Wady oświadczenia woli w umowach zawieranych na internetowym rynku konsumenckim / Katarzyna Południak-Gierz

W monografii podjęto rozważania na temat przydatności kodeksowej regulacji wad oświadczenia woli w konsumenckim obrocie internetowym wobec ewolucji koncepcji oświadczenia woli oraz rozbudowy instrumentów ochrony konsumenta o charakterze nieindywidualnym. Wskazano mechanizmy zastępcze, które wypierają w praktyce regulację wad oświadczenia woli oraz poddano analizie wpływ rozwoju środowiska internetowego na adekwatność kodeksowego unormowania, co umożliwiło kompleksową ocenę uregulowań przyjętych w systemie prawnym.

Każda z części publikacji rozpoczyna się od wyznaczenia zakresu sytuacji, w których może wystąpić określona wada oświadczenia woli, następnie przedstawiane są czynniki zmniejszające jej przydatność, po czym wskazywane są inne mechanizmy prawne, których zastosowanie jest dopuszczalne.

Wyczerpująco omówiono następujące zagadnienia:

• ewolucja celu regulacji wad oświadczeń woli – w tym: kontekst historyczny, dążenie do wyrównania szans w realiach masowych umów konsumenckich oraz kierunki dalszego rozwoju regulacji w kontekście przemian technologicznych;
• skutki działania osoby niezdolnej do samodzielnego złożenia oświadczenia woli – w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, o ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub pozbawionej zdolności do czynności prawnych. Wychodząc od analizy ewolucji celu regulacji, określono elementy, które mogą uniemożliwiać jego realizację w przypadku umów zawieranych na konsumenckim rynku internetowym. Wskazano konsekwencje prawne działania osoby niezdolnej do zawarcia umowy a także typowe dla środowiska internetowego problemy z tym związane i możliwe sposoby ich rozstrzygnięcia;
• brak zamiaru wywołania skutków prawnych – zwrócono uwagę na instytucję pozorności i jej przydatność w konsumenckim obrocie internetowym oraz przedstawiono różne sposoby rozwiązania problemów związanych ze złożeniem oświadczenia woli w środowisku internetowym pomimo braku zamiaru wywołania skutków prawnych (w tym m.in.: poprzez zastosowanie reguł przypisania, system potwierdzeń, mechanizm inkorporacji wzorca umownego, odstąpienie od umowy);
• działanie w zaufaniu do nieprawdziwego obrazu rzeczywistości (błąd) – omówiono takie kwestie jak: brak zachowania należytej staranności przez składającego oświadczenie woli, przedkontraktowe obowiązki informacyjne, nierzetelne lub nielojalne działanie drugiej strony umowy, wyłączenie możliwości wystąpienia błędu poprzez zastosowanie wykładni opartej na standardzie uzasadnionych oczekiwań konsumenta, wpływ zastosowania nowych technologii na możliwość powołania się na błąd;
• działanie pod wpływem nacisku (groźba i inne sposoby wymuszenia zachowania) – przedstawiono typowe sytuacje, w których groźba pochodzi od osoby trzeciej, od podmiotu tradycyjnie uznawanego za słabszy lub od przedsiębiorcy oraz ich konsekwencje (dopuszczalność powołania się na groźbę i inne mechanizmy ochronne);
• oświadczenie woli spowodowane nadużyciem szczególnych okoliczności po stronie oświadczającego przez inną osobę – poddano analizie ewolucję wykładni poszczególnych przesłanek wyzysku, alternatywne mechanizmy ochronne znajdujące zastosowanie w przypadku dysproporcji pomiędzy podmiotami prawa cywilnego i problemy związane z personalizacją w konsumenckim obrocie internetowym.

Przeprowadzone w monografii rozważania umożliwiają udzielenie odpowiedzi na pytanie o przydatność kodeksowej regulacji wad oświadczeń woli, a także pozwalają na dostrzeżenie regulacji szczególnych, bardziej dopasowanych do wymogów internetowego obrotu konsumenckiego.

Praca stanowi monograficzne wydanie rozprawy doktorskiej obronionej na Wydziale Prawa i Administracji UJ w Krakowie w 2019 r.

Publikacja skierowana jest zarówno do przedstawicieli nauki prawa jak i do praktyków: sędziów, adwokatów, radców prawnych i rzeczników konsumentów.