Geopolityka Śródziemnomorza / Yves Lacoste

Znaczenie i reperkusje złożonych problemów geopolityki 25 państw Śródziemnomorza zdecydowanie wykraczają poza granice tego regionu. Znajomość ich źródeł i charakteru jest kluczem do zrozumienia wielu rozgrywających się współcześnie konfliktów i napięć - od burzliwych relacji izraelsko-palestyńskich, poprzez podziały na osi umownie zwanej linią Północ-Południe, aż po toczące się z udziałem wielkich mocarstw walki na Bliskim Wschodzie. Tym, co stanowi o wyjątkowości tej pracy jest uchwycenie i opisanie zasady współzależności, dzięki czemu doskonale widać, że nawet odległe od basenu Morza Śródziemnego wydarzenia mają wpływ na politykę i sytuację 25 państw tego regionu. Wnikliwa analiza połączona z encyklopedyczną systematyką czynią z tej książki wyjątkowe kompendium wiedzy nie tylko o geopolitycznej sytuacji wszystkich państw Śródziemnomorza, ale też o przyczynach i przebiegu wielu współczesnych konfliktów, przesłankach rozmaitych, budzących kontrowersje decyzji strategicznych oraz perspektywach przyszłych kryzysów, w tym niepokojącego napięcia między światem Zachodu a światem islamu.

Yves lacoste (ur. 1929 r.), francuski geograf i historyk, urodził się w Fezie (Maroko) i tam spędził dzieciństwo. W latach 1952-1955 był profesorem w Algierze, potem wspólnie z Algierczykami brał udział w walkach o niepodległość. Od 25 lat inicjuje i prowadzi badania w zakresie geopolityki: jest autorem wielu prac naukowych na ten temat. Od 1976 roku redaguje czasopismo naukowe o charakterze geopolitycznym „Hérodote”.

Perspektywy geopolityczne
Wstęp

ZARYS CAŁOŚCI. MORZE ŚRÓDZIEMNE I WIELKI ŚRÓDZIEMNOMORSKI
KOMPLEKS GEOPOLITYCZNY
Śródziemnomorze, wyjątkowy kompleks geopolityczny
Słynne „zderzenie cywilizacji”
Seria konfliktów geopolitycznych w łonie świata arabskiego pomiędzy państwami
a islamistami
Kwestia metody
Zasięg różnych zespołów śródziemnomorskich
Spory terytorialne o bardzo różnym zasięgu
Znaczenie sił geograficznie oddalonych od Śródziemnomorza
Geopolityka a kolejne okresy historii
Różne fasady Śródziemnomorza
A co z Morzem Czarnym?
Między fasadą północną a fasadą południową – wielkie kontrasty wybrzeży
Różnice antropologiczne między fasadą północną a południową
Stopniowe tworzenie się schematu nazwanego ostatecznie Północ/Południe
Od idei zacofania do oskarżania imperializmu
Zastosowanie globalnego modelu Północ/Południe do Śródziemnomorza
Niebezpieczeństwa wynikające z karykaturalnej opozycji Północ/Południe
w regionie śródziemnomorskim
Z dala od regionu śródziemnomorskiego model Północ/Południe przestaje
być globalny

KSIĘGA I. ŚRÓDZIEMNOMORZE ZACHODNIE

CZĘŚĆ PIERWSZA. PAŃSTWA FASADY PÓŁNOCNO-ZACHODNIEJ

Rozdział 1. Portugalia
Sojusz z Anglią
Portugalczycy i Kastylijczycy – sojusz przeciwko islamowi i wspólny podział świata, który właśnie odkryli
Portugalska katastrofa w Maroku, z której skorzystała Hiszpania, by zaanektować swego sąsiada
Zarys geopolitycznych podobieństw między Portugalią a Hiszpanią
Ostrożna dyktatura Salazara obalona ostatecznie przez jego kolonialną armię
Rewolucja 1974 roku obnażyła geopolityczny kontrast Północ/Południe
Powrót demokracji w Portugalii i Hiszpanii

Rozdział 2. Hiszpania
17 autonomii i ich różne roszczenia
Bałkanizacja Hiszpanii?
Geopolityczna rola języków
Geopolityczne kwestie, które dotyczą również Francji
Stare tradycje decentralizacji w Hiszpanii
Sojusz z Francją i inwazja napoleońska
Niemal stuletnia reakcyjna restauracja
Pojawienie się ruchów narodowych w Katalonii i Kraju Basków
Kryzys roku 1898, wojna w Maroku oraz nasilenie się walk klasowych i ruchu anarchistycznego
Republika skonfrontowana z walką klas, sporami wśród polityków i rewindykacjami Katalończyków i Basków
Wojna domowa i rozłam wśród republikanów
Geopolityczne wybory Franco po zwycięstwie
Geopolityczne przyczyny restauracji monarchii
Eskalacja nacjonalistycznych żądań na północy, nowe zagrożenia na południu

Rozdział 3. Francja
Francja a Śródziemnomorze
Problemy imigracji w kraju, w którym nie mówi się o narodzie
Problem geopolityczny – kształtowanie się i ewolucja koncepcji narodu we Francji
Koncepcja narodu pojawiła się na kilka lat przed pojęciem „ojczyzny w niebezpieczeństwie” i wojnami zaborczymi
Stosunkowa słabość separatyzmów mimo gwałtownych walk politycznych
Dwa wielkie problemy demograficzne i geopolityczne
Klęska roku 1940 i jej obecne konsekwencje
Oddźwięk wojny w Rifie i wojny hiszpańskiej
Zaskoczenie paktem niemiecko-radzieckim i „dziwna wojna”
Pétain w Madrycie u boku Franco
Konsekwencje klęski, późniejsza wojna w Afryce Północnej
Początki Czwartej Republiki: błędy w Algierii i w Indochinach przy jednoczesnym budowaniu francuskiej potęgi nuklearnej
Francja a wojna algierska
W sprzeciwie wobec negocjacji – pucz generałów 13 maja 1958 roku
Dwuznaczności powrotu de Gaulle’a
Żmudne rozwiązywanie algierskiego problemu geopolitycznego
Próby redefinicji pojęcia narodu
„Dekolonizacja prowincji” wbrew Paryżowi i narodowi
Kryzys maja 1968 roku i rozkwit ruchów regionalistycznych
Separatyzm korsykański, geopolityczne symptomy upadku narodu
Naród, który obecny jest jedynie pomiędzy wierszami
Mutacje geopolityki wyborczej
Postkolonialne niepokoje

Rozdział 4. Włochy
Państwo Kościelne, bariera między dwoma bardzo różnymi częściami Włoch
Wieki „wojen włoskich” toczonych przez obcych
Włoscy rewolucjoniści i kolejne „wojny włoskie”
Kwestia południowych Włoch od 1860 roku do dziś
Mafie i ich terytoria
Między wojnami: Mussolini
Niezwykle skomplikowany koniec wojny i pięćdziesiąt lat silnych
wpływów demokracji chrześcijańskiej
Naród a ruchy separatystyczne w północnych Włoszech
Malta

CZĘŚĆ DRUGA. PAŃSTWA FASADY POŁUDNIOWO-ZACHODNIEJ

Rozdział 5. Tunezja
Starożytne granice
Geopolityczna oryginalność Tunezji
Wysiłki modernizacyjne, które sprzyjały kolonizacji
Ruch narodowy w Tunezji
Tunezja, wojna w Algierii i pokusa socjalizmu

Rozdział 6. Algieria
Algier i śródziemnomorska wojna korsarska
Bunt plemion środkowego Maghrebu przeciw dejowi Algieru
Od długiej wojny przeciwko Abd Al-Kadirowi do podboju Kabylii
Polityka „królestwa arabskiego”, rewolta kolonów i późniejsze powstanie
w Kabylii
Nagły rozkwit uprawy winnej latorośli i nagła proletaryzacja drobnych kolonów
Wzrost liczby szkół w Kabylii i kabylska emigracja
Od „zamieszek w Satif” do początków „wydarzeń algierskich”
Prawdziwe początki wojny algierskiej
Rok 1958 w Algierze i w Paryżu
Jeszcze cztery lata wojny w Algierii
Problemy niepodległej Algierii
Geopolityka i pierwszy kryzys niepodległej Algierii
Od uzyskania niepodległości – stała rywalizacja z Marokiem
Zadziwiająco pozytywne i złożone postkolonialne stosunki między Algierią a Francją
Kryzys 1988 roku i ewolucja w kierunku wojny domowej

Rozdział 7. Maroko
Geografia, historia i geopolityka
Geopolityka pierwszych marokańskich dynastii
Model Ibn Chalduna
Maghreb na styku wielkich imperiów
Ostatnia dynastia, schyłek systemu Ibn Chalduna i zwodnicze początki modernizacji
Imperialistyczna rywalizacja o Maroko i „zasada otwartych drzwi”
Rozszerzenie zasięgu bled machzan i sprytna nacjonalizacja zasobów naturalnych
Wojna w Rifie i kolonialne sprzeczności
Początki marokańskiego ruchu narodowego i kryzys niepodległości
Niekończący się konflikt o Saharę Zachodnią


KSIĘGA II. ŚRÓDZIEMNOMORZE WSCHODNIE

CZĘŚĆ TRZECIA. PAŃSTWA FASADY PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ

Rozdział 8. Turcja
Cieśniny – podstawa geopolitycznej oryginalności Imperium Osmańskiego
Solidne Imperium Osmańskie na bazie struktur Bizancjum
Sławny korpus janczarów oraz oznaki zacofania wojskowego imperium
Rozkwit ruchów narodowych i napór imperiów europejskich
Wzrost potęgi Egiptu i pojawienie się problemów na Bałkanach
Próby reform i sojusz z cesarstwem niemieckim prącym nad Zatokę Perską
Rewolucja młodoturków, wojny bałkańskie i pierwsza wojna światowa
Powstanie arabskie 1916 roku, upadek imperium i pojawienie się Mustafy Kemala
Traktat z Sèvres, wojna przeciw Grecji oraz Traktat Lozański
Odgórna laicyzacja aparatu państwa i odrzucenie świata arabskiego
„Kwestia wschodu” – problem kurdyjski
GAP – przyczyny geopolityczne i przyszłe nie mniej geopolityczne konsekwencje wielkiego systemu wodnego
Kwestia przystąpienia Turcji do Unii Europejskiej: korzyści i geopolityczne
zagrożenia

Rozdział 9. Bałkany
Skomplikowane ukształtowanie powierzchni – wielka strategiczna oś: Morawa – Wardar
Wojny bałkańskie i wydarzenia dwóch wojen światowych na Bałkanach
Starcia zimnej wojny zaczęły się na Bałkanach, gdzie nawet państwa komunistyczne rywalizowały ze sobą
Geopolityczna tragedia: rozpad Jugosławii
Słowo „bałkanizacja” używane dziś poza Bałkanami na określenie coraz bardziej gmatwających się sytuacji geopolitycznych
Głębokie przyczyny bałkanizacji Bałkanów: różnorodność języków, konflikty religijne i rola wielkich mocarstw
Państwa byłej Jugosławii
Skłócone ludy na zachodzących na siebie terytoriach
Słowenia i Chorwacja
Bośnia i Hercegowina: trzy rywalizujące ze sobą „jednostki”
Czarnogóra
Kosowo – pierwsza przyczyna jugosłowiańskiej wojny domowej
Serbia – ciężko doświadczona i potępiona przez Wspólnotę Europejską
Albania
1912 rok – Albańczycy niechętnie rozstają się z Imperium Osmańskim
Rola albańskich komunistów
Mafie i albański chaos
Bułgaria
Słynny traktat z San Stefano i projekt Wielkiej Bułgarii
Bułgaria – zwrot od sojuszu z Rosją ku sojuszowi z Niemcami i przejście pod kontrolę ZSRR w 1944 roku
Ewolucja stosunków z Turcją
Grecja
Półwysep, archipelagi oraz ich sytuacja geopolityczna
Zadziwiający przebieg granicy morskiej między Grecją a Turcją
Wielka geopolityczna idea i wielka geopolityczna katastrofa
Polityczne konsekwencje „wielkiej katastrofy”
Dyktatura pułkowników i jej upadek na skutek wydarzeń na Cyprze
Grecy a kwestia Macedonii
Cypr
Skomplikowane stosunki Cypryjczyków z Anglikami, Turkami i Grecją
Podzielony na dwie części Cypr, przy czym część grecka ma się jeszcze lepiej po przystąpieniu do Unii Europejskiej

CZĘŚĆ CZWARTA. PAŃSTWA FASADY POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ

Rozdział 10. Libia
Greckie dziedzictwo Trypolitanii i Cyrenajki oraz saharyjska oaza Fazzan
Bractwo sanusijja konsekwencją podboju Algieru
Podbój włoski, który rozpoczęła współpraca
Afrikakorps, zwycięstwo sanusijji i Kaddafiego
Kaddafi – lider „Stanów Zjednoczonych Sahary” rusza na podbój Czadu
Wszechstronne antyimperialistyczne zaangażowanie Kaddafiego
Konfrontacja ze Stanami Zjednoczonymi i z pustynią
Geopolityczny zwrot Kaddafiego

Rozdział 11. Egipt
Najstarsze prawdziwie scentralizowane państwo.
Czy Egipt rzeczywiście był w przeszłości „społeczeństwem wodnym”?
Między Maghrebem a Maszrekiem – Egipt i Kair jako centrum świata arabskiego
Tak naprawdę Kair stworzyli maghrebscy Berberzy w X wieku
Przejęcie władzy w Egipcie przez Saladyna i powołanie do życia nowej formacji wojskowej – Mameluków
Wielka dżuma pustoszy w 1348 roku mamelucki Egipt, który ostatecznie w 1517 roku podbijają Osmanowie
Jakie były geopolityczne przyczyny ekspedycji egipskiej?
Wielki geopolityczny projekt Muhammada Alego
Podboje Muhammada Alego. Odgórna mobilizacja Egiptu
Podbój Sudanu – czy wielka kwestia geograficzno-historyczna?
Kanał Sueski i Egipt w pułapce międzynarodowych finansów
Rewolta Urabiego Paszy i brytyjski prokonsulat Lorda Cromera
Konsekwencje protektoratu brytyjskiego w Sudanie
Narodowy ruch egipski, lecz również ruch Braci Muzułmanów
Skutki wojny światowej i wojny przeciwko Izraelowi: przejęcie władzy przez Wolnych Oficerów
1956 rok, niepodległość Sudanu i decyzja o wybudowaniu Wielkiej Tamy Asuańskiej
Reperkusja tej decyzji – nacjonalizacja Kanału Sueskiego w 1956 roku oraz fiasko interwencji francusko-angielskiej
Wysiłki Nasera w celu objęcia przywództwa w świecie arabskim i arabskim socjalizmie. Konflikt Nasera z Braćmi Muzułmanami
Od wojny sześciodniowej 1967 roku do Traktatu Pokojowego z Izraelem w 1979 roku
Egipt na marginesie państw arabskich w latach 1979–1993, ryzyko przejścia pod kontrolę Braci Muzułmanów.


KSIĘGA III. BLISKI I ŚRODKOWY WSCHÓD

Rozdział 12. Niezwykle skomplikowany podzespół geopolityczny
Bardzo szczególny zespół geologiczny: rozpadlina i jedyny w swoim rodzaju
obszar subdukcji
Skrzyżowanie Morze Śródziemne – Ocean Indyjski i Żyzny Półksiężyc
Geopolityczny szkic wypraw krzyżowych
Rozczłonkowanie Bliskiego Wschodu
Konflikty o wiele bardziej skomplikowane, niż by się to mogło wydawać
Ostracyzm państw arabskich w stosunku do Palestyńczyków

Rozdział 13. Bliskowschodnie państwa arabskie
Chaotyczny koniec mandatu francuskiego i pojawienie się partii Baas
Syria
Kwestia sandżaku Aleksandretty i jej skutki
„Arabski Bismarck” przeciwny utworzeniu państwa palestyńskiego
Liban
Pakt Narodowy między wspólnotami religijnymi i zadziwiająca słabość
aparatu państwowego
Napływ Palestyńczyków i piętnaście lat wojny domowej podsycanej
przez Syryjczyków i Izraelczyków
Hezbollah zbrojony przez Syryjczyków i Irańczyków
Jordania

Rozdział 14. Izrael i Palestyna
Syjonizm – osobliwy projekt geopolityczny
Osadnictwo kolonów żydowskich na malarycznych równinach Palestyny
Złe relacje syjonistów i brytyjskich władz kolonialnych
Zaskakujące zwycięstwo Izraela w pierwszej wojnie
Wojny Izraela z sąsiednimi państwami arabskimi
Zawieranie porozumień z sąsiednimi państwami arabskimi
„Ortodoksi” oraz żydowskie osiedla na Zachodnim Brzegu
Powstanie świadomości narodu palestyńskiego
Porozumienia z Oslo i ich porażka
Druga intifada o wiele bardziej krwawa od poprzedniej
Kryzys 2006 roku
Wojna w Libanie, lipiec–sierpień 2006 roku
Rola państw Środkowego Wschodu w konfliktach na Bliskim Wschodzie


CZĘŚĆ PIĄTA. PAŃSTWA ŚRODKOWEGO WSCHODU

Rozdział 15. Irak i Iran
Rywalizacja angielsko-amerykańska i sojusz Iranu z USA po nacjonalizacji irańskiej ropy
Przyczyny islamskiej rewolucji, która usunęła Stany Zjednoczone z Iranu
Konsekwencja rewolucji irańskiej: wzrost potęgi Iraku
Inwazja na Kuwejt i wojna w Zatoce 1991 roku
Reperkusje zamachów z 11 września 2001 roku
Wojna w Iraku i konflikty pomiędzy wrogami Amerykanów…
… i coraz ostrzejszy konflikt z Iranem
Federalizacja Iraku, a nawet całego Środkowego Wschodu?

Rozdział 16. Od serca islamu po peryferie Środkowego Wschodu
Arabia Saudyjska
Afganistan
Skrajna religijność polityczna
Wojna afgańska
Perspektywy
Bibliografia