Prawne aspekty bezpieczeństwa energetycznego w UE / Marcin Nowacki

"Wybór tematu opracowania należy uznać za bardzo trafny nie tylko z perspektywy wagi zagadnień prawnych, których dotyczy, ale tez dodatkowo uzasadniony dynamicznym rozwojem współczesnego obrotu prawnomiedzynarodowego w dziedzinie energii. Podjecie przez Autora badan w tej materii w świetle prawa Unii Europejskiej daje szanse nie tylko na zweryfikowanie stanu prawnego i poglądów doktryny, ale podejmuje zagadnienia bezpieczeństwa energetycznego w świetle rozwiązań prawnych odnoszących się do szczególnego porządku prawnego, jakim jest system prawa Unii Europejskiej, na który składają się zarówno elementy właściwe dla współpracy państw o charakterze międzyrządowym, jak i ponadnarodowym".

Wykaz skrótów 13
Wstęp 17
Rozdział I Prawne i instytucjonalne aspekty międzynarodowej współpracy w zakresie bezpieczeństwa energetycznego 27
1. Wprowadzenie 27
2. Współpraca na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w ramach ONZ 28 2 1 Konwencja o prawie morza 28 2 2 Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej 31
3. Współpraca na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w ramach OECD 32 3.1. Międzynarodowa Agencja Energetyczna 32 3.2. Agencja Energii Nuklearnej 34
4. Próba uregulowania zasad globalnego rynku energetycznego na przykładzie Traktatu Karty Energetycznej 35
5. Zaangażowanie Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego w sprawy bezpieczeństwa energetycznego 40
6. Problematyka bezpieczeństwa energetycznego podczas szczytów Grupy G8 42
7. Znaczenie OPEC dla globalnego bezpieczeństwa energetycznego 44
8. Pozarządowa współpraca dotycząca problematyki energetycznej na przykładzie prac Światowej Rady Energetycznej 45
9. Bezpieczeństwo energetyczne a międzynarodowa ochrona środowiska 46 9.1. Koncepcja "zrównoważonego rozwoju" a bezpieczeństwo energetyczne 46 9.2. Zmiany klimatyczne 48 9.2.1. Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu 51 9.2.2. Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu 52 9.3. Ocena oddziaływania na środowisko infrastrukturalnych inwestycji energetycznych w świetle konwencji z Espoo 55 9.4. Społeczeństwo a infrastruktura energetyczna w świetle konwencji z Aarhus 57
10. Wnioski 59
Rozdział II Bezpieczeństwo energetyczne w prawie pierwotnym UE/EWEA i proces kształtowania polityki energetycznej UE 61
1. Wprowadzenie 61
2. Prawo pierwotne UE/EWEA 62 2.1. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali 62 2.2. Traktaty rzymskie 64 2.2.1. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą 64 2.2.2. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej 66 2.3. Traktaty rewizyjne i akcesyjne 68 2.4. Traktat z Lizbony 75
3. Proces kształtowania polityki energetycznej UE 82 3.1. Etapy budowy polityki energetycznej UE 83 3.2. Wpływ pierwszego kryzysu naftowego na proces kształtowania polityki energetycznej UE (lata 1951-1973) 85 3.3. Wpływ drugiego kryzysu naftowego na proces kształtowania polityki energetycznej UE (lata 1974-1982) 87 3.4. Okres stabilizacji w pracach nad polityką energetyczną UE (lata 1983-1991) 89 3.5. Znaczenie pierwszego pakietu energetycznego dla liberalizacji unijnego sektora energetycznego (lata 1992-2000) 92 3.6. Drugi pakiet energetyczny jako impuls dla rozpoczęcia prac nad pełną liberalizacją sektora energetycznego (lata 2001-2006) 98 3.7. Kompleksowa wizja polityki energetycznej UE i impuls dla zmian w sektorze energetycznym (lata 2007-2010) 100
4. Wnioski 108
Rozdział III Bezpieczeństwo energetyczne w świetle prawa pochodnego UE 111
1. Wprowadzenie 111
2. Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej 112
3. Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego 127
4. Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa dostaw ropy naftowej i produktów ropopochodnych 145
5. Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa dostaw węgla 153
6. Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa dostaw energii jądrowej 157 6.1. Umowy międzynarodowe wiążące EWEA w zakresie energetyki jądrowej 158 6.2. Akty prawa pochodnego 159
7. Akty prawne dotyczące promocji odnawialnych źródeł energii 162
8. Transeuropejskie sieci energetyczne (TEN-E) 168 8.1. Koncepcja sieci transeuropejskich (TEN) 168 8.2. Finansowanie sieci transeuropejskich 170 8.3. Rozwój prawa pochodnego UE w dziedzinie transeuropejskich sieci energetycznych 173 8.4. Gazociąg Północny w świetle przepisów dotyczących transeuropejskich sieci energetycznych 174 8.5. Znaczenie transeuropejskich sieci energetycznych 179
9. Akty prawne dotyczące efektywnego korzystania z energii 180
10. Ochrona środowiska a bezpieczeństwo energetyczne 187 10.1. System handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych w UE 187 10.2. Znaczenie wyroków SUE w sprawach T-183/07 i T-263/07 dla bezpieczeństwa energetycznego państw członkowskich UE 196 10.3. Redukcja emisji innych zanieczyszczeń do powietrza 199
11. Wnioski 203
Rozdział IV Bezpieczeństwo energetyczne UE a ograniczenia swobód rynku wewnętrznego 207
1. Wprowadzenie 207
2. Energia na rynku wewnętrznym 209
3. Ograniczanie swobody przepływu towarów w celu zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego 210
4. Ograniczanie swobody przepływu kapitału w celu zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego 215
5. Ograniczanie swobodnej konkurencji w celu zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego 230 5.1. Obowiązek dostosowania energetycznych monopoli państwowych o charakterze handlowym 230 5.2. Przekształcenia własnościowe w sektorze energetycznym jako efekt jego demonopolizacji 235 5.3. Znaczenie przedsiębiorstw publicznych oraz świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym dla bezpieczeństwa energetycznego 242 5.4. Porozumienia przedsiębiorstw energetycznych ograniczające konkurencję 248 5.5. Nadużywanie przez przedsiębiorstwa pozycji dominującej w sektorze energetycznym 256 5.6. Kontrola koncentracji przedsiębiorstw w sektorze energetycznym 260 5.7. Udzielanie przedsiębiorstwom działającym w sektorze energetycznym pomocy publicznej niezgodnej z rynkiem wewnętrznym 266
6. Ograniczanie swobody działalności gospodarczej w celu zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego 274 6.1. Koncesjonowanie prowadzenia działalności gospodarczej w sektorze energetycznym 274 6.2. Zatwierdzanie taryf jako sposób kontroli cen energii 276 6.3. Stosowanie przymusu wobec spółek energetycznych w celu osiągnięcia zamierzonych przez państwo celów 281
7. Wnioski 287
Rozdział V Środki realizacji polityki UE w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego 289
1. Wprowadzenie 289
2. Znaczenie kluczowych elementów procesu liberalizacji rynku energetycznego dla bezpieczeństwa energetycznego 292 2.1. Oddzielenie niektórych usług energetycznych od innych usług poprzez tzw rozdział (unbundling) 295 2.2. Zasada dostępu stron trzecich do sieci (TPA) 304 2.3. Znaczenie regulatorów rynku energetycznego dla umocnienia konkurencji 310 2.4. Ochrona odbiorców końcowych energii elektrycznej i gazu 313
3. Różnicowanie typów paliw, źródeł dostaw i stosowanych technologii (dywersyfikacja) 317
4. Ściślejsza współpraca pomiędzy państwami członkowskimi w celu zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego 319 4.1. Działania inicjowane przez Komisję Europejską 320 4.1.1. Sieć Korespondentów Bezpieczeństwa Energetycznego 320 4.1.2. Agencje energetyczne 321 4.1.3. Berlińskie Forum Paliw Kopalnych 322 4.1.4. Madryckie Forum Regulatorów w Sektorze Gazu Ziemnego 321 4.1.5. Florenckie Forum Regulatorów w Sektorze Energii Elektrycznej 324 4.1.6. Amsterdamskie Forum Zrównoważonej Energii 325 4.1.7. Europejska Grupa Regulatorów Rynku Energii Elektrycznej i Gazu 326 4.2. Współpraca między organami regulacji sektorów energetycznych państw członkowskich i nieczłonkowskich UE 328 4.3. Projekt Europejskiego Traktatu Bezpieczeństwa Energetycznego 331
5. Promocja odnawialnych źródeł energii 335
6. Promocja energii jądrowej 339
7. Racjonalne korzystanie z energii 341
8. Innowacyjność i nowe technologie energetyczne 343
9. Stosowanie przymusu w ramach promocji odnawialnych źródeł energii 345
10. Finansowanie z budżetu UE działań służących zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego 347
11. Rozbudowa kluczowej infrastruktury energetycznej 349
12. Poszukiwanie nowych złóż surowców energetycznych 352
13. Wnioski 355
Rozdział VI Zewnętrzna polityka energetyczna UE 358
1. Wprowadzenie 358
2. Współpraca w ramach regionalnych form instytucjonalnych 361 2.1. Współpraca w ramach Wspólnoty Energetycznej 362 2.2. Współpraca w rejonie Kaukazu i Azji Centralnej 365 2.2.1. Inicjatywa Baku 366 2.2.2. Program INOGATE 367 2.2.3. Współpraca bilateralna 369 2.3. Współpraca Energetyczna Regionu Morza Bałtyckiego 370 2.4. Współpraca Euro-Śródziemnomorska 371 2.5. Nordycki rynek energii 374 2.6. Iberyjski Rynek Energii Elektrycznej 375
3. Współpraca UE z innymi ugrupowaniami międzynarodowymi 376 3.1. Współpraca UE z Międzynarodową Agencją Energetyczną 376 3.2. Udział UE w spotkaniach Grupy G8 378 3.3. Współpraca UE z OPEC 380 3.4. Udział UE w pracach Międzynarodowego Forum Energetycznego 382 3.5. Współpraca UE z Bankiem Światowym 383
4. Współpraca bilateralna w dziedzinie energetyki między UE a niektórymi państwami trzecimi 385 4.1. Współpraca energetyczna UE z Brazylią 385 4.2. Współpraca energetyczna UE z Chinami 386 4.3. Współpraca energetyczna UE z Indiami 388 4.4. Współpraca energetyczna UE z Norwegią 389 4.5. Współpraca energetyczna UE z Rosją 390 4.6. Współpraca energetyczna UE z Ukrainą 394 4.7. Współpraca energetyczna UE z USA 396
5. Wnioski 398
Zakończenie 401
Wykaz aktów prawnych 407
Wykaz orzecznictwa 440
Bibliografia 446