Opieka nad dzieckiem w Polsce międzywojennej. Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci – Oddział Łódzki (1923–1939) / Joanna Sosnowska

Publikacja dotyczy rozwoju opieki społecznej nad dzieckiem w Polsce międzywojennej na przykładzie działalności Łódzkiego Oddziału Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Rozważania na temat pracy Towarzystwa, mającej na celu poprawę życia dziecka i tworzenie szans jego rozwoju, poprzedza prezentacja problemów społeczno-ekonomicznych łódzkich rodzin robotniczych w latach Drugiej Rzeczypospolitej, związanych przede wszystkim z warunkami życia, opieką zdrowotną, wychowaniem dziecka i jego edukacją. Autorka przedstawia pionierskie działania Łódzkiego Oddziału Towarzystwa na tle funkcjonowania oddziałów w całej Polsce; zajmuje się takimi formami opieki instytucjonalnej, jak: ogniska, przedszkola, świetlice, kolonie i półkolonie oraz specjalistyczne przychodnie lekarskie, dzięki którym skutecznie rozwiązywano problemy zdrowotne dzieci i ich rodzin. Przywołuje nazwiska wielkich polskich społeczników i innowatorów w zakresie zabezpieczania bytu i praw dziecka. Ukazuje również aktywność ugrupowań politycznych, w tym Polskiej Partii Socjalistycznej, na polu opieki społecznej.

Książka w dużej mierze uzupełnia wiedzę na temat sytuacji dziecka robotniczego i funkcjonowania różnych form wspierania osób potrzebujących opieki w Polsce międzywojennej. […] Zapoznanie się z historią bardzo zróżnicowanych działań, obejmujących przede wszystkim najuboższą grupę najmłodszych, może skłaniać do refleksji nad aktualnymi problemami i sposobami ich rozwiązywania.

Z recenzji prof. dr hab. Stefanii Walasek

Wykaz skrótów 11

Wykaz dawnych i obecnych nazw ulic wymienionych w pracy 13

Wstęp 15

Rozdział I. Warunki życia rodzin robotniczych międzywojennej Łodzi 27

I.1. Robotnicy w strukturze etniczno-wyznaniowej i społeczno-zawodowej ludności miasta 27

I.2. Sytuacja socjalno-zdrowotna łódzkiego proletariatu, dostęp do edukacji 43

I.3. Opieka i wychowanie dziecka w rodzinie robotniczej 70

I.4. Wsparcie najmłodszych przez samorząd, organizacje społeczne i partie polityczne 91

Rozdział II. Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w latach 1919–1939 133

II.1. Geneza, cele i działalność Robotniczego Wydziału Wychowania Dziecka i Opieki nad Nim w latach 1919–1925 134

II.2. Powołanie Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w 1926 roku i jego struktur terenowych 148

II.3. Założenia statutowo-programowe, struktura wewnętrzna i władze Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci 158

II.4. Przedsięwzięcia opiekuńczo-wychowawcze RTPD realizowane w latach 1926–1939 168

Rozdział III. Powstanie i rozwój Oddziału Łódzkiego Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (1923–1939) 185

III.1. Wokół genezy Oddziału Łódzkiego Robotniczego Wydziału Wychowania Dziecka i Opieki nad Nim 185

III.2. Oddział Łódzki Robotniczego Wydziału Wychowania Dziecka i Opieki nad Nim w latach 1923–1925 197

III.3. Kierunek prac organizacyjnych i opiekuńczo-wychowawczych Oddziału Łódzkiego Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w latach 1926–1939 206

III.4. Zarząd i członkowie Oddziału Łódzkiego Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci 223

III.5. Finanse Oddziału Łódzkiego Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci 231

Rozdział IV. Opieka, wychowanie i ochrona zdrowia najmłodszych w placówkach Oddziału Łódzkiego RTPD 247

IV.1. Ogniska 247

IV.2. Przedszkola 264

IV.3. Świetlice 279

IV.4. Kolonie letnie 289

IV.5. Półkolonie 304

IV.6. Przychodnia Przeciwgruźlicza 312

Uogólnienia i wnioski badawcze 331

Hymn dzieci robotniczych 341

Bibliografia 343

Spis tabel 367

Spis ilustracji 369

Załączniki 371

Załącznik 1. Statut Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci 371

Załącznik 2. Wnioski Stefanii Sempołowskiej w sprawie „Opieki nad dzieckiem” przedstawione na Sejmie Nauczycielskim (14–17 IV 1919) 381

Załącznik 3. Uchwały Zjazdu Kulturalno-Oświatowego Polskiej Partii Socjalistycznej (1–3 XI 1919) 383

Załącznik 4. Wnioski uchwalone na Konferencji Kobiet Polskiej Partii Socjalistycznej (7–8 XII 1919) 385

Załącznik 5. Program Polskiej Partii Socjalistycznej uchwalony na XVII Kongresie (21–25 V 1920) 387

Załącznik 6. Uchwały XIX Kongresu Polskiej Partii Socjalistycznej (30 XII 1923 – 1 I 1924) 389

Załącznik 7. Deklaracja Praw Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów w 1924 roku (zwana „Deklaracją Genewską”) 391

Załącznik 8. Wnioski uchwalone na Ogólnopolskim Kongresie Dziecka w 1938 roku 393

Załącznik 9. Skład osobowy Zarządu Oddziału Łódzkiego Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w latach 1923–1939 397

Nota o autorce 399