Instytucja zadatku w polskim prawie cywilnym / Monika Tenenbaum-Kulig

Stan prawny na: 20.08.2008 r.

Książka stanowi kompleksowe opracowanie monograficzne dotyczące zadatku - instytucji, z którą wiążą się liczne problemy i różnice poglądów, dotyczącejej relacji do ogólnych reguł odpowiedzialnościkontraktowej, jak i stosunków pomiędzy niąa innymi dodatkowymi zastrzeżeniami umownymii instytucjami prawnymi o pokrewnym charakterze.Monografia przedstawia m.in. analizę uregulowaniazadatku w przepisach art. 74-75 k.z. i art. 394 k.c.,zagadnienie związku zadatku z prawem odstąpienia,omówienie funkcji sumy pieniężnej lub rzeczy- wręczanej tytułem zadatku - oraz funkcji tej instytucjiprawnej. W publikacji zaprezentowano poglądydotyczące znaczenia przepisu art. 394 k.c. orazroli zwyczaju jako czynnika mogącego kształtowaćtreść zadatku. Ponadto przedstawiono stanowiskodotyczące potencjalnego przedmiotu zadatku, jegodopuszczalnej wartości oraz jej wpływu na możliwośćzastosowania reguły interpretacyjnej z art.394 k.c., związku czasowego pomiędzy zawarciemumowy a wydaniem przedmiotu zadatku oraz charakteruuprawnień przysługujących wierzycielowiw przypadku niewykonania zobowiązania, za któredłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność.

Poruszono także zagadnienie możliwości interpretacjirozwiązań cywilnoprawnych i dokonywaniaich wykładni - na przykładzie zadatku - z punktuwidzenia ekonomicznej analizy prawa, zakończonepróbą wykazania, że instytucja ta, ze względu na cechęefektywności, stanowi atrakcyjny instrumentumożliwiający modyfikację reguł odpowiedzialnościkontraktowej.


Wykaz skrótów 9
Wstęp 13 1. Uwagi wprowadzające 13 2. Pojęcie instytucji prawnej 14 3. Rozróżnienie instytucji prawnej zadatku i jej przedmiotu 16 4. Charakter analizy 18
Rozdział I
Ewolucja uregulowania zadatku w prawie polskim 21 1.1. Wprowadzenie 21 1.2. Funkcje zadatku 23 1.3. Zadatek a odstępne 26 1.4. Kwestia niedopuszczalności miarkowania wysokości zadatku 27 1.5. Rodzaj uprawnień przysługujących w przypadku niewykonania zobowiązania przez stronę umowy zadatkowej z powodu okoliczności, za które ponosi ona wyłączną odpowiedzialność 28 1.6. Czynniki kształtujące znaczenie prawne zadatku 29 1.7. Wydanie przedmiotu zadatku 30 1.8. Podsumowanie 30
Rozdział II
Funkcje instytucji prawnej zadatku i jej przedmiotu 32 2.1. Termin "funkcja" i jego znaczenia 32 2.1.1. Funkcja jako relacja 35 2.1.2. Funkcja jako działanie (rola) 35 2.1.3. Funkcja jako cel 38 2.1.4. Funkcja jako skutek 41 2.1.5. Podsumowanie 45 2.2. Klasyfikacja funkcji zadatku wyróżnianych w doktrynie prawa cywilnego 46 2.2.1. Funkcja zadatku jako znaku zawarcia umowy 48 2.2.2. Funkcja zadatku jako zabezpieczenia spełnienia świadczenia 51 2.2.3. Funkcja zadatku jako zaliczki na poczet świadczenia (a conto) 52 2.2.4. Funkcja zadatku jako zadośćuczynienia za zawód (odstępnego) 53 2.3. Funkcja zabezpieczenia wykonania zobowiązania (funkcja odszkodowawcza) 58
Rozdział III
Mechanizm kwalifikacji wręczenia sumy pieniężnej lub rzeczy jako ustanowienia zadatku w świetle art. 65 i art. 394 k.c 68
Rozdział IV
Zadatek jako dodatkowe zastrzeżenie umowne 108 4.1. Zasada swobody umów 108 4.2. Zadatek jako element umowy 120
Rozdział V
Zwyczaj jako źródło kształtujące treść instytucji zadatku 139
Rozdział VI
Ustanowienie zadatku według art. 394 k.c. 175 6.1. Przedmiot zadatku i jego wartość 175 6.1.1. Wartość przedmiotu zadatku zastrzeżonego w umowie przedwstępnej 190 6.2. Moment ustanowienia zadatku 195 6.3. Realny charakter postanowienia o zastrzeżeniu zadatku 200
Rozdział VII
Podstawowe zagadnienia odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania 208 7.1. Pojęcie odpowiedzialności. Odpowiedzialność cywilnoprawna - jej miejsce w systemie prawnym oraz zasadnicze cechy 208 7.1.1. Funkcje odpowiedzialności cywilnoprawnej 213 7.2. Odpowiedzialność kontraktowa i deliktowa 217 7.2.1. Zbieg odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej 223 7.3. Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej 224 7.3.1. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania 230 7.3.2. Granice obowiązku dłużnika - niemożliwość świadczenia 233 7.3.3. Opóźnienie spełnienia świadczenia 238 7.3.4. Nienależyte wykonanie zobowiązania 241 7.3.5. Szkoda 245 7.3.6. Związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem bądź nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą 249 7.3.7. Problem niezachowania należytej staranności 252 7.3.8. Wzorzec wymaganej staranności 252 7.3.9. Traktowanie niezachowania należytej staranności jako elementu bezprawności lub winy 255 7.3.10. Pojęcie winy i jej rodzaje 259 7.3.11. Znaczenie pojęcia bezprawności 264 7.4. Odpowiedzialność za czyny własne oraz za czyny innych osób 266 7.5. Ciężar dowodu odpowiedzialności kontraktowej 274
Rozdział VIII
Skutki prawne ustanowienia zadatku według art. 394 k.c. 281 8.1. Przypadek niewykonania zobowiązania wskutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi jedna ze stron 281 8.1.1. Pojęcie niewykonania zobowiązania 285 8.1.2. Modyfikacje kształtujące uprzywilejowaną pozycję prawną wierzyciela w porównaniu z ogólnymi regułami odpowiedzialności kontraktowej 287 8.2. Przypadek wykonania zobowiązania 305 8.3. Przypadek rozwiązania umowy i jej niewykonania wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności lub za które odpowiedzialność ponoszą obie strony 311 8.4. Realizacja uprawnień wynikających z zastosowania zadatku - zagadnienia szczegółowe 316 8.4.1. Rozkład ciężaru dowodu 316 8.4.2. Problem interpretacji zwrotu "suma dwukrotnie Wyższa" na gruncie przepisu art. 394 § 1 k.c. 318 8.4.3. Ustawowe uprawnienie odstąpienia od umowy 322 8.4.4. Wymagalność roszczenia i termin jego przedawnienia 327 8.5. Problem obligacyjnych lub rzeczowych skutków ustanowienia zadatku 330 8.5.1. Zastosowanie konstrukcji depozytu nieprawidłowego 333 8.5.2. Zastosowanie konstrukcji legis commissoriae 339 8.5.3. Zastosowanie konstrukcji przewłaszczenia na zabezpieczenie 342
Rozdział IX
Zadatek a inne instytucje prawne 344 9.1. Uwagi wprowadzające 344 9.2. Zadatek a zaliczka 345 9.3. Zadatek a kara umowna 351 9.4. Zadatek a umowne prawo odstąpienia i odstępne 370 9.5. Zadatek a kaucja 385 9.6. Zadatek a zastaw 392 9.7. Zadatek a wadium 399 9.8. Zadatek a premia opcyjna 412
Rozdział X
Instytucja prawna zadatku z punktu widzenia ekonomicznej analizy prawa 418 10.1. Uwagi wprowadzające 418 10.2. Podstawowe założenia ekonomicznej analizy prawa i możliwość jej zastosowania do regulacji cywilnoprawnych 418 10.3. Ocena odpowiedzialności kontraktowej przy zastosowaniu ekonomicznej analizy prawa 424 10.4. Ocena instytucji zadatku przy zastosowaniu ekonomicznej analizy prawa 427 10.5. Podsumowanie i wnioski końcowe 436
Bibliografia 441