Prawo administracyjne / Jan Zimmermann

Podręcznik zawiera wszystkie kluczowe zagadnienia prawa administracyjnego. Autor w przystępny sposób przybliża najważniejsze pojęcia i aspekty tej dziedziny prawa, uwzględniając przy tym najnowszy dorobek doktryny i orzecznictwa.

Czytelnik odnajdzie tu m.in.:
– kluczowe definicje, cechy, źródła i zasady prawa administracyjnego;
– zagadnienia związane z administracją publiczną, rządową oraz z samorządem terytorialnym;
– formy kontroli administracji publicznej;
– rozważania na temat relacji między administracją publiczną a sferą zewnętrzną;
– zagadnienia związane z aksjologią oraz etyką administrowania.

Ciekawym uzupełnieniem książki są zabawne rysunki nawiązujące do poruszanych w publikacji treści.

Podręcznik jest systematycznym i kompletnym wykładem podstawowego kursu prawa administracyjnego w zakresie tak zwanej części ogólnej, przeznaczonym dla studentów prawa i administracji. Publikacja jest bardzo ceniona przez czytelników i doczekała się już 10. wydania.

Wykaz skrótów  | str. 17

Wstęp  | str. 19

Część pierwsza 

Zagadnienia ogólne 

Rozdział pierwszy 

Administracja  | str. 29

1. Uwagi ogólne  | str. 29
2. Poszukiwanie zamkniętej definicji administracji publicznej  | str. 33
3. Opisywanie administracji publicznej przez jej cechy  | str. 37

3.1.  Działanie w imieniu państwa  | str. 37

3.2.  Interes publiczny i indywidualny  | str. 38

3.3.  Władztwo administracyjne  | str. 46

3.4.  Pozostałe cechy administracji publicznej  | str. 48

Rozdział drugi 

Prawo administracyjne  | str. 50

1. Poszukiwanie definicji prawa administracyjnego  | str. 50

1.1.  Definiowanie  | str. 50

1.2.  Tendencje  | str. 52

1.3.  Przedmiot prawa administracyjnego  | str. 56

2. Cechy prawa administracyjnego  | str. 58

2.1.  Prawo administracyjne jako prawo publiczne  | str. 58

2.2.  Bezwzględnie obowiązujący (wiążący) charakter norm  | str. 62

2.3.  Zasada aktualności  | str. 65

2.4.  Dwa sposoby ustalania treści zachowań  | str. 65

2.5.  Problem niesporności  | str. 67

2.6.  Inne cechy prawa administracyjnego  | str. 70

2.7.  Cechy prawa administracyjnego na tle koncepcji T. Bąkowskiego  | str. 71

3. Normy prawa administracyjnego  | str. 72
4. Sankcje w prawie administracyjnym  | str. 75
5. System prawa administracyjnego  | str. 79
6. Granice prawa administracyjnego  | str. 92

6.1.  Styk z prawem konstytucyjnym  | str. 94

6.2.  Styk z prawem cywilnym  | str. 96

6.3.  Styk z prawem karnym  | str. 96

Rozdział trzeci 

Tworzenie prawa administracyjnego – źródła prawa  | str. 100

1. Zagadnienia ogólne  | str. 100

1.1.  Pojęcie źródeł prawa administracyjnego i pojęcia pokrewne  | str. 100

1.2.  Koncepcje zamkniętego i otwartego systemu źródeł prawa  | str. 103

1.3.  Prawo zewnętrzne i prawo wewnętrzne  | str. 107

2. Konstytucyjne kategorie powszechnie obowiązujących źródeł prawa administracyjnego  | str. 108

2.1.  Konstytucja  | str. 108

2.1.1.  Znaczenie Konstytucji dla prawa administracyjnego  | str. 108

2.1.2.  Problem bezpośredniego stosowania Konstytucji przez organy administracji publicznej  | str. 112

2.2.  Ustawa  | str. 115

2.3.  Rozporządzenia z mocą ustawy  | str. 116

2.4.  Umowy międzynarodowe  | str. 117

2.5.  Prawo Unii Europejskiej  | str. 118

2.5.1.  Prawo Unii Europejskiej a prawo wewnętrzne  | str. 118

2.5.2.  Podział prawa unijnego i kategorie aktów  | str. 120

2.6.  Rozporządzenia  | str. 124

2.6.1.  Istota rozporządzenia  | str. 124

2.6.2.  Upoważnienie ustawowe  | str. 125

2.6.3.  Wykonawczy charakter rozporządzenia  | str. 127

2.6.4.  Organy wydające rozporządzenia  | str. 128

2.7.  Wysłuchanie publiczne  | str. 129

2.8.  Akty prawa miejscowego  | str. 129

2.8.1.  Wprowadzenie  | str. 129

2.8.2.  Konstytucyjne cechy aktów prawa miejscowego  | str. 130

2.8.3.  Kategorie aktów prawa miejscowego  | str. 132

2.8.4.  Gminne prawo miejscowe  | str. 133

2.8.5.  Odrębności regulacji dotyczących innych organów wydających akty prawa miejscowego  | str. 137

3. Prawo wewnętrzne  | str. 139
4. Tak zwane swoiste kategorie źródeł prawa administracyjnego  | str. 141

4.1.  Akty planowania  | str. 141

4.1.1.  Uwagi ogólne  | str. 141

4.1.2.  Cechy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego  | str. 143

4.2.  Statuty i regulaminy  | str. 144

4.3.  Normy techniczne  | str. 145

5. Publikacja i promulgacja źródeł prawa  | str. 145

5.1.  Zasady promulgacji i publikacji źródeł prawa  | str. 145

5.2.  Dzienniki urzędowe  | str. 147

6. Tak zwane niezorganizowane źródła prawa administracyjnego  | str. 148

6.1.  Zwyczaj  | str. 148

6.2.  Prawo sędziowskie  | str. 150

Rozdział czwarty 

Zasady ogólne prawa administracyjnego  | str. 154

1. Istota zasad ogólnych  | str. 154
2. Wybór zasad ogólnych prawa administracyjnego  | str. 156

2.1.  Niektóre zasady wywodzące się z reguł demokratycznego państwa prawnego  | str. 156

2.1.1.  Zasada praworządności (legalności)  | str. 156

2.1.2.  Zasada lex retro non agit  | str. 156

2.1.3.  Zasada ochrony praw dobrze (słusznie) nabytych  | str. 157

2.1.4.  Zasada prawa do sądu  | str. 157

2.1.5.  Zasada pomocniczości (subsydiarności)  | str. 158

2.1.6.  Zasada proporcjonalności  | str. 159

2.1.7.  Zasada zrównoważonego rozwoju  | str. 161

2.2.  Niektóre zasady odnoszące się do organów administracji publicznej  | str. 162

2.2.1.  Zasada dobrej administracji  | str. 162

2.2.2.  Zasada kompetencyjności  | str. 163

2.2.3.  Zasada zespolenia administracyjnego  | str. 163

2.2.4.  Zasada efektywności  | str. 164

2.3.  Zasady ogólne Kodeksu postępowania administracyjnego  | str. 164

Część druga 

Ustrojowe prawo administracyjne  

Rozdział piąty 

Podmioty administracji publicznej  | str. 169

1. Uwagi ogólne  | str. 169
2. Organy administracji publicznej  | str. 171

2.1.  Pojęcie organu administracji publicznej  | str. 171

2.2.  Kompetencja organu administracji publicznej  | str. 174

2.3.  Formy przekazywania kompetencji administracyjnej  | str. 176

2.3.1.  Konstrukcje prawne  | str. 176

2.3.2.  Porozumienie administracyjne  | str. 178

2.4.  Organ administrujący  | str. 182

2.5.  Rodzaje organów administracji publicznej  | str. 184

2.5.1.  Organy państwowe, rządowe i samorządowe  | str. 184

2.5.2.  Podziały organów ze względu na szczeblową budowę aparatu administracyjnego  | str. 184

2.5.3.  Rodzaje organów ze względu na sposób ich kreowania  | str. 186

2.5.4.  Organy jednoosobowe i organy kolegialne  | str. 187

2.5.5.  Inne podziały  | str. 188

2.6.  Urząd  | str. 188

2.7.  Refleksja końcowa  | str. 189

3. Samorząd  | str. 189

3.1.  Pojęcie samorządu  | str. 189

3.2.  Rodzaje samorządu  | str. 191

3.2.1.  Samorząd powszechny – terytorialny  | str. 191

3.2.2.  Samorządy specjalne  | str. 193

4. Zakłady administracyjne (publiczne)  | str. 194

4.1.  Pojęcie zakładu administracyjnego  | str. 194

4.2.  Władztwo zakładowe  | str. 195

4.3.  Inne cechy zakładów publicznych  | str. 196

4.4.  Rodzaje zakładów publicznych  | str. 197

5. Katalog innych podmiotów administracji publicznej  | str. 200

5.1.  Przedsiębiorstwa  | str. 201

5.2.  Agencje  | str. 201

5.3.  Spółki prawa publicznego  | str. 203

5.4.  Fundacje prawa publicznego  | str. 203

5.5.  Fundusze państwowe  | str. 204

6. Wykonywanie funkcji publicznych i realizacja zadań publicznych przez organizacje społeczne  | str. 204
7. Prywatyzacja funkcji administracji publicznej i zadań publicznych  | str. 207

Rozdział szósty 

Struktura administracji publicznej i związki między jej podmiotami  | str. 210

1. Uwagi ogólne  | str. 210
2. Struktura administracji publicznej  | str. 210

2.1.  Struktura resortowa (pionowa)  | str. 210

2.1.1.  Resort administracyjny  | str. 210

2.1.2.  Działy administracji rządowej  | str. 212

2.2.  Struktura terytorialna (pozioma)  | str. 214

2.2.1.  Pojęcie i przesłanki podziału terytorialnego państwa  | str. 214

2.2.2.  Rodzaje podziałów terytorialnych  | str. 214

2.2.3.  Podział zasadniczy  | str. 215

2.2.4.  Podział pomocniczy  | str. 218

2.2.5.  Podziały specjalne i obszary specjalne  | str. 218

3. Związki między podmiotami administrującymi  | str. 219

3.1.  Centralizacja i decentralizacja  | str. 219

3.1.1.  Centralizacja  | str. 220

3.1.2.  Decentralizacja  | str. 221

3.2.  Koncentracja i dekoncentracja  | str. 224

3.3.  Pojęcia określające wzajemny sposób oddziaływania podmiotów administrujących  | str. 225

3.3.1.  Kierownictwo  | str. 225

3.3.2.  Nadzór  | str. 227

3.3.3.  Kontrola  | str. 228

3.3.4.  Zwierzchnictwo i zespolenie  | str. 228

3.3.5.  Koordynacja  | str. 230

3.3.6.  Współdziałanie  | str. 231

Rozdział siódmy 

Administracja rządowa  | str. 235

1. Centralne organy administrujące poza administracją rządową  | str. 235

1.1.  Prezydent RP i organy mu podległe  | str. 235

1.2.  Organy centralne podległe Sejmowi RP  | str. 236

2. Centralna administracja rządowa  | str. 237

2.1.  Rada Ministrów  | str. 237

2.1.1.  Istota, skład i powoływanie  | str. 237

2.1.2.  Zadania i kompetencje  | str. 238

2.1.3.  Tryb pracy Rady Ministrów  | str. 239

2.1.4.  Członkowie Rady Ministrów  | str. 239

2.1.5.  Organy wewnętrzne Rady Ministrów  | str. 240

2.1.6.  Pełnomocnicy rządu  | str. 241

2.2.  Prezes Rady Ministrów  | str. 242

2.3.  Ministrowie  | str. 243

2.3.1.  Istota funkcji ministra  | str. 243

2.3.2.  Zakres działania ministrów  | str. 243

2.3.3.  Minister a jednostki podporządkowane  | str. 244

2.3.4.  Minister jako organ administracji publicznej  | str. 245

2.3.5.  Ministerstwo i organy pomocnicze ministrów  | str. 245

2.4.  Komitety  | str. 246

2.5.  Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji  | str. 246

2.6.  Rada Polityki Pieniężnej  | str. 247

2.7.  Organy centralne  | str. 247

3. Terenowa administracja rządowa  | str. 249

3.1.  Uwagi ogólne  | str. 249

3.2.  Katalog organów wykonujących zadania administracji rządowej w województwie  | str. 250

3.3.  Wojewoda  | str. 252

3.3.1.  Charakter prawny wojewody i jego funkcje  | str. 252

3.3.2.  Kompetencje wojewody  | str. 254

3.3.3.  Status osobowy wojewody  | str. 256

3.3.4.  Organy pomocnicze wojewody  | str. 257

3.4.  Wojewódzka administracja zespolona  | str. 258

3.4.1.  Podmioty wojewódzkiej administracji zespolonej  | str. 258

3.4.2.  Zwierzchnictwo i kompetencje wojewody jako zwierzchnika rządowej administracji zespolonej  | str. 259

3.5.  Wojewódzka administracja niezespolona  | str. 262

Rozdział ósmy 

Samorząd terytorialny  | str. 264

1. Zagadnienia ogólne  | str. 264

1.1.  Podstawowe elementy konstrukcyjne polskiego samorządu terytorialnego  | str. 264

1.1.1.  Wspólnota mieszkańców – element podmiotowy  | str. 264

1.1.2.  Trójszczeblowość – element przedmiotowy  | str. 265

1.1.3.  Inne elementy konstrukcyjne  | str. 267

1.2.  Podstawy prawne działania samorządu terytorialnego  | str. 268

1.3.  Zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego  | str. 269

1.3.1.  Zasada pomocniczości i zasada decentralizacji  | str. 269

1.3.2.  Zasada samodzielności  | str. 271

2. Zadania  | str. 275

2.1.  Pojęcie zadań samorządu terytorialnego i ich podstawowa klasyfikacja  | str. 275

2.2.  Zadania własne gminy i ich katalog  | str. 278

2.3.  Zadania zlecone i zadania powierzone gminie  | str. 279

2.4.  Zadania własne powiatu i ich katalog  | str. 280

2.5.  Zadania zlecone i zadania powierzone powiatowi  | str. 282

2.6.  Inne zadania powiatu  | str. 283

2.7.  Zadania miasta na prawach powiatu  | str. 283

2.8.  Zadania samorządu województwa  | str. 283

2.8.1.  Podział zadań z administracją rządową  | str. 283

2.8.2.  Strategia rozwoju województwa i polityka rozwoju województwa  | str. 284

2.8.3.  Zadania własne województwa  | str. 285

2.8.4.  Zadania zlecone województwu  | str. 285

3. Władze i organy samorządu terytorialnego  | str. 286

3.1.  Władze i organy  | str. 286

3.2.  Klasyfikacja organów jednostek samorządu terytorialnego  | str. 286

3.3.  Gmina  | str. 288

3.3.1.  Rada gminy  | str. 288

3.3.2.  Organ wykonawczy gminy  | str. 291

3.3.3.  Radni  | str. 295

3.3.4.  Organy i jednostki pomocnicze w gminie  | str. 296

3.3.5.  Gminy o specjalnym statusie  | str. 297

3.4.  Powiat  | str. 300

3.4.1.  Rada powiatu (ważniejsze odrębności)  | str. 300

3.4.2.  Organ wykonawczy powiatu  | str. 301

3.4.3.  Starosta  | str. 303

3.4.4.  Powiatowa administracja zespolona  | str. 304

3.5.  Województwo samorządowe  | str. 306

3.5.1.  Sejmik wojewódzki (ważniejsze odrębności)  | str. 306

3.5.2.  Organ wykonawczy województwa  | str. 307

3.5.3.  Marszałek województwa  | str. 308

3.5.4.  Zespolenie w samorządzie województwa  | str. 308

4. Referendum lokalne  | str. 309

4.1.  Pojęcie referendum lokalnego  | str. 309

4.2.  Rodzaje referendum lokalnego  | str. 309

4.3.  Ważniejsze elementy postępowania referendalnego  | str. 311

4.4.  Wynik referendum lokalnego i jego skutki  | str. 313

5. Konsultacje społeczne  | str. 314
6. Związki i porozumienia komunalne  | str. 315

6.1.  Postulat współdziałania jednostek samorządu terytorialnego  | str. 315

6.2.  Związki komunalne  | str. 315

6.3.  Porozumienia komunalne  | str. 318

6.4.  Związek metropolitalny  | str. 319

6.5.  Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego  | str. 320

6.6.  Zrzeszenia międzynarodowe  | str. 321

7. Mienie komunalne i gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego  | str. 322

7.1.  Pojęcie mienia komunalnego, rzeczy publiczne  | str. 322

7.2.  Nabywanie mienia komunalnego  | str. 323

7.3.  Zasady zarządzania mieniem samorządowym  | str. 325

7.4.  Gospodarka finansowa  | str. 326

8. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego  | str. 328

8.1.  Ogólna charakterystyka  | str. 328

8.1.1.  Kryterium nadzoru  | str. 328

8.1.2.  Organy nadzoru  | str. 331

8.1.3.  Zakres nadzoru  | str. 331

8.2.  Środki nadzoru  | str. 332

8.2.1.  Terminologia  | str. 332

8.2.2.  Rozstrzygnięcia nadzorcze i inne środki nadzoru wojewody (regionalnych izb obrachunkowych)  | str. 333

8.2.3.  Środki nadzoru Prezesa Rady Ministrów  | str. 337

8.3.  Pozostałe unormowania ustaw samorządowych związane z nadzorem  | str. 338

9. Samorządowe kolegia odwoławcze  | str. 340

9.1.  Uwagi ogólne  | str. 340

9.2.  Samorządowe kolegia odwoławcze jako organy administracji publicznej  | str. 342

9.3.  Samorządowe kolegia odwoławcze jako jednostki organizacyjne  | str. 343

Część trzecia 

Administracja w stosunkach zewnętrznych 

Rozdział dziewiąty 

Działania administracji publicznej i ich formy  | str. 347

1. Uwagi wprowadzające  | str. 347
2. Pojęcie działania i pojęcie formy działania administracji  | str. 350
3. Klasyfikacja form działania administracji  | str. 351

3.1.  Kryterium władztwa  | str. 351

3.2.  Kryterium skutku prawnego  | str. 353

3.3.  Kryterium stosunku do obowiązującego prawa  | str. 354

3.4.  Kryterium charakteru działania prawnego  | str. 355

3.5.  Kryterium sfery skutku prawnego  | str. 355

3.6.  Kryterium adresata skutku prawnego  | str. 356

4. Nowe rodzaje prawnych form działania administracji  | str. 357

Rozdział dziesiąty 

Podmioty relacji zewnętrznych  | str. 360

1. Uwagi wprowadzające  | str. 360
2. Stosunek administracyjnoprawny  | str. 360

2.1.  Pojęcie  | str. 360

2.2.  Podmioty  | str. 362

2.3.  Przedmiot i treść  | str. 366

2.4.  Powstanie stosunku administracyjnoprawnego i jego ustanie  | str. 367

2.5.  Kategorie stosunków administracyjnoprawnych  | str. 368

2.5.1.  Stosunki materialnoprawne i procesowe  | str. 368

2.5.2.  Stosunki sporne  | str. 372

2.5.3.  Stosunki potencjalne i realne  | str. 372

2.5.4.  Stosunki zewnętrzne i wewnętrzne  | str. 373

2.5.5.  Tak zwane szczególne stosunki władcze  | str. 374

2.5.6.  Inne kategorie  | str. 374

3. Sytuacja administracyjnoprawna  | str. 375
4. Triada Bernatzika  | str. 376

4.1.  Interes faktyczny (zwykły)  | str. 377

4.2.  Interes prawny (kwalifikowany)  | str. 379

4.3.  Publiczne prawa podmiotowe  | str. 383

5. Współczesne możliwości uzupełniania triady Bernatzika  | str. 390

5.1.  Uzasadnione oczekiwania  | str. 390

5.2.  Prawa refleksowe  | str. 392

Rozdział jedenasty 

Akt administracyjny  | str. 394

1. Pojęcie aktu administracyjnego  | str. 394
2. Decyzja administracyjna  | str. 396

2.1.  Problem normatywnego definiowania decyzji administracyjnej  | str. 397

2.2.  Decyzja administracyjna a wyrok sądowy  | str. 399

3. Klasyfikacje aktów administracyjnych (decyzji)  | str. 400

3.1.  Kryteria podziału związane z adresatem  | str. 401

3.2.  Kryteria podziału związane z przesłankami prawnymi  | str. 401

3.3.  Kryteria podziału związane z treścią  | str. 404

3.4.  Inne kategorie aktów administracyjnych  | str. 405

4. Mechanizm powstawania aktu administracyjnego (decyzji)  | str. 406

4.1.  Uwagi wprowadzające  | str. 406

4.2.  Fakt a prawo  | str. 407

4.3.  Impuls do wydania aktu administracyjnego (decyzji)  | str. 409

4.4.  Wybór wstępny  | str. 410

4.5.  Fakty  | str. 410

4.6.  Prawo  | str. 412

4.7.  Dowodzenie faktów i wykładnia prawa  | str. 415

4.8.  Stan faktyczny i stan prawny sprawy  | str. 417

4.9.  Subsumcja  | str. 417

5. Luzy decyzyjne  | str. 418

5.1.  Wyważanie  | str. 418

5.2.  Dyskrecjonalność  | str. 420

5.3.  Uznanie administracyjne  | str. 421

5.3.1.  Geneza uznania administracyjnego – swobodne uznanie  | str. 423

5.3.2.  Sposoby formułowania upoważnień do uznania administracyjnego  | str. 427

5.3.3.  Kontrola uznania administracyjnego przez sąd administracyjny  | str. 429

6. Inne elementy subiektywizmu w mechanizmie przygotowania aktu administracyjnego (decyzji)  | str. 431
7. Problem upływu czasu w przygotowaniu aktu administracyjnego (decyzji)  | str. 432
8. Zawartość aktu administracyjnego (decyzji)  | str. 433
9. Obowiązywanie aktu administracyjnego (decyzji)  | str. 436

9.1.  Obowiązywanie prawidłowego aktu administracyjnego w czasie  | str. 437

9.2.  Wygaśnięcie aktu administracyjnego  | str. 438

9.3.  Uchylenie aktu administracyjnego  | str. 439

10. Wadliwość aktu administracyjnego (decyzji)  | str. 443

10.1.  Pojęcie wadliwości aktu  | str. 443

10.2.  Gradacja wad aktu administracyjnego  | str. 443

10.3.  Rozróżnianie wad aktu administracyjnego  | str. 444

10.4.  Zawartość aktu administracyjnego a jego wadliwość  | str. 447

Rozdział dwunasty 

Inne formy stosowania prawa administracyjnego  | str. 451

1. Akty i czynności egzekucyjne  | str. 451

1.1.  Uwagi ogólne  | str. 451

1.2.  Formy działania organu egzekucyjnego  | str. 452

2. Tak zwane działania bezpośrednio zobowiązujące  | str. 453

2.1.  Pojęcie  | str. 453

2.2.  Charakterystyka  | str. 454

2.3.  Ochrona adresata  | str. 456

3. Dwustronne i wielostronne działania administracji  | str. 457

3.1.  Uwagi ogólne  | str. 457

3.2.  Umowa cywilnoprawna  | str. 459

3.3.  Umowa administracyjna  | str. 459

3.3.1.  Istota umowy administracyjnej i jej wartość  | str. 459

3.3.2.  Umowa administracyjna w Niemczech  | str. 461

3.3.3.  Umowa administracyjna we Francji  | str. 464

3.3.4.  Formy zbliżone do umowy administracyjnej w prawie polskim  | str. 464

4. Ugoda administracyjna  | str. 466

4.1.  Pojęcie ugody administracyjnej  | str. 466

4.2.  Regulacja prawna i przesłanki zawarcia ugody administracyjnej  | str. 467

4.3.  Skutki ugody  | str. 468

5. Przyrzeczenie administracyjne  | str. 469
6. Działania faktyczne administracji  | str. 471