Pytania o miejsce. Sondowanie topografii literackich XX i XXI wieku / Elżbieta Dutka

W książce analizowane są wybrane utwory, które zostały uznane za topografie literackie (m.in. antologie z „regionalnym adresem”, powieści Szczepana Twardocha, Aleksandra Bumgardtena, reportaże Witolda Zaleskiego, Filipa Springera, eseje Mariusza Jochemczyka, wiersze Feliksa Netza, księdza Jerzego Szymika oraz sylwiczne utwory Wojciecha Nowickiego i Tomasza Różyckiego). Dzieli je wiele: reprezentują różne gatunki literackie, sytuują się w odmiennych kontekstach i obiegach, autorzy należą do innych pokoleń, a ich twórczość trudno porównywać. Łączy je jedno – zogniskowane są wokół miejsca, które nie tylko odsyła do konkretu geograficznego (Śląska, dawnych Kresów Wschodnich, Katowic, Pszowa i innych miejscowości), ale przede wszystkim skłania do postawienia szeregu pytań: o region i miasto, centra i peryferie, doświadczenia topiczne i atopiczne, biografię miejsca i „miejsca autobiograficzne”, topografie historii i topografie emotywne, „kulturowy kapitał” miejscowości, palimpsestowość przestrzeni. Topograficznie ukierunkowane analizy są jedynie propozycją spojrzenia na miejsce, które mimo tez o jego dystrofii, a może – paradoksalnie – dzięki nim, wciąż stanowi problem w kulturze współczesnej. Celem prezentowanych studiów konkretnych przypadków jest zatem „sondowanie” szerszego problemowego terytorium, wyznaczanego w literaturoznawstwie przez współczesne studia przestrzenne (nowy regionalizm, geopoetykę), które nadal pozostaje otwarte na kolejne poszukiwania.

Elżbieta Dutka – pracuje w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Autorka książek: Ukraina w twórczości Włodzimierza Odojewskiego i Włodzimierza Paźniewskiego (Katowice 2000); Mnożenie siebie. O poezji Andrzeja Kuśniewicza (Katowice 2007); Okolice nie tylko geograficzne. O twórczości Andrzeja Kuśniewicza (Katowice 2008); Zapisywanie miejsca. Szkice o Śląsku w literaturze przełomu wieków XX i XXI (Katowice 2011); Próby topograficzne. Miejsca i krajobrazy w literaturze polskiej XX i XXI wieku (Katowice 2014); Centra, prowincje, zaułki. Twórczość Julii Hartwig jako auto/bio/geo/grafia (Kraków 2016); współredaktorka tomów zbiorowych, m.in. Proza polska XX wieku. Przeglądy i interpretacje (tom 2, Katowice 2012, tom 3, Katowice 2014). Zajmuje się współczesną polską prozą i poezją oraz dydaktyką literatury, w kręgu jej zainteresowań związanych z topografiami literackimi znajdują się także literatura i piśmiennictwo o tematyce górskiej (zwłaszcza alpejskiej i tatrzańskiej).

Wstęp

Sondowanie topografii literackich

Rozdział I Przekroje pełne pytań

1. Od „dramatu tematu” do tworzenia okolicy? O antologiach z „regionalnym adresem”

2. Narracyjna kartografia. Zarys mapy

3. „Silezjologiczna eseistyka wyrosła na fundamencie autobiograficznym”? „Śląska szkoła eseju”?

Rozdział II Pytania o centrum

1. Ciągle poszukiwane centrum. Przyczynki do alternatywnego przewodnika po Katowicach w utworach Filipa Springera

2. „Szukając swego miejsca na ziemi, czyli w sobie” – więcej niż topografia miasta. O Krzyku sowy Feliksa Netza

3. „Ta ziemia, żadna inna”. Przestrzenne aspekty poezji księdza Jerzego Szymika

Rozdział III Topografie jako pytania o historię

1. „Ligota koło Katowic, lipiec 1945”? O fotografiach Stanisława Bobera i powieści Spotkanie z jutrem

Aleksandra Baumgardtena

2. Katowice 1946. Topografia emotywna w powieści Od wiosny do jesieni Wilhelma Szewczyka

3. Dankowice 1949. Historia i propaganda w reportażu Witolda Zalewskiego (z tomu Traktory zdobędą wiosnę).

4. „Nieregularny wielokąt pod Gliwicami” 1906–2014

Drach Szczepana Twardocha – głos (z) peryferii

Rozdział IV Na skrzyżowaniach dróg

1. Topiczne i atopiczne doświadczenie regionu w rozmowach-rzekach: Jerzego Szymika i Aliny Petrowej-Wasilewicz Jak Ślązak z Bułgarem, czyli patchwork prowincjonalny oraz Szczepana Twardocha i Mameda Khalidova Lepiej, byś tam umarł

2. Dekonstrukcja rodzinnego mitu kresowego i narracja „spóźnionego wnuka” w Salkach Wojciecha Nowickiego

3. „Fantastyczna kraina” i „otchłań w eterze”. Przestrzenne wątki w utworze Tomi. Notatki z miejsca postoju Tomasza Różyckiego

Zakończenie

Palimpsestowość miejsca? Pytania zamiast podsumowania

Dokumentacja bibliograficzna (wybór)

Nota bibliograficzna

Streszczenie

Summary

Zusammenfassung

Indeks nazwisk