Powszechna historia państwa i prawa / Katarzyna Sójka-Zielińska, Michał Sczaniecki

Książka to 12 wydanie podręcznika autorstwa pana prof. Michała Sczanieckiego. Publikacja ta, stanowiąca owoc głębokiej wiedzy, erudycji, długich lat doświadczeń nauczania akademickiego i przemyśleń Autora nad optymalną formą dydaktyczną podręcznika, przekazuje bogactwo materiału, obejmującego dzieje ustrojów państwowych całego kręgu naszej kultury prawnej, w sposób jasny, przystępny, ułatwiający czytającemu przyswojenie wiedzy o przedmiocie, a także wydobywanie zeń najistotniejszych treści.

Dzieło jest adresowane zarówno do studentów prawa, jak i do szerszego kręgu odbiorców, zwłaszcza prawników zainteresowanych dziejami urządzeń ustrojowych cywilizacji europejskiej.

"Opus vitae prof. Sczanieckiego, jakim jest jego podręcznik, mimo upływu ponad połowy stulecia od jego powstania, nadal zachowuje swoje wyjątkowe walory dydaktyczne i nie przestaje być podstawowym źródłem wiedzy o dziejach ustrojów państwowych i kultury prawnej naszego kręgu cywilizacyjnego. Uznając taki jego charakter, wydało się wskazane uzupełnienie niektórych jego fragmentów o opis zmian ustrojowych, jakie dokonały się w międzyczasie w niektórych krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych".
Ze wstępu Pana prof. dr hab. Marka Wąsowicza

Spis treści

Profesor Michał Sczaniecki (1910–1977) ...........................................................  25

Słowo wstępne ...............................................................................................................  33

Wstęp do wydania dwunastego ...............................................................................  35

Z przedmowy autora ...................................................................................................  37

Część I
Państwo w starożytności

1. Plan wykładu ......................................................................................................  41

Rozdział I

Despotie wschodnie ....................................................................................................  43

2. Rys historyczny .................................................................................................  43
3. Źródła prawa w despotiach wschodnich. Kodeks Hammurabiego .......  44
4. Charakterystyka despotii wschodnich .........................................................  45

Rozdział II

Starożytne państwa śródziemnomorskie ...........................................................  46

1. Rys historyczny .........................................................................................................  46
2. Wprowadzenie ...................................................................................................  46
3. Pogląd na rozwój Sparty ........................................................................................  47
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .................................................................  47
5. Ustrój państwa ...................................................................................................  48

III. Pogląd na rozwój Aten ..........................................................................................  49

8. Stosunki gospodarcze i społeczne .................................................................  49
9. Ustrój państwa ...................................................................................................  50
10. Źródła prawa ...........................................................................................................  52
11. Źródła prawa greckiego ................................................................................  52
12. Charakterystyka starożytnych państw śródziemnomorskich ......................  52
13. Cechy wyróżniające ........................................................................................  52

Rozdział III

Rzym w okresie cesarstwa ........................................................................................  54

1. Pogląd na rozwój formy państwa i na rozwój terytorialny Rzymu ...............  54
2. Rozwój formy państwa ..................................................................................  54
3. Rozwój terytorialny państwa rzymskiego ................................................  57
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .......................................................................  57
5. Podstawy gospodarcze ..................................................................................  57
6. Ustrój społeczny .............................................................................................  59

III. Ustrój państwa w okresie pryncypatu ..............................................................  61

16. Powstanie pryncypatu i jego struktura .....................................................  61
17. Dalszy rozwój władzy cesarskiej i upadek znaczenia Senatu ..............  63
18. Ustrój państwa w okresie dominatu ..................................................................  64
19. Władza cesarska .............................................................................................  64
20. Podziały imperium .........................................................................................  65
21. Zarząd centralny państwa ............................................................................  65
22. Zarząd lokalny .................................................................................................  66
23. Sądownictwo ...................................................................................................  67
24. Skarbowość ......................................................................................................  67
25. Wojskowość .....................................................................................................  68
26. Państwo a chrześcijaństwo ..........................................................................  69
27. Początki organizacji kościelnej ....................................................................  71
28. Źródła prawa rzymskiego ......................................................................................  71
29. Wprowadzenie ................................................................................................  71
30. Laicyzacja prawa i jego racjonalizacja .......................................................  72
31. Tendencje do upowszechnienia i jednolitości prawa
    (ius gentium a ius civile) ................................................................................  72
32. Rozwój rzeczowego zakresu prawa (ius honorarium a ius civile) .......  73
33. Źródła powstania prawa ...............................................................................  74
34. Ustawy ...............................................................................................................  74
35. Działalność prawotwórcza pretorów ........................................................  75
36. Działalność prawotwórcza prawników rzymskich ................................  75
37. Konstytucje cesarskie i kodyfikacje ...........................................................  76

Rozdział IV

Organizacje społeczne i polityczne ludów germańskich i słowiańskich ..  78

1. Ludy germańskie .......................................................................................................  78
2. Okres plemienny .............................................................................................  78
3. Powstanie państw szczepowych .................................................................  80
4. Główne państwa szczepowe ........................................................................  80
5. Ludy słowiańskie .....................................................................................................  82
6. Organizacje społeczne i polityczne .............................................................  82
7. Charakterystyka państw szczepowych germańskich i słowiańskich .  83

III. Problem wpływów państwa rzymskiego na rozwój państwa
w średniowieczu ....................................................................................................  83

41. Istota zagadnienia ..........................................................................................  83

Część II
Państwo w epoce feudalizmu

Rozdział V

Państwo frankońskie ..................................................................................................  89

1. Rys historyczny .........................................................................................................  89
2. Rozwój terytorialny .......................................................................................  89
3. Okres panowania Merowingów ..................................................................  90
4. Okres panowania Karolingów .....................................................................  91
5. Ustrój gospodarczy i społeczny ............................................................................  91
6. Ogólne warunki gospodarcze ......................................................................  91
7. Rozwój wielkiej własności ziemskiej .........................................................  92
8. Organizacja wielkiej własności ...................................................................  93
9. Immunitet. Powstanie władztwa gruntowego .........................................  93
10. Stosunki społeczne .........................................................................................  94
11. Wasalstwo i beneficjum ................................................................................  95

III. Ustrój państwa ........................................................................................................  97

51. Charakter patrymonialny królestwa ..........................................................  97
52. Podziały państwa i następstwo tronu .......................................................  98
53. Zakres władzy królewskiej ...........................................................................  98
54. Godność cesarska ...........................................................................................  99
55. Organy centralne ..........................................................................................  100
56. Zarząd lokalny ..............................................................................................  102
57. Sądownictwo i proces .................................................................................  103
58. Wojskowość ...................................................................................................  107
59. Skarbowość ...................................................................................................  107
60. Źródła prawa .........................................................................................................  107
61. Zasada osobowości prawa .........................................................................  107
62. Ustawodawstwo królewskie (kapitularze) ............................................  108
63. Dokumenty praktyki ...................................................................................  109
64. Spisy prawa rzymskiego (Leges Romanae Barbarorum) ....................  109
65. Spisy prawa germańskiego (Leges Barbarorum) ..................................  109
66. Charakterystyka państwa frankońskiego i jego znaczenie
    dla rozwoju państwa i prawa w Europie Zachodniej .................................  110
67. Istotne elementy problemu .......................................................................  110
68. Ogólne znaczenie historyczne państwa frankońskiego ......................  111

Rozdział VI

Ogólne zagadnienia państwa feudalnego ..........................................................  112

67. Stosunek poddańczy ....................................................................................  112
68. Feudalizm a ustrój lenny ............................................................................  113
69. Kontrakt lenny ..............................................................................................  113
70. Hierarchia lenna ...........................................................................................  117
71. Własność feudalna .......................................................................................  119
72. Miasta ..............................................................................................................  120
73. Stany społeczne ............................................................................................  121
74. Przywileje i nierówność prawa ................................................................  121
75. Ustrój monarchiczny ...................................................................................  122
76. Formy państwa feudalnego .......................................................................  122

Rozdział VII

Francja w okresie rozdrobnienia feudalnego (X–XIII w.) ...........................  124

1. Rys historyczny .......................................................................................................  124
2. Objęcie tronu przez Kapetyngów .............................................................  124
3. Geografia polityczna Francji ......................................................................  125
4. Rozrost domeny królewskiej .....................................................................  125
5. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  126
6. Ogólny rozwój gospodarczy ......................................................................  126
7. Powstanie stanu szlacheckiego .................................................................  127
8. Powstanie stanu duchownego ..................................................................  128
9. Powstanie miast ...........................................................................................  128
10. Trzy typy miast francuskich ......................................................................  129
11. Gildie i cechy .................................................................................................  130
12. Powstanie stanu mieszczańskiego ...........................................................  131
13. Położenie ludności wiejskiej .....................................................................  132
14. Powstanie społeczeństwa stanowego .....................................................  133

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  133

89. Struktura terytorialna monarchii .............................................................  133
90. Podstawy władzy królewskiej ..................................................................  134
91. Król – najwyższy zwierzchnik lenny .......................................................  135
92. Król – strażnik pokoju. Zwalczanie wojen prywatnych ......................  136
93. Król – najwyższy sędzia ..............................................................................  137
94. Utrwalenie się dziedziczności tronu ........................................................  138
95. Organy centralne ..........................................................................................  139
96. Zarząd lokalny ..............................................................................................  140
97. Źródła prawa .........................................................................................................  142
98. Powstanie terytorialnego prawa zwyczajowego i jego rozdrobnienie   142
99. Podział Francji na kraje prawa zwyczajowego i kraje prawa pisanego   143
100. Spisy prawa zwyczajowego .......................................................................  143
101. Renesans nauki prawa rzymskiego .......................................................  144
102. Powstanie i rozwój prawa kanonicznego ............................................  145
103. Nauczanie prawa na uniwersytetach ....................................................  146
104. Charakterystyka okresu .......................................................................................  146
105. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  146

Rozdział VIII

Francja w okresie monarchii stanowej (XIV–XV w.) .....................................  148

1. Rys historyczny .......................................................................................................  148
2. Ramy terytorialne zjednoczonej monarchii ........................................  148
3. Główne wydarzenia historyczne ............................................................  149
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  150
5. Ogólny rozwój gospodarczy ....................................................................  150
6. Społeczeństwo stanowe ...........................................................................  150

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  151

108. Zmiana charakteru władzy królewskiej ...............................................  151
109. Legiści ...........................................................................................................  152
110. Następstwo tronu ......................................................................................  153
111. Zasada niepodzielności domeny. Apanaże ..........................................  154
112. Stany Generalne .........................................................................................  154
113. Stany Prowincjonalne ...............................................................................  157
114. Parlament ....................................................................................................  157
115. Wojskowość i skarbowość .......................................................................  158
116. Zarząd lokalny ............................................................................................  160
117. Źródła prawa .........................................................................................................  160
118. Zjawiska najistotniejsze ...........................................................................  160
119. Charakterystyka okresu .......................................................................................  161
120. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  161

Rozdział IX

Niemcy w okresie monarchii wczesnofeudalnej (wiek X – połowa XIII w.)   162

1. Rys historyczny .......................................................................................................  162
2. Główne wydarzenia historyczne ............................................................  162
3. Ramy terytorialne ......................................................................................  163
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  164
5. Ogólny rozwój gospodarczy ....................................................................  164
6. Powstanie stanu szlacheckiego ..............................................................  164
7. Książęta szczepowi i terytorialni ...........................................................  165
8. Ministeriałowie ..........................................................................................  166
9. Ludność wiejska .........................................................................................  166
10. Powstanie miast i ich rozwój ..................................................................  167
11. Ustrój miast .................................................................................................  168
12. Mieszczaństwo ...........................................................................................  169
13. Powstanie społeczeństwa stanowego ...................................................  169

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  170

130. Królestwo Niemieckie a cesarstwo ........................................................  170
131. Władza królewska .....................................................................................  172
132. Upadek księstw szczepowych. Początki księstw terytorialnych ....  173
133. Następstwo tronu ......................................................................................  174
134. Problem przymusu lennego ....................................................................  175
135. Stosunek państwa do Kościoła ...............................................................  175
136. Zarząd centralny państwa .......................................................................  176
137. Zarząd lokalny ............................................................................................  177
138. Źródła prawa .........................................................................................................  178
139. Ogólny rozwój prawa ................................................................................  178
140. Prawo ziemskie ..........................................................................................  178
141. Prawo miejskie ...........................................................................................  179
142. Prawo lenne, dworskie i górnicze ..........................................................  180
143. Charakterystyka okresu .......................................................................................  181
144. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  181

Rozdział X

Niemcy w okresie rozdrobnienia feudalnego i kształtowania się monarchii stanowych (od połowy XIII w. do końca XV w.) ..............................................  182