Rozumowanie per analogiam w prawie podatkowym / Marek Słupczewski

Publikacja określa dopuszczalność oraz zakres stosowania rozumowania per analogiam w prawie podatkowym, wskazuje jego granice, a przede wszystkim obala stereotyp o braku dopuszczalności posługiwania się analogią w prawie podatkowym.

Jak zauważa Autor, rozumowanie per analogiam w prawie podatkowym istnieje i próba ferowania ogólnych zakazów jego stosowania nie jest właściwym rozwiązaniem. Co więcej, w przypadku ustanowienia ogólnego zakazu posługiwania się analogią, orzecznictwo i organy podatkowe nadal posługiwałyby się tą metodą „pod płaszczem” innych określeń.

W książce szczegółowo omówiono zagadnienia tworzące realne zapotrzebowanie na analogię, takie jak chociażby zjawisko luki w prawie. Nie ma wątpliwości, że będzie ono istniało zawsze, tak samo jak zawsze, będzie potrzebna analogia jako metoda, która pozwoli te luki uszczelnić lub zamknąć.

Publikacja przeznaczona jest dla: doradców podatkowych, adwokatów, radców prawnych, sędziów oraz pracowników organów administracji rządowej i samorządowej. Zainteresuje również przedstawicieli nauki.

Wykaz skrótów | str. 13

Rozdział 1

Uwagi wprowadzające  | str. 15

1.1. Wstęp | str. 15

1.2. Znaczenie problemu | str. 19

1.3. Przedmiot opracowania | str. 29

Rozdział 2

Luki w prawie i metody ich zamykania | str. 35

2.1. Pojęcie i rodzaje luk w prawie | str. 35

2.1.1. Luki aksjologiczne, logiczne i konstrukcyjne | str. 44

2.1.2. Luki postulatywne i ewolucyjne | str. 48

2.1.3. Luki świadome i nieświadome | str. 49

2.1.4. Luki extra legem, contra legem, intra legem i luka techniczna | str. 49

2.1.5. Luki pozorne, rzeczywiste i właściwe | str. 52

2.1.6. Inne podziały luk w prawie  | str. 53

2.2. Luka w prawie podatkowym | str. 54

2.3. Przyczyny powstawania luk w prawie | str. 58

2.4. Niekompletność normy prawnej w kontekście poszukiwania sposobu jej uzupełnienia | str. 61

2.5. Dopuszczalność wypełniania luk przez sądy i organy podatkowe  | str. 64

2.6. Podsumowanie | str. 67

Rozdział 3

Rozumowanie per analogiam – analiza teoretycznoprawna  | str. 69

3.1. Wnioskowanie per analogiam – analiza językowa pojęcia i jego znaczenie | str. 69

3.2. Ogólne założenia | str. 73

3.2.1. Analogia w zakresie prawa  | str. 73

3.2.2. Sposób odwołania się do analogii | str. 86

3.2.3. Analogia a odpowiednie stosowanie przepisów prawa | str. 87

3.2.4. Wnioskowanie per analogiam a wnioskowanie a contrario | str. 91

3.2.5. Analogia a wykładnia prawa | str. 94

3.2.5.1. Analogia a wykładnia twórcza | str. 96

3.2.5.2. Analogia a wykładnia rozszerzająca | str. 97

3.2.5.3. Analogia a wykładnia logiczna | str. 103

3.2.6. Stopień podobieństwa stanów faktycznych | str. 103

3.2.7. Podsumowanie  | str. 105

3.3. Rodzaje analogii | str. 106

3.3.1. Analogia legis i analogia iuris  | str. 106

3.3.2. Analogia intra legem i analogia extra legem | str. 112

3.3.3. Inne podziały wnioskowania per analogiam | str. 113

3.3.4. Obecność w polskim prawie nieformalnego modelu precedensu z analogii | str. 115

3.4. Cele i funkcje analogii w prawie | str. 117

3.5. Stosowanie analogii – wprowadzenie do modelu | str. 121

3.6. Podsumowanie | str. 121

Rozdział 4

Analogia we współczesnych systemach prawa krajowego cywilnego, karnego i administracyjnego | str. 123

4.1. Analogia w prawie cywilnym  | str. 125

4.2. Analogia w prawie karnym | str. 134

4.3. Analogia w prawie administracyjnym  | str. 142

4.4. Podsumowanie | str. 147

Rozdział 5

Analogia w prawie unijnym, międzynarodowym i zagranicznym | str. 151

5.1. Analogia w prawie unijnym i międzynarodowym | str. 151

5.2. Analogia w prawie zagranicznym | str. 169

5.2.1. Analogia w systemach państw common law | str. 171

5.2.2. Analogia w prawie podatkowym wybranych państw Unii Europejskiej | str. 177

5.2.3. Analogia w prawie podatkowym wybranych państw spoza Unii Europejskiej | str. 180

5.3. Perspektywy rozwoju analogii w kontekście międzynarodowym  | str. 184

5.4. Podsumowanie | str. 186

Rozdział 6

Specyficzne dla stosowania rozumowania per analogiam uwarunkowania prawa podatkowego | str. 187

6.1. Ingerencyjny charakter norm polskiego prawa podatkowego | str. 187

6.1.1. Wprowadzenie | str. 187

6.1.2. Ingerencyjny charakter prawa podatkowego | str. 190

6.1.3. Uregulowania konstytucyjne – relacja opodatkowania do prawa własności | str. 193

6.1.4. Podsumowanie | str. 200

6.2. Zasada ustawowego nakładania podatków a rozumowanie per analogiam  | str. 201

6.2.1. Ograniczenie zasady ustawowego nakładania podatków w kontekście art. 168 Konstytucji RP  | str. 207

6.2.2. Źródła prawa podatkowego a rozumowanie per analogiam | str. 207

6.2.3. Podsumowanie  | str. 213

6.3. Analogia w prawie podatkowym a zasady ogólne prawa podatkowego | str. 216

6.3.1. Zasada pewności prawa a rozumowanie per analogiam | str. 217

6.3.2. Rozumowanie per analogiam a zasada ustawowej regulacji podatków | str. 222

6.3.3. Rozumowanie per analogiam a zasada dobrej legislacji  | str. 223

6.3.4. Rozumowanie per analogiam a zasada określoności przepisów prawa | str. 224

6.3.5. Rozumowanie per analogiam a zasada działania organów na podstawie przepisów prawa | str. 225

6.3.6. Rozumowanie per analogiam a zasada in dubio pro tributario  | str. 226

6.3.7. Rozumowanie per analogiam a zasada sprawiedliwości podatkowej | str. 229

6.3.8. Rozumowanie per analogiam a zasada równości opodatkowania | str. 230

6.3.9. Rozumowanie per analogiam a zasada nierozszerzającej wykładni przepisów o charakterze lex specialis oraz dotyczących ulg i zwolnień  | str. 234

6.3.10. Rozumowanie per analogiam a zasada praworządności  | str. 236

6.3.11. Rozumowanie per analogiam a zasada postępowania organów podatkowych w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych | str. 237

6.3.12. Rozumowanie per analogiam a zasada respektowania przez administrację podatkową utrwalonej praktyki administracyjnej | str. 238

6.3.13. Podsumowanie  | str. 239

6.4. Model stosowania analogii w prawie podatkowym na tle jego specyficznych uwarunkowań  | str. 239

6.5. Podsumowanie | str. 242

Rozdział 7

Zakres dopuszczalności stosowania rozumowania per analogiam w prawie podatkowym | str. 243

7.1. Ewolucja poglądów w zakresie dopuszczalności stosowania rozumowania per analogiam w prawie podatkowym | str. 243

7.2. Analogia w prawie podatkowym jako prawotwórcza aktywność sądów i organów administracyjnych | str. 252

7.2.1. Zasada trójpodziału władzy w Rzeczypospolitej Polskiej a rozumowanie per analogiam | str. 261

7.2.2. Analogia a dyskrecjonalna władza sędziego | str. 263

7.3. Argumenty za i przeciw stosowaniu rozumowania per analogiam w prawie podatkowym | str. 265

7.3.1. Argumenty za stosowaniem rozumowania per analogiam w prawie podatkowym | str. 265

7.3.2. Argumenty przeciw stosowaniu analogii | str. 269

7.4. Podstawy prawne do stosowania analogii  | str. 273

7.5. Brak wyraźnego stanowiska ustawodawcy w zakresie dopuszczalności bądź generalnego zakazu stosowania rozumowania per analogiam w prawie podatkowym | str. 277

7.6. Brak dopuszczalności oraz granice stosowania rozumowania per analogiam w polskim prawie podatkowym | str. 282

7.7. Czy potrzebne jest wprowadzenie ustawowej legitymacji do stosowania rozumowania per analogiam?  | str. 293

7.8. Postulaty w zakresie możliwości usprawnienia rozumowania per analogiam. Postulaty de lege ferenda | str. 301

7.9. Rozumowanie per analogiam a zwalczanie zjawiska unikania opodatkowania | str. 303

7.10. Podsumowanie | str. 304

Rozdział 8

Wnioskowanie per analogiam – wybrane problemy orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, sądów administracyjnych oraz praktyki organów administracji | str. 307

8.1. Identyfikacja obszarów stosowania analogii w polskim prawie podatkowym  | str. 308

8.1.1. Przypadki stosowania analogii bez użycia wprost pojęcia analogii  | str. 308

8.1.2. Analogia a przepisy ogólne prawa podatkowego | str. 312

8.1.3. Analogia a przepisy proceduralne prawa podatkowego | str. 318

8.1.4. Analogia a podatek od spadków i darowizn | str. 321

8.1.5. Analogia a podatek od towarów i usług  | str. 324

8.1.6. Analogia a podatki dochodowe  | str. 329

8.1.7. Analogia a podatek od nieruchomości  | str. 336

8.2. Analogia w praktyce organów administracji  | str. 337

8.3. Przykłady niewłaściwego posługiwania się analogią  | str. 341

8.4.  Analogia w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego | str. 347

8.5. Podsumowanie | str. 357

Rozdział 9

Wyniki badań statystycznych polskiego orzecznictwa  | str. 359

9.1. Częstotliwość posługiwania się pojęciem analogii a luka prawna  | str. 364

9.2. Częstotliwość odnoszenia się do pojęcia analogii a typ podatku  | str. 367

9.3. Czy pojęcie analogii w prawie podatkowym zyskuje na popularności?  | str. 368

9.4. Analogia pośrednia  | str. 374

9.5. Analogia causa – czy często występuje? | str. 375

9.6. Pozostałe zagadnienia statystyczne | str. 375

9.7. Podsumowanie | str. 376

Zakończenie | str. 379

Bibliografia  | str. 391