Pedagogika sokratejska / Bogusława Jodłowska

Niniejsza książka jest w pierwszym rzędzie pracą o mądrości Sokratesa, a niewątpliwie także o „mądrości wychowawczej”, a dopiero później jego „pedagogice”, w której się ona objawiała, a którą utrwalili dla potomnych jego uczniowie.

Niniejsza książka stawia sobie następujące cele:
–    zapoznanie z sokratejską nauką prowadzenia człowieka drogą mądrości i prawdy ku dobru czyniącemu życie ludzkie wartościowym;

–    zapoznanie z zasadami sokratejskiej elenktyki i majeutyki oraz problematyką pytań, poleceń nauczyciela, a także dialogu – modelu układu czynności pedagogicznych;

–    poznanie zróżnicowanych warunków i form organizacyjnych sokratejskiego nauczania.

Niniejsza książka jest pierwszym, szerszym opracowaniem pedagogiki sokratejskiej i nie daje całościowego i systematycznego wykładu problemów oraz ich rozwiązań. Prezentuje raczej ciągle jeszcze wybrane problemy filozoficzno-pedagogiczne i metodologiczne, częściowo publikowane, poprawione i uzupełnione, powstające w różnym czasie i odpowiadające na zapotrzebowania różnych spotkań konferencyjnych, wykładów i seminariów prowadzonych ze studentami kilku uczelni na przestrzeni wielu lat. Równolegle z dociekaniami teoretycznymi prowadzone były badania wdrożeniowe, których wyniki będą publikowane w kolejnych tomach coraz wnikliwiej analizujących problemy pedagogiki sokratejskiej. Zdaję sobie sprawę, że ciągle jeszcze jestem u początków poznawania wielkiej i głębokiej myśli sokratejsko-platońskiej oraz u początków budowania pedagogiki, która – jeżeli dobrze ją rozumiem – może wnieść wiele wartości do myślenia i działania pedagogów oraz do teorii współczesnej pedagogiki, otwierając je w większym zakresie na humanizm. Sokrates zawsze otwierał myśl i nigdy nie chciał jej ostatecznie domknąć po to, by niepokoiła, zdumiewała, zmuszała do krytycznego namysłu. Może ta książka też będzie dla wielu osób takim otwarciem się na początki pedagogiki i problemy, które starałam się przybliżyć, szczególnie myślę tu o studentach pedagogiki i nauczycielach.

Przedmowa; 11

Część I

Człowiek i Logos

Z podstaw sokratejskiej antropologii pedagogicznej

Rozdział I

Problem i metoda; 21

1. Problemy; 21

2. Kwestia źródeł i rekonstrukcji pedagogicznej myśli Sokratesa; 23

Rozdział II

Filozoficzne źródła pedagogiki sokratejskiej; 31

1. Życie Sokratesa – ewolucja umysłu i ducha wychowawczego; 34

2. Sokrates i presokratycy – u początków pedagogiki;46

3. Sokrates i sofiści – spór o filozofię człowieka. Sokratejski przewrót na tradycyjnej skali wartości; 54

Rozdział III

Sokrates i pytanie o jakość życia; 65

1. Jakość życia ideą kierunkową wychowania sokratejskiego; 67

2. Sokrates, czyli jakość życia ważniejsza od ciągłości tylko biologicznej egzystencji; 70

3. Gnothi seauton – sokratejskie wezwanie do troski o poznanie siebie; 78

Rozdział IV

Pytanie o wychowanie i sokratejską pedagogikę; 83

1. Jak możliwe jest wychowanie?; 84

2. Parabola jaskini: sens i znaczenie wychowania; 86

3. Ewolucja istoty pojęcia paidagogos; 94

Rozdział V

Kto (co) więzi potencjał ludzki? Rozważania z perspektywy antropologii sokratejskiej; 103

1. Potencjalność ludzka w ujęciu antropologii sokratejskiej; 104

2. Trudny uczeń „produktem” pedagogiki opartej na reprodukcji i transmisji wiedzy. Prawo odpłaty; 112

3. Pedagogika sokratejska szansą wyeliminowania problemu „trudnego ucznia”; 117

Część II

Logos jako Dialogos

Pedagogika sokratejska – metodologia procesu wychowania

Rozdział VI

Wartości i cele sokratejskiej pedagogiki; 127

1. Mądrość jako wartość i cel pedagogiki sokratejskiej; 129

2. Prawda, dobro, piękno jako wartości i bliższe cele wychowania sokratejskiego; 137

3. Sokratejskie poszukiwanie „trwałego kodu moralnego”; 141

4. O sokratejskiej bezinteresowności i miłości pedagogicznej; 145

Rozdział VII

Treści wychowania sokratejskiego; 159

1. Treści wychowania są „pokarmem duszy” – rozważania w kontekście sporu Sokratesa z sofistami w Gorgiaszu Platona; 159

2. Definiowanie pojęć; 162

3. Problemy wiedzy i niewiedzy. Teoria koherencji wiedzy; 166

Rozdział VIII

Proces sokratejskiego wychowania – pytanie o dialog i metodę; 175

1. Ontologiczna koncepcja sokratejskiego dialogu; 176

2. Pytanie o metodę nauczania/wychowania; 182

3. Elenktyka i majeutyka a problem sokratejskich pytań – praktyczny wymiar mądrości sokratejskiego wychowania; 190

4. Dialog sokratyczny czy dogmatyczny? Analiza dialogu lekcyjnego; 195

Część III

Plus ratio quam vis

Pedagogika sokratejska w XXI wieku

Rozdział IX

Sokratejski nauczyciel – intelektualista a człowiek duchowy; 203

1. Kiedy nauczyciel może być promotorem kultury wrogości?; 204

2. Wychowanie sokratejskie a badania „nowego paradygmatu”; 211

3. Sokrates, action research i idea ucznia jako badacza; 219

4. Sokratejski nauczyciel jako badacz; 222

Rozdział X

Pedagogika sokratejska – Uniwersytet – Europa w XXI wieku; 227

1. Sokrates a wychowanie w warunkach zróżnicowania kulturowego Europy; 231

2. Powrót do Sokratesa to powrót do antropologii (pedagogicznej) postrzegającej człowieka w perspektywie mądrości; 240

3. Współczesny uniwersytet sokratejską agorą – w trosce o mądrość nauczyciela; 245

Bibliografia; 255

Indeks nazwisk; 265

Aneks; 269

Załącznik 1. Platon Menon (fragment); 271

Załącznik 2. Rodzaje pytań sokratejskich według K. Sośnickiego; 277

Załącznik 3. Dialog lekcyjny; 279