Teokracje amerykańskie. Źródła i mechanizmy władzy usankcjonowanej religijnie / Maciej Potz

Książka zawiera fascynującą analizę mechanizmów władzy w trzech wspólnotach religijnych – purytanów, shakerów i mormonów – które autor, łącząc kompetencje politologa i religioznawcy, przedstawia w całym bogactwie ich wierzeń, rytuałów, życia codziennego i historii. Znaczenie refleksji nad władzą usankcjonowaną religijnie istotnie wykracza przy tym poza kontekst amerykański i pozwala lepiej zrozumieć współczesne teokracje, jak choćby Iran czy Państwo Islamskie. Głównym celem pracy jest wykazanie, że teokracja może się okazać, w pewnych warunkach, optymalnym wyborem systemowym, zapewniającym stabilizację systemu politycznego. Poszczególne pytania badawcze dotyczą m.in. mechanizmów religijnego legitymizowania władzy, warunków stabilności teokracji, znaczenia przymusu w teokratycznych relacjach władzy. Podejście do badanej problematyki jest konsekwentnie politologiczne (nie zaś religioznawcze), tzn. analizowane doktryny i wierzenia religijne traktowane są jako składniki formuł legitymizacyjnych (generujące uzasadnienia dla danych stosunków władzy), z perspektywy jednostki zaś – jako motywatory zachowań społecznych i politycznych. Największe znaczenie, z politologicznego punktu widzenia, ma jednak zarysowana w książce koncepcja teokracji i związane z nią kategorie analityczne, która z pewnością okaże się użyteczna dla badaczy związków między religią a władzą polityczną, a tym samym przyczyni się do rozwoju pasjonującej dziedziny badań, jaką stanowi politologia religii.

WSTĘP 11

Część I. WŁADZA TEOKRATYCZNA 23

Rozdział 1. WŁADZA POLITYCZNA 25

1.1. Pojęcie władzy  26

1.1.1. Władza jako relacja społeczna  26

1.1.2. Treść władzy  29

1.1.3. Cechy władzy  33

1.1.4. Trzy wymiary władzy  41

1.2. Legitymizacja władzy  49

1.2.1. Obiektywny a subiektywny charakter legitymizacji  52

1.2.2. Transmitery legitymizacji  55

1.2.3. Źródła uprawomocnienia władzy  59

1.3. Władza w teorii wymiany społecznej  63

1.3.1. Normy w procesie wymiany  65

1.3.2. Stabilność władzy  67

1.4. Podsumowanie  68

Rozdział 2. POJĘCIE TEOKRACJI 69

2.1. Definiowanie teokracji  70

2.2. Teokratyczny akt władzy  76

2.3. Teokratyczny system polityczny  77

2.4. Teokracja a inne systemy polityczne  79

2.5. Teokracja a religia/Kościół państwowy  86

2.6. Typologia teokracji  90

2.7. Podsumowanie  93

Rozdział 3. SAKRALIZACJA WŁADZY 94

3.1. Boskie pochodzenie władzy  97

3.2. Religijny status władcy  101

3.2.1. Bóg jako władca. Teokracja par excellence starożytnego Izraela  102

3.2.2. Władca jako bóg  110

3.2.3. Władca jako kapłan  113

3.2.4. Władca jako boży pomazaniec  117

3.2.5. Uświęcenie dynastii  124

3.3. Rytualne nośniki legitymacji  127

3.4. Podsumowanie  133

Rozdział 4. GENEZA I STABILNOŚĆ WŁADZY TEOKRATYCZNEJ 135

4.1. Teokracja jako wymiana 136

4.2. Powstanie teokratycznych relacji władzy  141

4.3. Stabilność teokracji  149

4.4. Podsumowanie  155

Część II. TEOKRACJE PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKIE 157

Rozdział 5. TEOLOGICZNE NOŚNIKI LEGITYMIZACJI 159

5.1 Doktryna przymierza  162

5.2. Koncepcja ciągłego objawienia 172

5.2.1. Podstawy doktrynalne  173

5.2.2. Funkcja polityczna 177

5.3. Millenaryzm 187

5.3.1. Shakerzy  188

5.3.2. Mormoni 191

5.4. Podsumowanie  198

Rozdział 6. PROCEDURY SUKCESJI 200

6.1. Typologia procedur sukcesji  201

6.2. Purytanie  208

6.3. Shakerzy  211

6.4. Mormoni 218

6.4.1. Sidney Rigdon vs. Dwunastu Apostołów  222

6.4.2. James Strang  226

6.4.3. Smithowie  228

6.5. Podsumowanie  230

Rozdział 7. REŻIMY POLITYCZNE 233

7.1. Procesy instytucjonalizacji władzy teokratycznej  234

7.2. Nowa Anglia: purytańskie republiki świętych  236

7.2.1. Ustrój  237

7.2.2. Teokratyczny charakter kolonii  239

7.3. Shakerzy i mormoni: od władzy charyzmatycznej do instytucjonalizacji politycznej  248

7.3.1. Okres charyzmatyczny  249

7.3.2. Instytucjonalizacja charyzmy  252

7.4. Mormońska teokracja w Utah: królestwo Boże na ziemi  263

7.4.1. Historia polityczna Utah 1847–1896  264

7.4.2. Kościół jako ośrodek władzy  269

7.5. Podsumowanie  277

Rozdział 8. MECHANIZMY KONTROLI POLITYCZNEJ 278

8.1. Prawo 282

8.1.1. Purytanie  284

8.1.2. Shakerzy  287

8.1.3. Mormoni 291

8.2. Sankcje 295

8.2.1. Przemoc  295

8.2.2. Sankcje psychospołeczne  300

8.3. Polityka przebudzenia religijnego  306

8.3.1. Shakerzy  306

8.3.2. Mormoni 314

8.4. System ekonomiczny  318

8.4.1. Purytanie  319

8.4.2. Shakerzy  321

8.4.3. Mormoni 325

8.5. Podsumowanie  331

ZAKOŃCZENIE  333

Aneks 1. Struktura teoretyczna pracy  337

Aneks 2. Koncentracja władzy w teokracji mormońskiej  343

Wykaz skrótów  349

Spis tabel i rysunków  351

Bibliografia  353

Summary  383

Indeks osobowy  385


Od redakcji  395