Europejskie poświadczenie spadkowe Charakter i konstrukcja prawna / Marcin Margoński

Książka zawiera kompleksowe opracowanie instytucji europejskiego poświadczenia spadkowego, która od kilku lat stanowi – obok postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i aktu poświadczenia dziedziczenia – instrument legitymowania się spadkobierców w polskim obrocie prawnym.

Dokument ten pozwala na szybkie, łatwe i skuteczne załatwienie międzynarodowej sprawy spadkowej i sprawniejsze wykazywanie tytułu prawnego do spadku. W Polsce europejskie poświadczenie spadkowe wydawane jest przez notariuszy oraz sądy spadku. Szczególnie dużo trudności wiąże się z jego wykorzystywaniem jako podstawy wpisów w rejestrach publicznych – księgach wieczystych i rejestrach spółek handlowych.

Autor przedstawia pogłębioną analizę systemową europejskiego poświadczenia spadkowego z uwzględnieniem występujących w praktyce problemów z jego stosowaniem oraz aktualnego orzecznictwa TSUE i sądów innych krajów członkowskich Unii Europejskiej. Poprzedza ją rozdział prawnoporównawczy, w którym przybliżono przyjęte w różnych państwach europejskich rozwiązania w zakresie legitymowania sukcesorów prawa spadkowego.

Publikacja jest przeznaczona przede wszystkim dla notariuszy, referendarzy wieczystoksięgowych, sędziów orzekających w wydziałach cywilnych i urzędników skarbowych. Będzie także przydatnym źródłem wiedzy dla pracowników naukowych zajmujących się międzynarodowym postępowaniem cywilnym i prawem prywatnym międzynarodowym.

Wykaz skrótów | str. 15

Wstęp | str. 23

Wprowadzenie | str. 31

CZĘŚĆ I
Instrumenty legitymacyjne funkcjonujące w państwach europejskich i wcześniejsza próba wprowadzenia instrumentu międzynarodowego | str. 39
Uwagi wprowadzające ...................................................................... 41

Rozdział I
Sądowe procedury legitymowania spadkobierców | str. 45
1. Austriackie wprowadzenie spadkobiercy w spadek | str. 45
2. Recepcja rozwiązań austriackich w północnych Włoszech | str. 53
3. Niemieckie poświadczenie dziedziczenia | str. 55
3.1. Uwagi terminologiczne | str. 55
3.2. Podstawy prawne instytucji | str. 56
3.3. Zakres poświadczenia | str. 57
3.3.1. Uwagi wstępne | str. 57
3.3.2. Potwierdzenie statusu spadkobiercy | str. 57
3.3.3. Ograniczenia legitymowanego spadkobiercy | str. 60
3.3.4. Częściowe poświadczenie dziedziczenia | str. 61
3.4. Skutki wydania poświadczenia dziedziczenia | str. 63
3.4.1. Domniemania wynikające z poświadczenia dziedziczenia | str. 63
3.4.2. Ochrona dobrej wiary wynikająca z poświadczenia dziedziczenia | str. 66
3.4.3. Sprzeczność poświadczeń dziedziczenia | str. 73
3.5. Charakter prawny poświadczenia dziedziczenia | str. 73
3.6. Wybrane aspekty proceduralne | str. 75
3.6.1. Organy wydające | str. 75
3.6.2. Wniosek o wydanie poświadczenia | str. 77
3.6.3. Kognicja sądu spadku w postępowaniu o wydanie poświadczenia dziedziczenia | str. 82
3.6.4. Postanowienie stwierdzające istnienie podstaw wydania poświadczenia | str. 84
3.6.5. Skutki oddalenia wniosku o wydanie poświadczenia dziedziczenia | str. 86
3.6.6. Uchylenie wydanego poświadczenia dziedziczenia | str. 87
3.7. Stosunek do innych postępowań sądowych | str. 91
3.8. Alternatywne środki legitymowania spadkobiercy w prawie niemieckim | str. 95
3.8.1. Notarialne rozrządzenie na wypadek śmierci z protokołem otwarcia | str. 96
3.8.2. Testament holograficzny z protokołem otwarcia | str. 100
3.8.3. Postanowienie stwierdzające dziedziczenie fiskusa | str. 102
3.8.4. Ekskurs: pełnomocnictwa niewygasające ze śmiercią mocodawcy | str. 103
3.9. Kwalifikacja poświadczenia dziedziczenia na gruncie rozporządzenia spadkowego | str. 105
4. Recepcja rozwiązań przyjętych w BGB | str. 107
4.1. Alzacja i Lotaryngia | str. 107
4.2. Grecja | str. 108
4.3. Niemiecka Republika Demokratyczna | str. 114
5. Słoweńskie sądowe stwierdzenie nabycia spadku | str. 115
6. Polskie stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego | str. 118
6.1. Stwierdzenie praw do spadku w dekretach z 1946 r. | str. 118
6.2. Stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego | str. 125
6.2.1. Zakres modyfikacji rozwiązań dekretowych z 1946 r. | str. 126
6.2.2. Kompetencja wnioskowa | str. 128
6.2.3. Treść postanowienia | str. 129
6.2.3.1. Sposób nabycia spadku | str. 133
6.2.3.2. Gospodarstwo rolne | str. 135
6.2.3.3. Zapis windykacyjny | str. 137
6.2.4. Skutki wydania postanowienia | str. 140
6.2.4.1. Charakter postanowienia | str. 140
6.2.4.2. Domniemania wynikające z postanowienia | str. 143
6.2.4.3. Wyłączny charakter dowodowy postanowienia | str. 146
6.2.5. Ochrona stabilności stwierdzonej sukcesji spadkowej | str. 152
6.2.6. Ochrona dobrej wiary osób trzecich | str. 158
6.2.7. Kwalifikacja postanowienia na gruncie rozporządzenia spadkowego | str. 163

Rozdział II
Notarialne procedury legitymowania spadkobierców | str. 164
1. Francja | str. 164
2. Włochy | str. 169
3. Hiszpania | str. 172
4. Niderlandy | str. 175
5. Chorwacja | str. 180
6. Czechy | str. 183
7. Słowacja | str. 185
8. Litwa | str. 188
9. Polska | str. 190
9.1. Założenia konstrukcyjne przyjęte w odniesieniu do APD | str. 191
9.2. Rozszerzanie zakresu stosowania instytucji APD przez orzecznictwo i ustawodawcę | str. 196
9.3. Zakres poświadczenia dokonywanego przez wydanie APD | str. 199
9.4. Sądowa kontrola nad poświadczeniem dziedziczenia przez notariusza | str. 200
9.5. Stosunek poświadczenia dziedziczenia do stwierdzenia nabycia spadku | str. 205
9.6. Kwalifikacja APD w obrocie międzynarodowym | str. 207

Rozdział III
Administracyjna procedura odnosząca się do statusu spadkobiercy w prawie bułgarskim | str. 209

Rozdział IV
Hybrydowy model legitymowania spadkobierców – rozwiązanie szwajcarskie | str. 212

Rozdział V
Instrumenty legitymowania wykonawców testamentu i zarządców spadku w prawie krajowym wybranych państw europejskich | str. 218
1. Legitymowanie wykonawców testamentu w państwach Europy kontynentalnej | str. 218
1.1. Niemcy | str. 219
1.2. Grecja | str. 223
1.3. Austria | str. 224
1.4. Francja | str. 225
1.5. Szwajcaria | str. 225
1.6. Polska | str. 226
1.6.1. Regulacja ustawowa | str. 227
1.6.2. Treść zaświadczenia | str. 228
1.6.3. Kognicja sądów wydających zaświadczenie | str. 229
1.6.4. Krąg uczestników postępowania | str. 232
1.6.5. Wydanie zaświadczenia przez sąd | str. 234
1.6.6. Notarialny tryb wydania zaświadczenia | str. 235
1.6.7. Charakter zaświadczenia | str. 239
1.6.8. Uchylenie lub zmiana zaświadczenia | str. 243
1.6.9. Ochrona osób trzecich | str. 244
2. Legitymowanie wykonawców testamentu i zarządców spadku w systemach zarządu spadku | str. 244
2.1. Anglia i Walia | str. 245
2.2. Szwecja | str. 252

Rozdział VI
Zaświadczenie potwierdzające kompetencje do zarządu majątkiem spadkowym w konwencji haskiej z 2.10.1973 r. o międzynarodowym zarządzaniu spadkami | str. 257
Podsumowanie | str. 263

CZĘŚĆ II
Konstrukcja EPS | str. 267

Rozdział I
Ratio wprowadzenia EPS | str. 269

Rozdział II
System źródeł prawa regulujących EPS | str. 275
1. Kompetencja normotwórcza prawodawcy unijnego | str. 275
2. Katalog źródeł prawnych | str. 276
3. Ocena multicentrycznego i heterogenicznego charakteru regulacji | str. 280
4. Dekompozycja systemu regulacyjnego przez umowy bilateralne z państwami trzecimi | str. 283
5. Systemowe znaczenie efektywności EPS | str. 288

Rozdział III
Funkcja legitymacyjna EPS | str. 291
1. Spadkobierca | str. 295
1.1. Podstawienie powiernicze | str. 300
1.2. Beneficjenci w systemach zarządu spadku jako spadkobiercy | str. 301
1.3. Powołany do dziedziczenia, który spadek odrzucił | str. 303
2. Zapisobierca mający bezpośrednie prawa do spadku | str. 304
3. Wykonawca testamentu | str. 308
4. Zarządca spadku | str. 312
5. Wnioski w zakresie podmiotów legitymowanych EPS | str. 321

Rozdział IV
Przesłanki wydania EPS | str. 326
1. Jurysdykcja organu wydającego | str. 327
2. Wniosek o wydanie EPS | str. 342
3. Potrzeba wykorzystania w innym państwie członkowskim | str. 355
4. Niesporny charakter poświadczanych okoliczności | str. 360
5. Brak niezgodności z orzeczeniem dotyczącym poświadczanego stanu prawnego | str. 369
6. Przeprowadzenie postępowania zgodnie z rozporządzeniem | str. 375
7. Brak wątpliwości organu wydającego co do poświadczanego stanu prawnego | str. 376

Rozdział V
Wybrane problemy dotyczące zakresu poświadczenia | str. 382
1. Terytorialny zakres poświadczenia | str. 382
1.1. Zasada jurysdykcyjnej jednolitości spadku | str. 382
1.2. Ograniczenia terytorialne skutków EPS wynikające z ograniczeń zakresu jurysdykcji organu wydającego | str. 385
1.3. Ograniczenia terytorialne skutków EPS w związku z obowiązywaniem umowy bilateralnej z państwem trzecim | str. 388
1.4. Możliwość terytorialnego ograniczenia skutków poświadczenia na wniosek | str. 390
2. Wybrane aspekty treści poświadczenia | str. 392
2.1. Informacje w zakresie jurysdykcji organu wydającego | str. 392
2.2. Informacje w zakresie statutu spadkowego | str. 395
2.3. Dane identyfikujące beneficjentów | str. 397
2.4. Ustrój majątkowy małżeński w małżeństwie spadkodawcy | str. 400
2.5. Udział w spadku nabyty zgodnie z § 1371 ust. 1 BGB | str. 402
2.6. Rodzaj przyjęcia lub odrzucenia spadku | str. 406
2.7. Problemy poświadczenia częściowego | str. 407
2.7.1. EPS legitymujące niektórych spadkobierców | str. 409
2.7.2. EPS legitymujące spadkobierców bez uwzględnienia udziałów w spadku | str. 412
2.7.3. Uwzględnianie w EPS składu majątku spadkowego przy legitymowaniu spadkobiercy | str. 413
2.7.3.1. Stanowiska doktryny | str. 415
2.7.3.2. Stanowiska judykatury | str. 420
2.7.3.3. Stanowisko własne | str. 427
2.7.3.4. Pytanie prejudycjalne w sprawie C-354/21,Registrų centras | str. 430
2.8. Ograniczenia, którym podlega legitymowany beneficjent | str. 430
2.9. Uprawnienia wykonawcy testamentu lub zarządcy spadku oraz ograniczenia tych uprawnień | str. 437

Rozdział VI
Wybrane zagadnienia proceduralne związane z wydaniem EPS | str. 439
1. Krąg uczestników postępowania o wydanie EPS | str. 439
2. Zapewnienie możliwości wzięcia udziału w postępowaniu o wydanie EPS | str. 446
3. Przesłuchanie stron i zapewnienia spadkowe | str. 448
4. Kompetencja do uzyskiwania informacji i dokumentów przez organ wydający w innych państwach członkowskich | str. 452
5. Wprowadzenie EPS do obrotu prawnego na gruncie rozporządzenia spadkowego | str. 457
5.1. Formularzowy charakter poświadczenia | str. 457
5.2. Znaczenie postanowienia o wydaniu EPS i notarialnego protokołu wydania EPS | str. 460
5.3. Znaczenie rejestracji EPS | str. 465
5.4. Odpisy EPS | str. 467
5.5. Znaczenie tłumaczenia odpisu EPS | str. 474
6. Procedury odwoławcze w związku z rozpatrzeniem wniosku o wydanie EPS | str. 476

Rozdział VII
Domniemania prawidłowości wynikające z EPS | str. 482
1. Zakres domniemań | str. 485
2. Obalenie domniemań wynikających z EPS | str. 492

Rozdział VIII
EPS jako podstawa wpisów w rejestrach publicznych | str. 497
1. Obowiązek uznawania EPS za samodzielną podstawę wpisu wynikający z art. 69 ust. 5 rozp. spad. | str. 499
1.1. Znaczenie wyłączenia obejmującego prawo rejestrowe | str. 505
1.2. Znaczenie wyłączenia obejmującego prawo rzeczowe | str. 509
2. Kognicja organu rejestrowego w zakresie badania treści EPS | str. 514
3. Obowiązek współdziałania organu wydającegoi organów rejestrowych | str. 519
4. Znaczenie czasowego ograniczenia ważności odpisów EPS w postępowaniu rejestrowym | str. 523

Rozdział IX
Ochrona dobrej wiary wynikająca z EPS | str. 532
1. Zakres merytorycznej regulacji ochrony dobrej wiary | str. 537
2. Źródło ochrony dobrej wiary osoby trzeciej | str. 543
3. Przesłanki ochrony dobrej wiary osoby trzeciej | str. 546
3.1. Ochrona osoby trzeciej świadczącej na rzecz wylegitymowanego EPS | str. 546
3.2. Ochrona osoby trzeciej nabywającej od wylegitymowanego EPS | str. 549
3.3. Dobra wiara osoby trzeciej | str. 553
4. Ochrona dobrej wiary wynikająca z EPS a inne tryby ochrony dobrej wiary | str. 559

Rozdział X
Obowiązek uznawania jednolitych skutków EPS | str. 561
1. Model regulacyjny przyjęty w zakresie obowiązku uznania skutków EPS | str. 562
2. Wymóg ważnego wydania EPS | str. 566
3. Adresaci obowiązku uznawania skutków EPS | str. 568
4. Obowiązek uznawania skutków EPS a autonomia woli | str. 570
5. Wyjątki od obowiązku uznania skutków EPS | str. 573
5.1. Prymat umów międzynarodowych z państwami trzecimi | str. 574
5.2. Obowiązek uznania skutków EPS a krajowy porządek publiczny | str. 577
5.3. Szczególne zasady dziedziczenia (art. 30 rozp. spad.) | str. 578
5.4. Dostosowanie praw rzeczowych (art. 31 rozp. spad.) | str. 579

Rozdział XI
Procedury rektyfikacyjne po wydaniu EPS | str. 583
1. Sprostowanie poświadczenia | str. 583
2. Uchylenie lub zmiana poświadczenia | str. 587
2.1. Nieprawidłowość poświadczenia | str. 588
2.2. Wniosek lub działanie organu wydającego z urzędu | str. 590
2.3. Uchylenie lub zmiana EPS a środki odwoławcze w postępowaniu o wydanie EPS | str. 592
2.4. Uchylenie a zmiana poświadczenia | str. 594
2.5. Rozstrzyganie sporów w sprawie o uchylenie lub zmianę EPS | str. 597
2.6. Zawieszenie skutków poświadczenia | str. 598
3. Sposób wykazania rektyfikacji w obrocie prawnym | str. 603
4. Skutki rektyfikacji | str. 604
5. Środki odwoławcze | str. 608

Rozdział XII
Stosunek EPS do krajowych instrumentów legitymacyjnych | str. 610
1. Swobodny przepływ krajowych instrumentów legitymacyjnych w systemie rozporządzenia spadkowego | str. 613
2. Swobodny przepływ krajowych instrumentów legitymacyjnych w praktyce stosowania rozporządzenia spadkowego przez państwa członkowskie | str. 623
3. Modele stosunku EPS do krajowych instrumentów legitymacyjnych | str. 625
4. Atrakcyjność EPS w zestawieniu z krajowymi instrumentami legitymacyjnymi | str. 626
5. Stosunek EPS do krajowych instrumentów legitymacyjnych na etapie wydania | str. 634
5.1. Wydanie EPS po wcześniejszym skorzystaniu z krajowego instrumentu legitymacyjnego | str. 634
5.2. Równoległe przeprowadzanie procedur o wydanie EPS i krajowego instrumentu legitymacyjnego | str. 637
5.3. Skorzystanie z krajowego instrumentu legitymacyjnego po wydaniu EPS | str. 638
6. Równoległe funkcjonowanie EPS i krajowego instrumentu w obrocie prawnym | str. 640
6.1. Pokrywanie się skutków EPS i instrumentu krajowego | str. 640
6.2. Kolizje skutków EPS i instrumentu krajowego | str. 641
7. Uchylenie lub zmiana EPS a postępowania przewidziane procedurami krajowymi | str. 648

Rozdział XIII
Kolizje różnych EPS | str. 651

Rozdział XIV
Charakter prawny EPS | str. 655
1. Charakter EPS na gruncie rozporządzenia spadkowego | str. 655
2. Charakter EPS na gruncie krajowych porządków prawnych państw trzecich | str. 667
Podsumowanie i wnioski | str. 673
Bibliografia | str. 681