421

Problematyka zakazu reformationis in peius po zawarciu ugody | str. 421

Bibliografia | str. 429

SCHEMATY

Schemat 8. Reguła niezmienności przedmiotu procesu | str. 433

Schemat 9. Reguła niepodzielności przedmiotu procesu | str. 440

Schemat 35. Wyłączenie organu prowadzącego proces karny (art. 40, 41, 44, 47, 146, 196, 214 § 8) | str. 452

Schemat 38. Strony procesu karnego oraz quasi - strony postępowania (art. 44a § 2 k.k., art. 45–61, 71–81, 91a–91b, 292a i 299 k.p.k., art. 24 § 1–5, art. 53 § 40–41 k.k.s., ustawa z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 358) | str. 458

Schemat 40. Nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni (art. 45 § 2, art. 325d k.p.k., rozp. MS z 22 września 2015 r. w sprawie organów uprawnionych obok policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem i instancji w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, jak również zakresu spraw zleconych tym organom, tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 522, art. 17 § 1–5 k.p.w., art. 53 § 37, art. 157 § 2, art. 165 k.k.s. oraz inne ustawy szczególne) | str. 485

Schemat 44. Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny (art. 53–57, art. 58 § 2 w zw. z art. 61) | str. 488

Schemat 45. Procedura wnoszenia skargi subsydiarnej przez pokrzywdzonego (art. 55, 303 § 3, art. 306 § 1, i § 1a, art. 325e § 2, art. 329, art. 330, art. 332, art. 333 § 1, art. 463, art. 465 § 1, art. 521, art. 640 w zw. z art. 621) | str. 497

Schemat 56. Treść decyzji procesowych, organy decyzyjne oraz forum dla ich wydania (art. 93–95, 95a–95b, 335, 338a, 339 § 3a, art. 342, 413, 439 § 1, art. 500 § 4, art. 535 § 1 i 3, art. 539e § 1–2, art. 545 w zw. z art. 456, art. 547 § 3, art. 597) | str. 505

Schemat 59. Przebieg narady i głosowania nad wyrokiem (art. 108–112) | str. 508

Schemat 60. Tworzenie sztucznej większości głosów (art. 111 § 2, art. 112) ................................................. 510

Schemat 84. Badania poligrafi czne (wariografi czne, za pomocą wykrywacza kłamstw) w procesie karnym oraz inne badania przy użyciu środków kontrolujących nieświadome reakcje organizmu (art. 171 § 5 pkt 2, art. 192, 199a) | str. 512

Schemat 134. Instytucja skazania na posiedzeniu bez przeprowadzania rozprawy (art. 335, 343, 447 § 5) | str. 517

Schemat 139. Dobrowolne poddanie się karze (art. 338a, 339 § 3a, art. 343a, 343b, 387, 447 § 5) | str. 525

Schemat 145. Zmiana kwalifikacji prawnej czynu na rozprawie (art. 399) | str. 529

Schemat 150. Dopuszczalność środka odwoławczego (art. 91a–91b, 425, 426, 444, 459, 466) | str. 531

Schemat 151. Zakres kontroli odwoławczej (art. 427 § 3a, 433, 434, 439, 440, 443, 447 § 1–6) | str. 535

Schemat 152. Kierunek środka odwoławczego (art. 434, 443) | str. 546

Schemat 153. Zakaz reformationis in peius (art. 434, 443) | str. 550

Schemat 154. Reguła ne peius (art. 454) | str. 552

Schemat 155. Względne i bezwzględne przyczyny odwoławcze (art. 434 § 4, art. 438–440, 455) | str. 554