Polskie prawo konstytucyjne

Podręcznik zawiera szczegółowe omówienie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., a także ustaw i innych aktów normatywnych regulujących problematykę wolności i praw jednostki oraz organizację i funkcjonowanie naczelnych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

  W szóstym wydaniu zaprezentowano ostatnie ważne zmiany dotyczące m.in.:

• trybu wyboru Prezydenta RP, wynikające z ustawy o szczególnych zasadach organizacji wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r. oraz
• możliwości prowadzenia posiedzenia Sejmu i głosowania z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej.

Ponadto w publikacji przedstawiono przemiany, które dokonały się w polskim prawie konstytucyjnym w latach 1918–1997, a także kwestię członkostwa Polski w Unii Europejskiej i wpływu, jakie ma ono na funkcjonowanie państwa.

   Adresaci:
Opracowanie jest przeznaczone dla studentów wydziałów prawa. Będzie stanowić również pomoc dydaktyczną dla studentów kierunków nieprawniczych (m.in. politologii, administracji, socjologii, europeistyki).

 Książka zdobyła drugą nagrodę w X edycji Konkursu na Najlepszy Podręcznik Akademicki Uniwersytetu Łódzkiego.

Autorami podręcznika są pracownicy Katedry Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Łódzkiego: prof. dr hab. Dariusz Górecki – emerytowany kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego i Zakładu Polskiego Prawa Konstytucyjnego, prof. dr hab. Krzysztof Skotnicki – kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego, dr hab. Aldona Domańska, prof. UŁ – kierownik Zakładu Prawa Konstytucyjnego Porównawczego, dr hab. Konrad Składowski, prof. UŁ – kierownik Zakładu Polskiego Prawa Konstytucyjnego i dr hab. Anna Rakowska-Trela, prof. UŁ, adiunkci: dr Robert Adamczewski, dr Anna Chmielarz-Grochal, dr Anna Michalak i dr Jarosław Sułkowski oraz starszy wykładowca dr Ryszard Krawczyk.

Wykaz skrótów | str. 13

Wstęp | str. 15

Rozdział 1
Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego | str. 17
1. Nazwa | str. 17
2. Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa | str. 19

Rozdział 2
Przekształcenia w polskim prawie konstytucyjnym | str. 21
1. Prowizorium konstytucyjne 1918–1921 | str. 21
2. Konstytucja marcowa | str. 22
3. Konstytucja kwietniowa | str. 24
4. Prowizorium konstytucyjne 1944–1952| str. 27
5. Konstytucja PRL | str. 29
6. Prowizorium konstytucyjne 1992–1997 | str. 32

Rozdział 3
Konstytucja i pozostałe źródła prawa | str. 33
1. Pojęcie źródeł prawa | str. 33
2. Pojęcie konstytucji i jej rodzaje | str. 36
3. Geneza konstytucji pisanej | str. 38
4. Cechy szczególne konstytucji | str. 39
5. Funkcje konstytucji | str. 43
6. Obowiązywanie konstytucji | str. 44
7. Ustawa konstytucyjna | str. 46
8. Ustawa | str. 47
9. Ratyfikowana umowa międzynarodowa | str. 49
10. Rozporządzenie z mocą ustawy| str. 51
11. Rozporządzenie| str. 55
12. Akty prawa miejscowego | str. 56
13. Akty prawa wewnętrznego | str. 57
14. Zwyczajowe prawo konstytucyjne, zwyczaj konstytucyjny, precedens konstytucyjny | str. 57

Rozdział 4
Symbole i stolica państwa | str. 59
1. Godło | str. 59
2. Barwy | str. 60
3. Hymn | str. 61
4. Stolica | str. 62

Rozdział 5
Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej | str. 63
1. Pojęcie zasad ustroju | str. 63
2. Zasada republikańskiej formy rządów | str. 64
3. Zasada demokratycznego państwa prawnego | str. 65
4. Zasada jednolitości państwa (państwa unitarnego) | str. 69
5. Zasada suwerenności narodu | str. 69
6. Zasada przedstawicielstwa (reprezentacji) | str. 71
7. Zasada podziału władzy i równowagi władz | str. 71
8. Zasada systemu rządów parlamentarno-gabinetowych | str. 74
9. Zasada pluralizmu politycznego | str. 75
10. Zasada pomocniczości (subsydiarności) | str. 79
11. Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego | str. 80
12. Zasada społecznej gospodarki rynkowej | str. 82

Rozdział 6
Wolności i prawa jednostki| str. 87
1. Geneza i ewolucja praw człowieka | str. 88
2. Międzynarodowy system ochrony praw człowieka | str. 90
3. Konstytucyjny model regulacji wolności i praw jednostki | str. 91
4. Podmioty wolności i praw w Konstytucji | str. 92
5. Katalog wolności i praw jednostki | str. 94
5.1. Wolności i prawa osobiste | str. 99
5.2. Wolności i prawa polityczne | str. 105
5.3. Wolności oraz prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne | str. 110
6. System ochrony konstytucyjnych wolności i praw jednostki | str. 116
6.1. Dopuszczalny zakres ograniczeń | str. 116
6.2. Środki ochrony | str. 116
7. Konstytucyjne obowiązki jednostki | str. 118

Rozdział 7
Formy demokracji bezpośredniej | str. 121
1. Pojęcie demokracji bezpośredniej i jej formy | str. 121
2. Referendum i jego rodzaje | str. 122
3. Referendum ogólnokrajowe | str. 123
4. Referendum lokalne | str. 127
5. Inicjatywa ludowa i jej rodzaje | str. 129
6. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza | str. 129
7. Inne formy inicjatywy obywatelskiej | str. 132

Rozdział 8
System wyborczy do Sejmu i Senatu | str. 133
1. Istota wyborów i ich funkcje | str. 133
2. Pojęcia „system wyborów” i „prawo wyborcze” | str. 134
3. Zasady prawa wyborczego| str. 135
4. Organizacja wyborów do Sejmu i do Senatu | str. 141
5. Zgłaszanie list kandydatów w wyborach do Sejmu i kandydatów w wyborach do Senatu | str. 145
6. Kampania wyborcza | str. 147
7. Głosowanie oraz ustalenie wyników głosowania i wyborów | str. 149
8. Stwierdzenie ważności wyborów | str. 152
9. Wygaśnięcie mandatu i uzupełnienie składu Sejmu i Senatu | str. 153

Rozdział 9
Sejm i Senat | str. 155
1. Zasada dwuizbowości | str. 155
2. Zasada kadencyjności | str. 157
3. Zasada permanencji | str. 159
4. Zasada dyskontynuacji | str. 160
5. Mandat przedstawicielski | str. 161
6. Incompatibilitas | str. 162
7. Immunitet | str. 164
7.1. Immunitet materialny | str. 165
7.2. Immunitet formalny | str. 167
7.3. Nietykalność| str. 168
8. Odpowiedzialność posłów i senatorów przed Trybunałem Stanu | str. 169
9. Prawa i obowiązki posłów i senatorów | str. 169
10. Warunki wykonywania mandatu | str. 171
11. Odpowiedzialność regulaminowa posłów i senatorów| str. 173
12. Formy zrzeszania się posłów i senatorów | str. 174
13. Organy sejmu i senatu | str. 174
13.1. Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu| str. 175
13.2. Prezydium Sejmu i Senatu | str. 177
13.3. Konwent Seniorów | str. 178
13.4. Komisje sejmowe i senackie | str. 179
14. Pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu | str. 184
15. Funkcje Sejmu i Senatu | str. 185
15.1. Funkcja ustawodawcza Sejmu i Senatu | str. 185
15.2. Funkcja kontrolna Sejmu | str. 196
15.3. Uprawnienia kreacyjne | str. 200
16. Zgromadzenie Narodowe | str. 201

Rozdział 10
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej | str. 203
1. Pozycja ustrojowa | str. 203
2. Tryb wyboru i kadencja | str. 206
3. Kompetencje | str. 209
3.1. Uprawnienia w zakresie spraw zagranicznych| str. 210
3.2. Uprawnienia określające związki z parlamentem | str. 212
3.3. Uprawnienia określające związki z rządem| str. 213
3.4. Uprawnienia określające związki z władzą sądowniczą | str. 214
3.5. Wydawanie aktów prawnych | str. 216
3.6. Uprawnienia w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa | str. 216
3.7. Pozostałe uprawnienia | str. 218
4. Aparat pomocniczy | str. 219

Rozdział 11
Rada Ministrów | str. 221
1. Terminologia i rys historyczny | str. 221
2. Pozycja ustrojowa Rady Ministrów | str. 223
3. Skład i struktura Rady Ministrów | str. 225
4. Powołanie Rady Ministrów | str. 230
5. Kompetencje Rady Ministrów | str. 233
6. Odpowiedzialność Rady Ministrów i jej członków | str. 236

Rozdział 12
Wymiar sprawiedliwości | str. 239
1. Pojęcia wymiaru sprawiedliwości i sądu | str. 239
2. Wymiar sprawiedliwości w poprzednich konstytucjach | str. 240
3. Rodzaje i struktura sądów | str. 241
3.1. Sąd Najwyższy| str. 242
3.2. Sądy powszechne | str. 244
3.3. Sądy administracyjne| str. 246
3.4. Sądy wojskowe | str. 247
4. Konstytucyjne zasady organizacji i funkcjonowania sądów | str. 248
5. Sędziowie | str. 252
6. Krajowa Rada Sądownictwa | str. 259

Rozdział 13
Trybunał Konstytucyjny | str. 263
1. Sądowa kontrola zgodności ustaw z Konstytucją | str. 263
2. Geneza Trybunału Konstytucyjnego w Polsce| str. 265
3. Trybunał Konstytucyjny w świetle Konstytucji z 1997 r. | str. 267
3.1. Pozycja ustrojowa i kompetencje Trybunału Konstytucyjnego | str. 267
3.2. Skład Trybunału Konstytucyjnego | str. 275
3.3. Skutki prawne orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego | str. 276
4. Organizacja wewnętrzna oraz tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym | str. 278
4.1. Organizacja wewnętrzna Trybunału Konstytucyjnego | str. 278
4.2. Tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym | str. 281

Rozdział 14
Trybunał Stanu| str. 285
1. Organizacja | str. 285
2. Podmioty ponoszące odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu | str. 286
3. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu | str. 286
4. Postępowanie w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej | str. 288

Rozdział 15
Najwyższa Izba Kontroli | str. 291
1. Pojęcie kontroli i jej rodzaje | str. 291
2. Ewolucja kontroli państwowej w Polsce | str. 293
3. Pozycja ustrojowo-prawna Najwyższej Izby Kontroli pod rządami ustawy z 1994 r. | str. 295
4. Zadania Najwyższej Izby Kontroli | str. 296
5. Struktura organizacyjna | str. 298
6. Postępowanie kontrolne i pokontrolne | str. 300

Rozdział 16
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji | str. 303
1. Powstanie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji | str. 303
2. Aktualnie obowiązujące unormowania | str. 304
3. Pozycja ustrojowa | str. 305
4. Skład i organizacja | str. 307
5. Kompetencje i zadania | str. 308

Rozdział 17
Rzecznik Praw Obywatelskich | str. 311
1. Geneza instytucji | str. 311
2. Pozycja ustrojowa | str. 312
3. Sposób powołania | str. 315
4. Zakres zadań | str. 316
5. Tryb i formy działania | str. 318
6. Aparat pomocniczy | str. 321

Rozdział 18
Rzecznik Praw Dziecka | str. 323
1. Pozycja ustrojowa | str. 323
2. Sposób powoływania i kadencja | str. 325
3. Zakres zadań | str. 326
4. Tryb i formy działania | str. 327
5. Aparat pomocniczy | str. 329

Rozdział 19
Finanse publiczne | str. 331

Rozdział 20
Samorząd terytorialny | str. 337
1. Pojęcie samorządu | str. 337
2. Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej | str. 337
3. Wybory do organów samorządu terytorialnego | str. 340
4. Istota samorządu terytorialnego w Rzeczypospolitej Polskiej | str. 344
5. Organy samorządu terytorialnego | str. 348
6. Nadzór nad działalnością komunalną | str. 350

Rozdział 21
Stany nadzwyczajne w państwie | str. 353
1. Pojęcie stanu nadzwyczajnego | str. 353
2. Stan wojenny | str. 355
3. Stan wyjątkowy | str. 358
4. Stan klęski żywiołowej | str. 359

Rozdział 22
Polska w Unii Europejskiej | str. 361
1. Droga do członkostwa | str. 361
2. Unia Europejska – zagadnienia instytucjonalne | str. 361
3. Konstytucyjne podstawy członkostwa | str. 365
4. Prawo Unii Europejskiej w Konstytucji | str. 367
5. Polskie organy władzy publicznej a Unia Europejska | str. 368

Wykaz literatury | str. 375