Agnieszka Sołtys - doktor nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Prawa Europejskiego Instytutu Nauk Prawnych PAN, współpracownik Trybunału Konstytucyjnego; ukończyła studia podyplomowe prawa europejskiego na Uniwersytecie w Oksfordzie; radca prawny, przez wiele lat pracowała w międzynarodowej kancelarii prawnej; autorka publikacji z zakresu prawa Unii Europejskiej.
Książka jest pierwszą monografią poświęconą wykładni zgodnej (prounijnej) w polskim piśmiennictwie prawniczym. Przedstawia rekonstrukcję obowiązku wykładni zgodnej na gruncie prawa unijnego, jak również analizę tego obowiązku w orzecznictwie sądów polskich i Trybunału Konstytucyjnego.
W tym pierwszym aspekcie autorka rozważa miejsce obowiązku wykładni zgodnej w systemie prawa unijnego w kontekście innych instrumentów zapewniania efektywności tego prawa, takich jak zasada pierwszeństwa oraz bezpośredniego skutku, a także dokonuje analizy treści, wzorców, przedmiotu i granic obowiązku wykładni zgodnej, w tym zagadnień budzących istotne kontrowersje (jak wykładnia zgodna przed terminem transpozycji dyrektyw, wykładnia zgodna a pogarszanie sytuacji prawnej jednostki). Ważną część stanowi analiza obowiązku wykładni zgodnej w aspekcie teoretycznoprawnym obejmująca rekonstrukcję tego obowiązku na gruncie reguł wykładni oraz ustalenie kryteriów wyznaczania jego granic.
W ramach analizy orzecznictwa sądów polskich oraz TK dokonana została ocena zasadniczych problemów występujących w polskiej praktyce orzeczniczej, warunkujących skuteczność realizacji obowiązku wykładni zgodnej jako środka zapewniania efektywności prawa UE. W opracowaniu podjęta została próba sformułowania postulatów służących przezwyciężeniu występujących tu ograniczeń. Przedstawiając obowiązek wykładni zgodnej na gruncie polskiej praktyki orzeczniczej, publikacja dostarcza narzędzi do wykorzystania w praktyce, są nimi: model realizacji obowiązku wykładni zgodnej w procesie stosowania prawa oraz model realizacji obowiązku wykładni zgodnej w procesie konstytucyjnej kontroli prawa.
Monografia przeznaczona jest dla prawników, pracowników naukowych oraz osób stosujących prawo Unii Europejskiej w praktyce, w tym sędziów, pracowników administracji publicznej, radców prawnych i adwokatów.
Wykaz skrótów 15
Część I Założenia metodologiczne 19
Część II Zagadnienia wstępne 47
Rozdział 1 Wykładnia prawa krajowego w zgodzie z konstytucją 51
Rozdział 2 Wykładnia prawa krajowego w zgodzie z prawem międzynarodowym 65
Rozdział 3 Wykładnia prawa unijnego (prawa pochodnego) w zgodzie z prawem pierwotnym oraz prawem międzynarodowym 72
Rozdział 4 Wykładnia zgodna - zarys koncepcji 78
Część III Obowiązek wykładni zgodnej a zasada efektywności prawa unijnego 85
Rozdział 1 Zasada efektywności w prawie UE 89
1.1. Pojęcie (zasady) efektywności 89 1.2. Środki służące realizacji zasady efektywności 100 1.3. Podsumowanie 120
Rozdział 2 Obowiązek wykładni zgodnej w kontekście instrumentów powoływania prawa unijnego przed organami krajowymi 123
2.1. Wprowadzenie 123 2.2. Modele powoływania (stosowania) prawa UE prezentowane w doktrynie 129 2.3. Obowiązek wykładni zgodnej a inne instrumenty powoływania prawa unijnego w orzecznictwie TS 145 2.4. Podsumowanie 161
Rozdział 3 Obowiązek wykładni zgodnej jako instrument realizacji zasady efektywnej ochrony sądowej 166
3.1. Wprowadzenie 166 3.2. Obowiązek wykładni zgodnej jako instrument zapewniania skuteczności uprawnień unijnych na gruncie krajowych środków ochrony prawnej w orzecznictwie TS 171 3.3. Wzorzec, przedmiot, treść i granice obowiązku wykładni zgodnej w kontekście realizacji zasady efektywnej ochrony sądowej 181 3.4. Obowiązek wykładni zgodnej a inne instrumenty zapewniania efektywnej ochrony prawnej uprawnień unijnych 185 3.5. Podsumowanie 189
Część IV Obowiązek wykładni zgodnej - elementy konstrukcji prawnej 191
Rozdział 1 Podstawy prawne i uzasadnienie obowiązku wykładni zgodnej 195
1.1. Podstawy prawne i uzasadnienie obowiązku wykładni zgodnej w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości 196 1.2. Zasada lojalności/zasada efektywności (eff et utile) i efektywnej ochrony sądowej 198 1.3. Artykuł 288 akapit trzeci TFUE 202 1.4. Zasada pierwszeństwa 204 1.5. Obowiązek wykładni zgodnej a ideologiczne założenia procesu integracji 208 1.6. Obowiązek wykładni zgodnej - obowiązek wynikający z prawa unijnego 210
Rozdział 2 Adresaci obowiązku wykładni zgodnej i zakres ich związania 213
Rozdział 3 Zakres przedmiotowy obowiązku wykładni zgodnej 222
3.1. Zakres zastosowania prawa unijnego 222 3.2. Akty prawa krajowego stanowiące przedmiot wykładni zgodnej 228 3.3. Obowiązek wykładni zgodnej a umowy prawa prywatnego 237
Rozdział 4 Treść obowiązku wykładni zgodnej 244
4.1. Obowiązek wykładni prawa krajowego "w świetle treści i celu" prawa UE 244 4.2. Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem UE "tak dalece, jak jest to możliwe" 249 4.2.1. Orzecznictwo TS 249 4.2.1.1. Ogólne sformułowania dotyczące treści obowiązku wykładni zgodnej 250 4.2.1.2. Konkretyzacja obowiązku wykładni zgodnej na gruncie poszczególnych spraw 257 4.2.2. Poglądy doktryny 271 4.3. Kwalifikacja (teoretyczno)prawna obowiązku wykładni zgodnej 285 4.3.1. Kwalifikacja obowiązku wykładni zgodnej na płaszczyźnie normatywnej 285 4.3.2. Kwalifikacja obowiązku wykładni zgodnej na płaszczyźnie teoretycznoprawnej 286 4.4. Model realizacji obowiązku wykładni zgodnej w procesie stosowania prawa 312 4.5. Podsumowanie 328
Rozdział 5 Wzorce wykładni zgodnej 333
5.1. Uwagi wstępne 333 5.1.1. Obowiązek wykładni zgodnej w odniesieniu do poszczególnych źródeł prawa UE - ewolucja orzecznictwa TS 333 5.1.2. Zmiany w systemie źródeł prawa UE po Traktacie z Lizbony a obowiązek wykładni zgodnej 342 5.2. Dyrektywy 346 5.2.1. Wprowadzenie 346 5.2.2. Obowiązek wykładni zgodnej jako remedium na brak bezpośredniego horyzontalnego skutku dyrektyw 347 5.2.2.1. Odrzucenie bezpośredniego horyzontalnego skutku dyrektyw w orzecznictwie TS 347 5.2.2.2. Sposoby niwelowania negatywnych skutków odrzucenia bezpośredniego horyzontalnego skutku dyrektyw 351 5.2.2.3. Odrzucenie bezpośredniego horyzontalnego skutku dyrektyw w orzecznictwie TS - kontrowersje i próby konceptualizacji 353 5.2.2.4. Obowiązek wykładni zgodnej jako remedium na brak horyzontalnego skutku dyrektyw - kontrowersje 370 5.2.2.5. Podsumowanie 378 5.2.3. Obowiązek wykładni zgodnej a pogarszanie sytuacji prawnej jednostki 381 5.2.3.1. Uwagi wprowadzające 381 5.2.3.2. Pogarszanie sytuacji prawnej jednostki na skutek wykładni zgodnej w sprawach karnych 384 5.2.3.3. Pogarszanie sytuacji prawnej jednostki na skutek wykładni zgodnej w sprawach innych niż karne 387 5.2.3.4. Pogarszanie sytuacji prawnej podmiotu prywatnego na skutek wykładni zgodnej powoływanej przez państwo 392 5.2.3.5. Podsumowanie 398 5.2.4. Obowiązek wykładni zgodnej a implementacja dyrektyw 401 5.2.4.1. Obowiązek wykładni zgodnej jako instrument realizacji "obowiązku rezultatu" z art. 288 akapit trzeci TFUE 402 5.2.4.2. Obowiązek wykładni zgodnej a wymogi prawidłowej implementacji dyrektyw 417 5.2.4.3. Podsumowanie 426 5.2.5. Obowiązek wykładni zgodnej przed upływem terminu transpozycji dyrektyw 426 5.3. Traktaty stanowiące UE 450 5.4. Zasady ogólne prawa unijnego 454 5.4.1. Uwagi wprowadzające 454 5.4.2. Zasady ogólne prawa unijnego w porządku prawnym UE 454 5.4.3. Zasady ogólne prawa unijnego jako wzorzec wykładni zgodnej 458 5.4.3.1. "Pośrednie" stosowanie zasad ogólnych prawa unijnego jako wzorców wykładni zgodnej 458 5.4.3.2. "Bezpośrednie" stosowanie zasad ogólnych prawa unijnego jako wzorców wykładni zgodnej 461 5.4.4. Karta Praw Podstawowych i Protokół nr 30 466 5.4.5. Podsumowanie 473 5.5. Umowy międzynarodowe 475 5.6. Rozporządzenia 481 5.7. Niewiążące akty prawa UE 485 5.7.1. Wprowadzenie 485 5.7.2. Niewiążące akty prawa unijnego w porządku prawnym UE 486 5.7.3. Niewiążące akty prawa unijnego jako wzorce wykładni zgodnej w orzecznictwie TS 491 5.7.4. Pośrednie i bezpośrednie stosowanie niewiążących aktów prawa unijnego jako wzorców wykładni zgodnej 492 5.7.5. Rodzaje niewiążących aktów prawa unijnego, które mogą stanowić wzorzec wykładni zgodnej 494 5.7.6. Znaczenie niewiążących aktów prawa unijnego w procesie interpretacji prawa krajowego 499 5.8. Pozostałe regulacje unijne 506 5.8.1. Kryteria uznania normy prawa unijnego za wzorzec wykładni zgodnej 507 5.8.2. Obowiązek wykładni zgodnej a regulacje WPZiB 510 5.9. Sposoby sformułowania wzorca wykładni zgodnej 513
Rozdział 6 Granice wykładni zgodnej 521
6.1. Wprowadzenie 521 6.2. Ogólne zasady prawa unijnego 522 6.3. Wykładnia contra legem 530 6.3.1. Pojęcie granic wykładni 533 6.3.2. Treść obowiązku wykładni zgodnej a granice wykładni 534 6.3.3. Pojęcie granic wykładni w polskiej teorii prawa oraz praktyce orzeczniczej 536 6.3.3.1. Pojęcie granic wykładni w polskiej teorii prawa 536 6.3.3.2. Pojęcie granic wykładni w polskiej praktyce orzeczniczej 541 6.3.4. Wykładnia contra legem jako kryterium wyznaczania granicy obowiązku wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem UE w polskim porządku prawnym 544 6.3.5. Językowa granica wykładni jako granica argumentacyjna 548 6.3.5.1. Filozoficzne założenia koncepcji językowej granicy wykładni 549 6.3.5.2. Wartości wyznaczające językową granicę wykładni 550 6.3.5.3. Wyznaczanie językowej granicy wykładni w drodze "ważenia wartości" 551 6.3.5.4. Argumentacyjny charakter językowej granicy wykładni a obowiązek wykładni zgodnej 558 6.3.5.5. Argumentacyjny charakter językowej granicy wykładni, obowiązek wykładni zgodnej a "pluralistyczne" koncepcje dotyczące relacji prawa unijnego i krajowego 560
Rozdział 7 Skutki naruszenia obowiązku wykładni zgodnej 569
7.1. Skutki naruszenia obowiązku wykładni zgodnej z punktu widzenia prawa unijnego 570 7.1.1. Zaniechanie dokonania wykładni zgodnej przez organ krajowy a skarga w trybie art. 258 TFUE 570 7.1.2. Zaniechanie dokonania wykładni zgodnej przez organ krajowy a odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu naruszenia prawa UE 579 7.2. Skutki naruszenia obowiązku wykładni zgodnej z punktu widzenia prawa krajowego 589
Rozdział 8 Funkcje obowiązku wykładni zgodnej 590
8.1. Wprowadzenie 590 8.2. Zapewnianie efektywności prawa unijnego 591 8.3. Zapewnianie przestrzegania prawa unijnego 593 8.4. Kształtowanie roli sądów krajowych jako sądów unijnych 596 8.5. Kształtowanie relacji pomiędzy prawem krajowym a prawem unijnym oraz relacji pomiędzy TS a sądami krajowymi 598 8.6. Stymulowanie konwergencji regulacji dotyczących spraw unijnych i "czysto krajowych" (efekt spill over) 602 8.7. Uwagi końcowe 604
Część V Obowiązek wykładni zgodnej w orzecznictwie sądów polskich i Trybunału Konstytucyjnego 607
Rozdział 1 Uwagi wstępne 609
Rozdział 2 Obowiązek wykładni zgodnej w orzecznictwie sądów polskich 614
2.1. Model realizacji obowiązku wykładni zgodnej w procesie stosowania prawa - zasadnicze ustalenia 616 2.2. Obowiązek wykładni zgodnej - ilustracja ogólnych problemów na przykładzie wybranych orzeczeń 619 2.3. Wnioski 652
Rozdział 3 Obowiązek wykładni zgodnej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego 661
3.1. Model realizacji obowiązku wykładni zgodnej w ramach kontroli konstytucyjności prawa krajowego sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny 662 3.2. Wykładnia zgodna w orzecznictwie TK 666 3.2.1. Uwagi ogólne 666 3.2.1.1. Uznanie obowiązku wykładni zgodnej przez Trybunał Konstytucyjny 667 3.2.1.2. Prawo unijne a Konstytucja RP w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego 669 3.2.2. Etap ustalenia, czy przedmiot kontroli pozostaje w zakresie zastosowania prawa unijnego 671 3.2.2.1. "Wykładnia przyjazna prawu unijnemu" w ujęciu Trybunału Konstytucyjnego - zakres pojęcia 671 3.2.2.2. Konsekwencje uznania unijnego kontekstu przedmiotu kontroli - kontrowersje 672 3.2.2.3. Ustalenie przedmiotowego zakresu obowiązku wykładni zgodnej a ustalenie zakresu zastosowania prawa unijnego 676 3.2.3. Etap ustalenia unijnego wzorca wykładni 677 3.2.3.1. Prawo unijne częścią kontekstu normatywnego orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego 677 3.2.3.2. Trybunał Sprawiedliwości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego 677 3.2.3.3. Zasady ogólne prawa unijnego 681 3.2.4. Etap realizacji obowiązku wykładni zgodnej sensu stricto, tj. wykładni normy prawa krajowego (wzorca i/albo przedmiotu kontroli) zgodnie z ustalonym wzorcem unijnym 685 3.2.4.1. Przedmiot wykładni zgodnej 686 3.2.4.2. Treść i granice wykładni zgodnej 688 3.3. Wnioski 697
Część VI Uwagi podsumowujące 701
Bibliografia 725
Orzecznictwo 751
Zaloguj się
0,00zł
Dodano do koszyka