Prawo finansów publicznych Vademecum / Marzena Świstak, Michał Jędrzejczyk, Beata Kucia-Guściora, Marcin Burzec, Monika Münnich, Piotr Pomorski, Paweł Smoleń

Podręcznik zawiera nowatorskie pod względem formy i treści ujęcie tematu szeroko rozumianych finansów publicznych. Jest to jedyna na rynku publikacja dotycząca polskich i europejskich finansów prezentowana w układzie alfabetycznym. Właśnie takie przedstawienie zagadnień ułatwia poszukiwanie konkretnych informacji.

Przeglądowe ukazanie problemów umożliwia wyjaśnienie podstawowych terminów używanych nie tylko w języku prawniczym, lecz także w języku debaty publicznej. W książce uwzględniono i zestawiono pojęcia często błędnie używane w tej debacie (np. deficyt budżetu państwa i deficyt sektora finansów publicznych). Aktualność zaprezentowanych w vademecum akademickim zagadnień pozwala uporządkować wiedzę o instytucjach finansów publicznych, takich jak:
• Wieloletni Plan Finansowy Państwa,
• budżet państwa,
• dług publiczny,
• dochody jednostek samorządu terytorialnego,
• odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,
• audyt wewnętrzny i kontrola zarządcza.

Niewątpliwą zaletą publikacji jest również jej układ i struktura nawiązująca do poszczególnych kwestii omawianych w trakcie wykładu akademickiego oraz formułowanych następnie w testach egzaminacyjnych pytań, na podstawie których weryfikowana jest wiedza studentów.

Prosty język, podręcznikowa formuła opracowania oraz hasłowe przedstawienie zagadnień sprawiają, że stanowi ono istotną pomoc dydaktyczną i ułatwia poszukiwanie konkretnych informacji.

Vademecum akademickie jest pracą zbiorową pracowników Katedry Finansów i Prawa Finansowego Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Publikacja przeznaczona jest dla studentów oraz absolwentów prawa, administracji, europeistyki i kierunków ekonomicznych. Może być także przydatna w trakcie studiów podyplomowych, kursów dla doradców finansowych i aplikacji prawniczych. Z książki mogą korzystać również pracownicy sektora finansów publicznych oraz osoby pełniące różnego rodzaju funkcje w organizacjach pozarządowych.

SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów ............................................................................................................. 11
Słowo wstępne ............................................................................................................... 15
Rozdział I
Podstawowe zagadnienia teoretyczne ...................................................................... 17
1. Finanse publiczne ................................................................................................ 17
2. Finanse publiczne a finanse prywatne ............................................................. 18
3. Prawo finansów publicznych i prawo finansowe ............................................ 19
4. Funkcje finansów publicznych .......................................................................... 19
5. Polityka finansowa .............................................................................................. 21
6. Prawo A. Wagnera ............................................................................................... 21
Rozdział II
Konstytucyjne podstawy finansów publicznych ................................................... 23
1. Źródła prawa finansowego i prawa finansów publicznych ........................... 23
2. Rozdział X Konstytucji RP ................................................................................. 25
3. Władztwo daninowe ........................................................................................... 25
4. Ustrój finansowy samorządu terytorialnego ................................................... 26
5. Budżet państwa .................................................................................................... 27
6. Ustawa budżetowa ............................................................................................... 28
7. Publiczna działalność finansowa ...................................................................... 29
8. Narodowy Bank Polski ....................................................................................... 31
Rozdział III
Środki publiczne .......................................................................................................... 33
1. Zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy o finansach publicznych ...... 33
2. Pojęcie i katalog środków publicznych ............................................................. 35
3. Dochody publiczne .............................................................................................. 36
4. Przychody publiczne ........................................................................................... 40
5. Środki pochodzące z budżetu UE i pomoc z EFTA oraz inne bezzwrotne
środki ze źródeł zagranicznych ......................................................................... 41
6. Wydatki publiczne .............................................................................................. 44
7. Rozchody publiczne ............................................................................................ 47
8. Deficyt i nadwyżka sektora a deficyt i nadwyżka budżetu ........................... 48
Rozdział IV
Sektor finansów publicznych .................................................................................... 53
1. Pojęcie i zakres sektora finansów publicznych ............................................... 53
2. Metody budżetowania ........................................................................................ 55
3. Jednostki budżetowe ........................................................................................... 57
4. Samorządowy zakład budżetowy ...................................................................... 60
5. Agencja wykonawcza .......................................................................................... 63
6. Instytucja gospodarki budżetowej .................................................................... 65
7. Państwowy fundusz celowy ............................................................................... 68
8. Państwowe i samorządowe osoby prawne ....................................................... 72
Rozdział V
Zasady ogólne gospodarki finansowej jednostek sektora finansów
publicznych ................................................................................................................... 75
1. Zasada jawności finansów publicznych ........................................................... 75
2. Zasada przejrzystości finansów publicznych .................................................. 79
3. Klasyfikacja środków publicznych ................................................................... 82
4. Zasady gospodarowania środkami publicznymi ............................................ 86
5. Kierownik j.s.f.p. ................................................................................................. 88
6. Główny księgowy j.s.f.p. ..................................................................................... 90
Rozdział VI
Kontrola zarządcza i audyt wewnętrzny w jednostkach sektora finansów
publicznych ................................................................................................................... 93
1. Pojęcie i cele kontroli zarządczej ....................................................................... 93
2. Organy zapewniające wykonywanie kontroli zarządczej ............................. 94
3. Koordynacja kontroli zarządczej ...................................................................... 95
4. Standardy kontroli zarządczej ........................................................................... 95
5. Pojęcie audytu wewnętrznego ........................................................................... 95
6. Międzynarodowe standardy audytu wewnętrznego ...................................... 96
7. Jednostki sektora finansów publicznych, w których prowadzi się audyt
wewnętrzny .......................................................................................................... 96
8. Komórki audytu wewnętrznego ........................................................................ 97
9. Audytor wewnętrzny ........................................................................................... 97
10. Komitet audytu .................................................................................................. 98
Rozdział VII
Zagadnienia długu publicznego ............................................................................... 101
1. Państwowy dług publiczny ................................................................................ 101
2. Dług publiczny w prawie wspólnotowym ....................................................... 103
3. Zarządzanie długiem publicznym .................................................................... 104
4. Procedury oszczędnościowe i sanacyjne .......................................................... 105
5. Program sanacyjny .............................................................................................. 106
6. Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa .......................................................... 107
7. Skarbowe papiery wartościowe ......................................................................... 107
8. Bon skarbowy ....................................................................................................... 108
9. Obligacja skarbowa ............................................................................................. 109
10. Skarbowe papiery oszczędnościowe ............................................................... 109
11. Kredyt publiczny ............................................................................................... 110
12. Pożyczka publiczna ........................................................................................... 111
13. Gwarancja publiczna ........................................................................................ 112
14. Poręczenie publiczne ........................................................................................ 113
Rozdział VIII
Budżet państwa jako publiczny plan finansowy państwa .................................. 115
1. Ustawa budżetowa .............................................................................................. 115
2. Budżet państwa ................................................................................................... 116
3. Zasady budżetowe ............................................................................................... 117
4. Dochody budżetu państwa ................................................................................ 121
5. Wydatki budżetu państwa ................................................................................. 122
6. Stabilizacyjna reguła wydatkowa ...................................................................... 125
7. Dotacje budżetowe .............................................................................................. 126
8. Subwencje budżetowe ......................................................................................... 129
9. Rezerwy budżetu państwa ................................................................................. 130
10. Wieloletnie plany finansowe ............................................................................ 132
11. Ustawa o prowizorium budżetowym ............................................................. 133
12. Budżet zadaniowy ............................................................................................. 134
13. Budżet środków europejskich ......................................................................... 134
Rozdział IX
Uchwalanie budżetu państwa.................................................................................... 137
1. Pojęcie procedury budżetowej ........................................................................... 137
2. Przygotowanie projektu budżetu państwa ...................................................... 137
3. Uzasadnienie do projektu ustawy budżetowej ................................................ 139
4. Uchwalanie ustawy budżetowej ........................................................................ 140
5. Wieloletni plan finansowy państwa .................................................................. 142
Rozdział X
Problematyka wykonywania budżetu państwa .................................................... 145
1. Procedura wykonywania budżetu państwa .................................................... 145
2. Zasady gospodarki budżetowej w toku wykonywania budżetu państwa ..... 147
3. Obsługa bankowa budżetu państwa ................................................................. 148
4. Blokowanie wydatków budżetowych ............................................................... 149
5. Przenoszenie wydatków budżetowych ............................................................ 150
6. Wydatki niewygasające ...................................................................................... 151
Rozdział XI
Kontrola budżetowa i sprawozdawczość w budżecie państwa ........................... 153
1. Kontrola wykonania budżetu państwa – bieżąca i następcza ...................... 153
2. Kontrola NIK wykonania budżetu państwa ................................................... 156
Rozdział XII
Uchwalanie, wykonanie, nadzór i kontrola budżetu jednostek samorządu
terytorialnego ............................................................................................................... 159
1. Uchwała budżetowa ............................................................................................ 159
2. Wieloletnia prognoza finansowa j.s.t. .............................................................. 161
3. Procedura przygotowania i uchwalenia budżetu j.s.t. ................................... 165
4. Zastępcze uchwalenie budżetu j.s.t. ................................................................. 169
5. Równowaga budżetowa ...................................................................................... 170
6. Indywidualny wskaźnik zadłużenia j.s.t. ........................................................ 171
7. Wykonanie budżetu j.s.t. ................................................................................... 176
8. Rezerwy budżetowe j.s.t. .................................................................................... 178
9. Dotacje podmiotowe z budżetu j.s.t. ................................................................ 180
10. Dotacje przedmiotowe z budżetu j.s.t. ........................................................... 181
11. Dotacje celowe z budżetu j.s.t. ........................................................................ 182
12. Skarbnik j.s.t. ..................................................................................................... 183
13. Kontrasygnata ................................................................................................... 187
14. Blokowanie wydatków budżetowych ............................................................. 189
15. Przenoszenie wydatków w budżecie j.s.t. ...................................................... 190
16. Niewygasające wydatki budżetu j.s.t. ............................................................ 191
17. Nadzór i kontrola nad j.s.t. .............................................................................. 192
18. Regionalne izby obrachunkowe ...................................................................... 195
19. Fundusz sołecki ................................................................................................. 197
20. Budżet obywatelski ........................................................................................... 198
21. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego................................ 201
22. Raport o stanie j.s.t. .......................................................................................... 203
Rozdział XIII
Struktura dochodów jednostek samorządu terytorialnego ............................... 207
1. Dochody własne j.s.t. .......................................................................................... 207
2. Podatki stanowiące dochód własny gminy ...................................................... 211
3. Opłaty stanowiące dochód własny gminy ....................................................... 213
4. Dochody zewnętrzne j.s.t. .................................................................................. 214
5. Subwencja ogólna ................................................................................................ 215
6. Część oświatowa subwencji ogólnej .................................................................. 220
7. Dotacje celowe z budżetu państwa dla j.s.t. .................................................... 220
8. Dotacje celowe na podstawie porozumień z innymi j.s.t. ............................. 223
9. Janosikowe ............................................................................................................ 223
10. Kontrakt wojewódzki ....................................................................................... 224
11. Wieloletni plan inwestycyjny .......................................................................... 226
Rozdział XIV
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ............... 229
1. Pojęcie i charakter prawny odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych ......................................................................................... 229
2. Zakres podmiotowy odpowiedzialności .......................................................... 230
3. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności ....................................................... 232
4. Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych .................................. 235
5. Organy właściwe do orzekania w sprawach o naruszenie dyscypliny
finansów publicznych ......................................................................................... 238
6. Organy właściwe do wypełniania funkcji oskarżyciela ................................ 240
Rozdział XV
Podstawy finansów Unii Europejskiej ..................................................................... 243
1. Unia Gospodarcza i Walutowa .......................................................................... 243
2. Euro ....................................................................................................................... 246
3. Kryteria konwergencji ........................................................................................ 248
4. Pakt stabilności i wzrostu .................................................................................. 250
5. Procedura nadmiernego deficytu ..................................................................... 253
6. Międzynarodowy Fundusz Walutowy ............................................................. 255
7. Europejski System Banków Centralnych – Europejski Bank Centralny .... 258
8. Europejski Bank Inwestycyjny .......................................................................... 262
9. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ........................................................... 265
10. Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych .......................... 268
11. Europejski System Nadzoru Finansowego .................................................... 271
12. Budżet ogólny UE ............................................................................................. 272
13. Zasady budżetowe ............................................................................................. 274
14. Dochody budżetowe ......................................................................................... 277
15. Wydatki budżetowe .......................................................................................... 281
16. Fundusze europejskie ....................................................................................... 283
16.1. Fundusze finansujące politykę spójności .............................................. 283
16.2. Fundusze związane z zarządzaniem zasobami naturalnymi
i ich ochroną w okresie przejściowym ................................................. 287
16.3. Pozostałe fundusze .................................................................................. 288
17. Procedura uchwalania budżetu UE ............................................................... 289
18. Wykonanie i kontrola realizacji budżetu UE ............................................... 291
19. Europejski Trybunał Obrachunkowy ............................................................ 293
Bibliografia ................................................................................................................... 297
Autorzy .......................................................................................................................... 307
Wykaz skrótów 11