Podstawy prawa dla ekonomistów

W podręczniku w sposób zwięzły i kompleksowy zaprezentowano podstawowe wiadomości z zakresu poszczególnych gałęzi lub działów prawa niezbędne każdemu ekonomiście. Przedstawiono w nim zagadnienia z zakresu teorii prawa oraz elementy prawa konstytucyjnego, administracyjnego, finansowego, karnego, cywilnego, a także prawa pracy, ubezpieczeń społecznych i prawa prywatnego międzynarodowego. Czytelnik zdobędzie ogólną wiedzę o polskim prawie, niezbędną do zdania egzaminu z podstaw prawa, przydatną również w życiu codziennym i podczas wykonywania zawodu ekonomisty.

Opracowanie przeznaczone jest przede wszystkim dla studentów ekonomicznych kierunków studiów. Może jednak być również przydatne słuchaczom innych kierunków z zakresu nauk społecznych.

Publikacja została opracowana przez profesorów oraz adiunktów zatrudnionych w Katedrze Prawa Cywilnego i Gospodarczego oraz w Katedrze Prawa Administracyjnego i Zamówień Publicznych na Wydziale Finansów i Prawa Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Na tym Wydziale pracownicy wymienionych Katedr prowadzą również wykłady dla studentów kierunku prawo. Autorzy podręcznika w zdecydowanej większości mają także status
sędziego, adwokata lub radcy prawnego.

Wykaz ważniejszych skrótów | str. 13

Wprowadzenie | str. 15

Rozdział I

Ogólne wiadomości o prawie | str. 19

1.1. Pojęcie prawa i jego funkcje | str. 19

1.2. Prawo a moralność | str. 23

1.3. Norma prawna a przepis prawny. Zdarzenie prawne a stosunek prawny | str. 25

1.4. System prawa | str. 28

1.5. Źródła prawa | str. 30

1.6. Zasady stosowania prawa  | str. 31

1.7. Wykładnia przepisów prawnych  | str. 35

Rozdział II

Elementy prawa Unii Europejskiej  | str. 39

2.1. Zagadnienia ogólne  | str. 39

2.1.1. Geneza Unii Europejskiej | str. 39

2.1.2. Status Unii Europejskiej oraz jej wspólne wartości i cele  | str. 41

2.1.3. Podział kompetencji między Unię Europejską a państwa członkowskie | str. 44

2.2. Instytucje Unii Europejskiej | str. 46

2.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 46

2.2.2. Parlament Europejski  | str. 46

2.2.3. Rada Europejska | str. 47

2.2.4. Rada  | str. 48

2.2.5. Komisja Europejska  | str. 49

2.2.6. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej  | str. 50

2.2.7. Inne (ważniejsze) instytucje i organy Unii Europejskiej | str. 52

2.3. Źródła prawa Unii Europejskiej | str. 53

2.4. Obowiązywanie prawa Unii Europejskiej w polskim systemie prawnym | str. 56

Rozdział III

Elementy prawa konstytucyjnego | str. 59

3.1. Pojęcie prawa konstytucyjnego i jego źródła | str. 59

3.2. Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej | str. 60

3.3. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela | str. 64

3.4. Organy władzy | str. 66

3.4.1. Uwagi wstępne | str. 66

3.4.2. Organy władzy ustawodawczej | str. 66

3.4.3. Organy władzy wykonawczej | str. 69

3.4.4. Organy władzy sądowniczej (sądy i trybunały) | str. 73

3.4.4.1. Trybunał Konstytucyjny | str. 73

3.4.4.2. Trybunał Stanu  | str. 74

3.4.4.3. Sąd Najwyższy | str. 75

3.4.4.4. Sądy powszechne | str. 76

3.4.4.5. Sądy szczególne | str. 77

3.5. Konstytucyjne organy kontroli państwowej i ochrony prawa | str. 78

3.5.1. Najwyższa Izba Kontroli | str. 78

3.5.2. Rzecznik Praw Obywatelskich | str. 79

3.5.3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji | str. 80

Rozdział IV

Elementy prawa administracyjnego | str. 81

4.1. Zagadnienia ogólne | str. 81

4.1.1. Pojęcie administracji publicznej | str. 81

4.1.2. Stosunek administracyjnoprawny | str. 82

4.1.3. Źródła prawa administracyjnego | str. 83

4.2. Formy działania administracji publicznej | str. 83

4.2.1. Czynności administracyjne | str. 83

4.2.2. Akt administracyjny | str. 84

4.2.3. Pozostałe czynności administracyjne | str. 86

4.3. Podmioty administracji | str. 87

4.3.1. Podmioty administracji rządowej | str. 87

4.3.2. Podmioty administracji samorządowej | str. 88

4.4. Kontrola administracji publicznej | str. 94

4.4.1. Pojęcie kontroli | str. 94

4.4.2. Kontrola wewnętrzna  | str. 95

4.4.3. Kontrola instytucjonalna | str. 95

Rozdział V

Elementy postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego | str. 97

5.1. Postępowanie administracyjne ogólne | str. 97

5.1.1. Uwagi wstępne | str. 97

5.1.2. Organ prowadzący postępowanie administracyjne | str. 98

5.1.3. Strona i inne podmioty na prawach strony | str. 100

5.1.3.1. Strona w postępowaniu administracyjnym | str. 100

5.1.3.2. Podmioty na prawach strony | str. 101

5.1.4. Czynności techniczno-procesowe postępowania administracyjnego | str. 103

5.1.4.1. Wezwania | str. 103

5.1.4.2. Doręczenia | str. 103

5.1.4.3. Metryki, protokoły i adnotacje | str. 105

5.1.5. Zasady postępowania administracyjnego | str. 105

5.1.5.1. Naczelne zasady postępowania administracyjnego | str. 105

5.1.5.2. Zasady ogólne postępowania administracyjnego | str. 106

5.1.6. Wszczęcie postępowania i terminy załatwiania spraw | str. 108

5.1.6.1. Wszczęcie postępowania | str. 108

5.1.6.2. Terminy załatwiania spraw | str. 109

5.1.7. Postępowanie wyjaśniające | str. 109

5.1.8. Decyzja i inne rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym | str. 110

5.1.8.1. Decyzja  | str. 110

5.1.8.2. Ugoda | str. 111

5.1.8.3. Postanowienie | str. 111

5.1.9. Postępowanie odwoławcze | str. 111

5.1.9.1. Środki odwoławcze | str. 111

5.1.9.2. Postępowanie przed organem odwoławczym | str. 112

5.1.10. Postępowania szczególne | str. 113

5.1.10.1. Mediacja | str. 113

5.1.10.2. Milczące załatwienie sprawy | str. 113

5.1.11. Weryfikacja decyzji ostatecznych | str. 114

5.1.11.1. Uwagi wstępne | str. 114

5.1.11.2. Wznowienie postępowania | str. 114

5.1.11.3. Stwierdzenie nieważności decyzji  | str. 114

5.1.11.4. Uchylenie lub zmiana decyzji niewadliwych | str. 115

5.2. Postępowanie przed sądem administracyjnym | str. 115

5.2.1. Uwagi wstępne | str. 115

5.2.2. Podmioty postępowania sądowoadministracyjnego | str. 117

5.2.2.1. Sąd administracyjny | str. 117

5.2.2.2. Strony oraz inne podmioty postępowania sądowoadministracyjnego | str. 118

5.2.3. Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym | str. 118

5.2.4. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym | str. 120

5.2.5. Wzruszenie prawomocnych orzeczeń sądów
administracyjnych | str. 122

5.3. Postępowanie egzekucyjne w administracji | str. 123

5.3.1. Uwagi wstępne | str. 123

5.3.2. Podmioty i uczestnicy postępowania egzekucyjnego | str. 123

5.3.3. Wszczęcie egzekucji | str. 124

5.3.4. Zasady postępowania egzekucyjnego | str. 124

5.3.5. Środki egzekucyjne | str. 125

Rozdział VI

Elementy prawa finansowego | str. 127

6.1. Finanse publiczne i prawo finansowe | str. 127

6.2. Budżet państwa a budżet jednostki samorządu terytorialnego | str. 128

6.3. Zarys prawa podatkowego i celnego | str. 130

6.4. Podstawy ustroju pieniężnego | str. 133

6.5. Nadzór nad rynkiem finansowym | str. 134

Rozdział VII

Elementy prawa karnego | str. 137

7.1. Uwagi wstępne | str. 137

7.2. Pojęcie przestępstwa | str. 137

7.3. Wyłączenie odpowiedzialności karnej | str. 142

7.4. Kary i środki karne | str. 147

7.5. Wymiar kary | str. 147

7.6. Niektóre rodzaje przestępstw | str. 148

Rozdział VIII

Elementy postępowania karnego | str. 151

8.1. Zasady postępowania karnego | str. 151

8.2. Europeizacja prawa karnego procesowego | str. 154

8.3. Postępowanie karne skarbowe | str. 154

Rozdział IX

Elementy prawa cywilnego | str. 157

9.1. Uwagi wstępne | str. 157

9.2. Część ogólna prawa cywilnego | str. 157

9.2.1. Pojęcie stosunku cywilnoprawnego | str. 157

9.2.2. Podmioty stosunków cywilnoprawnych i ich reprezentacja | str. 159

9.2.2.1. Osoby fizyczne | str. 159

9.2.2.2. Osoby prawne | str. 162

9.2.2.3. Reprezentacja podmiotów prawa cywilnego | str. 166

9.2.3. Przedmioty stosunków cywilnoprawnych | str. 168

9.2.4. Czynności prawne | str. 169

9.2.4.1. Uwaga wstępna | str. 169

9.2.4.2. Pojęcie i rodzaje czynności prawnych | str. 169

9.2.4.3. Treść czynności prawnej | str. 170

9.2.4.4. Forma czynności prawnej | str. 171

9.2.4.5. Wykładnia i wady oświadczeń woli | str. 172

9.2.4.6. Zawarcie umowy | str. 173

9.2.5. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite | str. 175

9.3. Prawo rzeczowe | str. 176

9.3.1. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym | str. 176

9.3.1.1. Pojęcie prawa rzeczowego i praw rzeczowych | str. 176

9.3.1.2. Przedmioty praw rzeczowych | str. 176

9.3.2. Prawo własności | str. 178

9.3.2.1. Pojęcie i treść prawa własności | str. 178

9.3.2.2. Nabycie i utrata prawa własności | str. 179

9.3.2.3. Ochrona własności | str. 180

9.3.2.4. Współwłasność i jej rodzaje | str. 181

9.3.3. Użytkowanie wieczyste  | str. 182

9.3.4. Ograniczone prawa rzeczowe | str. 183

9.3.4.1. Użytkowanie | str. 183

9.3.4.2. Służebności | str. 184

9.3.4.3. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu | str. 185

9.3.4.4. Zastaw | str. 186

9.3.4.5. Hipoteka | str. 187

9.3.5. Posiadanie | str. 188

9.3.6. Księgi wieczyste | str. 190

Rozdział IX

Elementy prawa cywilnego | str. 191

9.4. Zobowiązania | str. 191

9.4.1. Pojęcie zobowiązania i jego elementy | str. 191

9.4.1.1. Pojęcie zobowiązania cywilnoprawnego i jego strony | str. 191

9.4.1.2. Wierzytelność, dług i odpowiedzialność  | str. 192

9.4.1.3. Treść i rodzaje świadczenia  | str. 195

9.4.2. Przyczyny powstania zobowiązań | str. 201

9.4.2.1. Umowy zobowiązaniowe | str. 201

9.4.2.2. Czyny niedozwolone | str. 205

9.4.2.3. Bezpodstawne wzbogacenie | str. 210

9.4.2.4. Inne zdarzenia | str. 210

9.4.3. Wykonanie zobowiązań | str. 211

9.4.4. Skutki niewykonania zobowiązań | str. 213

9.4.4.1. Uwagi wstępne | str. 213

9.4.4.2. Skutki niewykonania zobowiązań w postaci wyrządzenia szkody | str. 213

9.4.4.3. Skutki niemożliwości następczej świadczenia  | str. 216

9.4.4.4. Skutki opóźnienia lub zwłoki | str. 216

9.4.4.5. Inne skutki niewykonania zobowiązań – wzmianka | str. 218

9.4.4.6. Zbieg odpowiedzialności a skutki niewykonania zobowiązań | str. 218

9.4.5. Wygaśnięcie zobowiązań | str. 218

9.4.6. Zmiana wierzyciela lub dłużnika | str. 220

9.4.7. Najważniejsze umowy zobowiązaniowe | str. 220

9.4.7.1. Umowy o przeniesienie praw | str. 220

9.4.7.2. Umowy o korzystanie z cudzych rzeczy lub praw | str. 228

9.4.7.3. Umowy o świadczenie usług | str. 231

9.4.7.4. Umowy regulujące stosunki kredytowe | str. 236

9.4.7.5. Umowy o zabezpieczenie wierzytelności | str. 240

9.4.7.6. Umowy o funkcji alimentacyjnej | str. 241

9.4.7.7. Umowy ubezpieczenia gospodarczego | str. 242

9.4.7.8. Umowa spółki cywilnej | str. 243

9.4.8. Przekaz i papiery wartościowe | str. 244

9.5. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego oraz prawa rodzinnego | str. 245

9.5.1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego | str. 245

9.5.2. Ogólna charakterystyka prawa rodzinnego | str. 247

Rozdział X

Elementy prawa pracy | str. 249

10.1. Uwagi wstępne | str. 249

10.2. Pojęcie i rodzaje stosunków pracy | str. 250

10.3. Strony stosunku pracy | str. 251

10.4. Powstanie, zmiana i ustanie stosunku pracy | str. 251

10.5. Treść stosunku pracy | str. 256

10.6. Czas pracy i urlopy | str. 258

10.7. Wynagrodzenie za pracę i jego ochrona | str. 261

10.8. Odpowiedzialność w stosunkach pracy | str. 262

10.9. Ochrona pracy | str. 263

Rozdział XI

Elementy prawa ubezpieczeń społecznych | str. 267

11.1. Uwagi wstępne | str. 267

11.2. Zasady ubezpieczeń społecznych | str. 268

11.3. Stosunek prawny ubezpieczenia społecznego | str. 269

11.4. Zasiłki | str. 270

11.5. Emerytury i renty | str. 274

Rozdział XII

Elementy postępowania cywilnego | str. 277

12.1. Uwagi wstępne | str. 277

12.1.1. Postępowanie cywilne i prawo postępowania cywilnego | str. 277

12.1.2. Zasady postępowania cywilnego | str. 277

12.1.3. Funkcja postępowania cywilnego i jego rodzaje | str. 279

12.1.3.1. Tryby postępowania rozpoznawczego | str. 280

12.1.3.2. Postępowanie zwykłe a postępowanie odrębne | str. 280

12.1.4. Szczególne rozwiązania w związku z COVID-19 | str. 281

12.2. Proces cywilny – postępowanie zwykłe | str. 281

12.2.1. Przesłanki postępowania rozpoznawczego | str. 281

12.2.2. Podmioty procesu cywilnego | str. 281

12.2.3. Powództwo i inne czynności procesowe | str. 284

12.2.4. Koszty postępowania | str. 284

12.2.5. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji | str. 285

12.2.6. Zaskarżanie orzeczeń sądowych | str. 292

12.2.6.1. Rodzaje środków zaskarżenia | str. 292

12.2.6.2. Zwyczajne środki zaskarżenia | str. 292

12.2.6.2.1. Apelacja | str. 293

12.2.6.2.2. Zażalenie | str. 295

12.2.6.2.3. Skarga na orzeczenie referendarza | str. 296

12.2.6.3. Nadzwyczajne środki zaskarżenia | str. 296

12.2.6.3.1. Skarga kasacyjna | str. 297

12.2.6.3.2. Wznowienie postępowania | str. 299

12.2.6.3.3. Skarga nadzwyczajna | str. 300

12.2.6.4. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia | str. 301

12.3. Wybrane postępowania odrębne | str. 302

12.3.1. Uwagi wstępne | str. 302

12.3.2. Postępowanie nakazowe i upominawcze | str. 303

12.3.2.1. Postępowanie nakazowe | str. 304

12.3.2.2. Postępowanie upominawcze | str. 304

12.3.3. Elektroniczne postępowanie upominawcze | str. 305

12.3.4. Postępowanie uproszczone | str. 305

12.3.5. Europejskie postępowania transgraniczne | str. 306

12.3.6. Postępowanie w sprawach gospodarczych | str. 307

12.3.6. Postępowanie z udziałem konsumentów | str. 308

12.3.7. Postępowanie grupowe | str. 309

12.4. Sądowe postępowanie egzekucyjne | str. 310

12.4.1. Cel i podstawa egzekucji | str. 310

12.4.2. Rodzaje i sposoby egzekucji | str. 310

12.4.3. Ograniczenia egzekucji | str. 311

12.4.4. Obrona dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym i środki zaskarżenia | str. 311

12.5. Postępowanie przed sądem polubownym (arbitrażowym) –
wzmianka | str. 312

Rozdział XIII

Elementy prawa prywatnego międzynarodowego | str. 315

13.1. Pojęcie i źródła prawa prywatnego międzynarodowego | str. 315

13.2. Prawo właściwe dla sytuacji „z elementem obcym” | str. 317

Autorzy  | str. 325

Wykaz aktów normatywnych | str. 327

Skorowidz | str. 331