Dopuszczalność dowodu sprzecznego z prawem w sądowym postępowaniu cywilnym / Agnieszka Skorupka

Książka została uhonorowana nagrodą główną  w XI edycji konkursu „Przeglądu Sądowego” na książkę prawniczą najbardziej przydatną dla praktyki wymiaru sprawiedliwości w 2018 roku.

Problematyka dopuszczenia i wykorzystania dowodu sprzecznego z prawem jest jednym z najbardziej dyskusyjnych zagadnień w nauce i praktyce prawa procesowego cywilnego. Autorka przedstawia ten problem w odniesieniu do sprzeczności z Konstytucją, prawem cywilnym procesowym oraz dobrymi obyczajami i omawia go w świetle standardu rzetelnego procesu oraz podstawowych zasad postępowania cywilnego. Wskazuje także metodę przydatną do ustalenia granic dopuszczalności dowodu sprzecznego z prawem w procesie cywilnym, wytyczając w ten sposób kierunek ewolucji doktryny w odniesieniu do tej problematyki.

 W drugim wydaniu dodatkowo omówiono:
• kwestię dowodu sprzecznego z prawem w kontekście umów dowodowych,
• problem anonimu,
• obiektywne kryteria w teście proporcjonalności, które pozwalają sądowi na podjęcie decyzji o dopuszczeniu lub pominięciu dowodów sprzecznych z prawem.

 Uwzględniono także zmiany w przepisach prawa procesowego cywilnego wprowadzone dużą nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego z 4.07.2019 r. oraz aktualne poglądy doktryny i orzecznictwa w przedmiocie zagadnienia dowodu sprzecznego z prawem.

 Książka jest przeznaczona dla praktyków prawa: adwokatów, radców prawnych, sędziów oraz aplikantów korporacyjnych, a także pracowników naukowych oraz studentów.

Wykaz skrótów | str. 9

Wprowadzenie | str. 11

Rozdział I
Dowód – zagadnienia wprowadzające | str. 13
1. Pojęcie dowodu | str. 13
1.1. Dowód w znaczeniu psychologicznym i logicznym | str. 13
1.2. Dorobek nauki prawa procesowego karnego w zakresie pojęcia dowodu | str. 15
1.3. Pojęcie dowodu w doktrynie prawa procesowego cywilnego | str. 16
2. Przedmiot dowodu | str. 20
2.1. Pojęcie faktu | str. 20
2.2. Kryteria istotności faktów | str. 23
2.3. Zasady doświadczenia oraz prawo obce jako przedmiot dowodu | str. 24
2.4. Fakty niewymagające dowodu | str. 27
3. Typologia środków dowodowych | str. 30
3.1. Ustawowe i pozaustawowe środki dowodowe | str. 31
3.2. Otwarty katalog środków dowodowych | str. 34
4. Ograniczenia w ustalaniu faktów | str. 35
4.1. Rodzaje ograniczeń dowodowych | str. 37
4.2. Ograniczenia dowodowe a ograniczenia swobodnej oceny dowodów | str. 43
5. Uzyskanie, dopuszczenie, ocena dowodu | str. 46
6. Podsumowanie | str. 51

Rozdział II
Problematyka dowodu sprzecznego z prawem w poglądach doktryny i judykatury | str. 53
1. Przegląd poglądów w polskim piśmiennictwie | str. 53
2. Stanowiska polskiego orzecznictwa | str. 62
3. Stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka | str. 69
3.1. Uwagi ogólne | str. 69
3.2. Prawo do sprawiedliwego (rzetelnego) rozpatrzenia sprawy a kwestia dopuszczalności dowodów | str. 70
3.3. Ochrona życia prywatnego i korespondencji | str. 76
4. Przegląd poglądów w wybranych systemach prawa stanowionego | str. 79
4.1. Uwagi ogólne | str. 79
4.2. Poglądy niemieckiego orzecznictwa | str. 82
4.3. Poglądy niemieckiej nauki prawa procesowego cywilnego | str. 87
5. Przegląd poglądów w wybranych systemach common law | str. 95
5.1. Uwagi wprowadzające | str. 95
5.2. Prawo angielskie | str. 96
5.3. Prawo amerykańskie | str. 98
6. Podsumowanie | str. 101

Rozdział III
Pojęcie dowodu sprzecznego z prawem | str. 105
1. Podłoże normatywne dla pojęcia dowodu sprzecznego z prawem | str. 105
2. Typologia dowodów sprzecznych z prawem | str. 116
2.1. Dowód sprzeczny z Konstytucją | str. 121
2.1.1. Uwagi wprowadzające | str. 121
2.1.2. Horyzontalny wymiar praw i wolności konstytucyjnych | str. 122
2.1.3. Gwarancje godności ludzkiej | str. 125
2.1.4. Dowód bezpośrednio naruszający godność ludzką | str. 130
2.1.5. Dowód pośrednio naruszający godność ludzką (ingerujący w prawo do prywatności) | str. 133
2.2. Dowód sprzeczny z prawem procesowym | str. 158
2.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 158
2.2.2. Ograniczenia podmiotowe dowodu z zeznań świadków | str. 159
2.2.3. Ograniczenia przedmiotowe dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron przeciwko dowodowi z dokumentu | str. 165
2.2.4. Ograniczenia obowiązku przedstawienia dokumentu | str. 169
2.2.5. Ograniczenia wynikające z dokumentu urzędowego – prawomocnego wyroku karnego skazującego | str. 173
2.2.6. Ograniczenia dowodu z grupowego badania krwi oraz badań DNA | str. 174
2.2.7. Ograniczenie dowodu z oględzin osoby | str. 178
2.2.8. Problem anonimu | str. 179
2.3. Sprzeczność z dobrymi obyczajami | str. 181
3. Dowód sprzeczny z prawem jako ograniczenie dowodowe | str. 184
4. Podsumowanie | str. 187

Rozdział IV
Dopuszczalność dowodu sprzecznego z prawem | str. 191
1. Uwagi wprowadzające | str. 191
2. Funkcje a cele postępowania cywilnego | str. 192
2.1. Funkcje postępowania cywilnego | str. 192
2.2. Cel postępowania cywilnego | str. 194
2.3. Wydanie sprawiedliwego rozstrzygnięcia jako cel postępowania cywilnego | str. 196
3. Zasada rzetelnego postępowania jako naczelna zasada wymiaru sprawiedliwości | str. 199
4. Dopuszczalność dowodu sprzecznego z prawem w kontekście wydania sprawiedliwego rozstrzygnięcia | str. 200
4.1. Uwagi wprowadzające | str. 200
4.2. Dopuszczalność dowodu sprzecznego z prawem w świetle zasady równości stron i kontradyktoryjności jako elementów prawa do rzetelnego procesu | str. 202
4.3. Dopuszczalność dowodu sprzecznego z prawem w świetle zasady bezpośredniości | str. 207
4.4. Dopuszczalność dowodu sprzecznego z prawem w świetle prawdy | str. 209
4.4.1. Prawda w polskim procesie cywilnym | str. 209
4.4.2. Ograniczenia prawdy w postępowaniu cywilnym | str. 217
4.4.3. Dopuszczenie dowodu sprzecznego z prawem w kontekście dążenia do prawdy | str. 220
5. Kolizja między prawem do dowodu a ochroną godności ludzkiej | str. 221
5.1. Uwagi wprowadzające | str. 221
5.2. Pojęcie zasady prawa | str. 223
5.3. Teoretycznoprawne koncepcje usuwania kolizji zasad prawa | str. 228
5.4. Zasada proporcjonalności w mechanizmie rozstrzygania konfliktu zasad prawa | str. 232
5.4.1. Geneza i zakres pojęciowy zasady proporcjonalności | str. 232
5.4.2. Zasada proporcjonalności w relacjach horyzontalnych | str. 234
5.4.3. Zasada proporcjonalności w działalności orzeczniczej ETPC oraz w prawie unijnym | str. 236
5.4.4. Zasada proporcjonalności w polskim porządku prawnym | str. 241
6. Znaczenie zasady proporcjonalności w dopuszczeniu dowodu sprzecznego z prawem | str.  245
7. Dopuszczalność dowodu sprzecznego z prawem do prywatności sensu largo | str. 250
8. Dopuszczalność dowodu sprzecznego z klauzulą dobrych obyczajów | str. 253
9. Kryteria w teście proporcjonalności dla dowodów pośrednio naruszających godność ludzką | str. 254
10. Niedopuszczalność dowodu sprzecznego z normami chroniącymi godność ludzką bezpośrednio | str. 257
11. Eliminacja dowodu sprzecznego z prawem z postępowania sądowego | str. 260
12. Problem dowodu sprzecznego z prawem w kontekście umów dowodowych | str. 265
13. Podsumowanie | str. 267

Zakończenie | str. 271

Bibliografia | str. 285

Wykaz orzeczeń | str. 305