Państwo zakładów pracy / Arkadiusz Sobczyk

Prywatyzacja gospodarki w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia wywołała wrażenie, że prywatyzacji uległy także relacje w zakładach pracy. Jest to jednak, zdaniem autora, wrażenie nietrafne. Zakład pracy był i jest strukturą społeczną. Widać to dopiero wtedy, gdy pojęcie to oddzielimy od terminów "przedsiębiorstwo" lub "urząd", w którym pracują ludzie. Wtedy też dostrzegamy istotę społecznej gospodarki rynkowej, w której prywatna działalność gospodarcza realizowana jest za pomocą struktur społecznych. Książka ukazuje liczne, czasem zaskakujące implikacje takich założeń. Jedną z głównych jest ta, że polski przedsiębiorca - najczęściej nieświadomie - finansuje, a jako pracodawca - wykonuje - na bardzo znaczną skalę zadania państwa w zakresie polityki społecznej. Tym samym kierowany przez niego zakład jest strukturą publiczną, a nie organizacją prywatną.

Publikacja jest pierwszą w Polsce kompleksową analizą prawną relacji pracowniczych, która jako punkt wyjścia przyjęła koncepcję wspólnoty zakładowej. Powyższy punkt widzenia ukazuje prawo pracy jako prawo publiczne, sytuując pracodawcę jako podmiot administrujący. Tym samym pracodawca jawi się jako byt odrębny od przedsiębiorcy. O ile ten pierwszy zajmuje się polityką społeczną, o tyle ten drugi ponosi związane z tym koszty.

Opracowanie skierowane jest do przedstawicieli nauki prawa pracy, prawa konstytucyjnego oraz prawa administracyjnego. Zainteresuje również osoby zajmujące się polityką społeczną, politologią oraz prawami człowieka. Publikacja przeznaczona jest także dla działaczy reprezentujących pracowników i pracodawców w procesach składających się na dialog społeczny. Adresatem książki są wreszcie prawnicy-praktycy specjalizujący się w stosowaniu prawa pracy. Jakkolwiek bowiem opracowanie to dotyczy modelu prawa pracy, to zawiera bardzo wiele uwag dotyczących jego wykładni, i to w szczególności w sprawach kontrowersyjnych.

Wykaz skrótów 15
Podziękowania 17
Wstęp 19
Rozdział I Czas na prawo pracy 23
Rozdział II Władza jest dobra 30 1. Uwagi wstępne 30 2. Trauma nakazów pracy 32 3. Trauma wspólnoty komunistycznej 40 4. Służebność władzy 44 5. Uwagi końcowe 46
Rozdział III Zakład pracy 47 1. Uwagi wstępne 47 2. Zakład a praca 48 3. Zakład pracy a pracobiorca 50 4. Aksjologia zakładu pracy 51 5. Mienie zakładu pracy 53 6. Dobro zakładu pracy 55 7. Pracodawca a pracobiorca 58 8. Pracodawca a przedsiębiorca 63 9. Skutki utożsamiania pracodawcy z przedsiębiorcą 69 10. Problem jednostki organizacyjnej 71 11. Pracodawca a zakład pracy 74 12. Pracodawca jako podmiot administrujący a dochodzenie praw pracowniczych 76 13. Uwagi końcowe 78
Rozdział IV Upublicznienie pracy 82
Rozdział V Upublicznienie przestrzeni zakładu pracy 85 1. Uwagi wstępne 85 2. Istota upublicznienia przestrzeni zakładu pracy 86 3. Konstrukcja state action 88 4. Obowiązek upublicznienia przestrzeni zakładu pracy 90 4.1. Prawo do pracy 90 4.2. Regulamin pracy i polecenia dotyczące pracy 91 4.3. Praca telepracownika 93 4.4. Obowiązki z zakresu BHP 95 4.5. Uprawnienia organów kontrolnych 96 4.6. Prawa związków zawodowych 98 4.7. Argumenty pośrednie 98 5. Zakres podmiotowy i przestrzenny upublicznienia 101 6. Wtórna prywatyzacja przestrzeni zakładu pracy 104 7. Pracodawca jako administrator przestrzeni publicznej 105 8. Odpowiedzialność czy kompetencja a art. 207 k.p. 109 9. Prawa i wolności pracowników w upublicznionej przestrzeni zakładu pracy 112 9.1. Uwagi ogólne 112 9.2. Wolność w ujęciu ogólnym 113 9.3. Wolność wyznania 114 9.4. Ochrona praw mniejszości i języka 115 9.5. Ochrona życia i zdrowia 116 9.6. Ochrona prywatności 116 9.7. Wolność wyrażania poglądów 118 9.8. Wolność zgromadzeń 118 10. Związek zawodowy jako podmiot ustalający porządek w zakładzie pracy 124 11. Uwagi końcowe 125
Rozdział VI Zakład pracy a upublicznienie własności 127 1. Uwagi wstępne 127 2. Upublicznienie środków przedsiębiorcy a zakładowy fundusz świadczeń socjalnych 129 2.1. Charakterystyka instytucji funduszu socjalnego 129 2.2. W poszukiwaniu właściciela środków odpisanych na fundusz 133 2.3. Charakter prawny własności środków funduszu i aktów dotyczących jego działania 136 2.3.1. Postacie własności społecznej 136 2.3.2. Państwowa kontrola zarządzania środkami społecznymi 141 2.3.3. Likwidacja funduszu a przeznaczenie środków 143 2.4. Charakter prawny czynności rozporządzających własnością społeczną 145 2.5. Środki funduszowe jako własność państwowa 148 2.6. Upublicznienie środków funduszu a poglądy judykatury 153 2.7. Własność środków funduszu a test zachowania istoty prawa 164 2.8. Socjalność czy społeczność działalności socjalnej? 165 2.9. Wspólnotowość funduszu a krąg osób uprawnionych 173 2.10. Pracodawca publiczny i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej 178 2.11. Publiczny charakter składek na OFE 179 3. Publiczna własność akt osobowych 181 4. Własność publiczna majątku związków zawodowych 184 5. Uwagi końcowe 184
Rozdział VII Redystrybucja bezpośrednia i transfery społeczne 185 1. Uwagi wstępne 185 2. Redystrybucja dochodu narodowego 187 3. Redystrybucja pozabudżetowa 189 4. Pracodawca publiczny i niekomercyjny 196 5. Transfery społeczne w stosunkach pracy 196 6. Wynagrodzenie jako transfer społeczny? 202 7. Pozaustawowe transfery społeczne 204 8. Ochrona świadczeń z transferów społecznych 207 9. Redystrybucyjna funkcja prawa pracy 210 10. Uwagi końcowe 213
Rozdział VIII Redystrybucja bezpośrednia i usługi społeczne 214 1. Uwagi wstępne 214 2. Usługi publiczne 214 3. Usługi społeczne w zakładach pracy 217 4. Usługi społeczne w zakresie informowania pracowników 218 4.1. Informowanie a wolność pracy 218 4.2. Informowanie o prawach i obowiązkach 220 4.3. Obowiązki informacyjne a ochrona zdrowia 223 5. Obowiązek organizowania pracy 224 6. Usługi zapewniające przestrzeń społeczną wolną od przemocy 228 7. Usługi w zakresie organizacji rozwiązywania sporów indywidualnych 230 8. Usługi w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia osób zatrudnianych i pracowników 231 9. Usługi w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa życia i zdrowia osób wykonujących pracę 234 10. Usługi społeczne na rzecz niepełnosprawnych 236 11. Usługi w zakresie wspierania społeczeństwa obywatelskiego i demokratyzacji 237 12. Funkcja organizatorska prawa pracy a funkcja świadcząca pracodawcy 238 13. Uwagi końcowe 239
Rozdział IX Zakładowe akty władztwa publicznego 241 1. Uwagi wstępne 241 2. Prawo zakładowe (autonomiczne) 241 3. Kary administracyjne 243 4. Akty władcze o charakterze organizacyjnym 245 4.1. Uwagi ogólne 245 4.2. Czas pracy 245 4.3. Polecenie wykonywania pracy nieumówionej lub poza umówionym miejscem 251 4.4. Plan urlopów 252 5. Akty władcze realizujące publiczne prawa podmiotowe pracowników 253 5.1. Uwagi ogólne 253 5.2. Prawo do pracy 254 5.3. Prawo do urlopu 254 5.4. Ochrona rodziny 256 5.5. Pomoc socjalna 257 5.6. Ochrona życia i zdrowia 258 5.7. Podnoszenie kwalifikacji 258 6. Akty władcze w zakresie realizacji funkcji ogólnospołecznych 259 6.1. Uwagi ogólne 259 6.2. Czynności egzekucyjne 260 6.3. Pobór danin publicznych 261 6.4. Rozporządzenie środkami publicznymi 261 6.5. Kontrole w interesie ogólnospołecznym 262 7. Kierownictwo pracodawcy w zakresie wykonywania pracy 265 8. Kierownictwo a kontrola 272 9. Kontrola zakładowa 273 9.1. Uwagi ogólne 273 9.2. Istota kontroli 274 9.3. Judykatura i doktryna a uprawnienie kontrolne pracodawcy 277 9.4. Skutki prawne kompetencyjnej podstawy dokonywania kontroli zakładowej 286 10. Przetwarzanie danych osobowych 287 11. Inne niż pracodawca podmioty administrujące występujące w relacjach pracowniczych 290 12. Uwagi końcowe 291
Rozdział X Publiczna administracja zakładu pracy 292 1. Uwagi wstępne 292 2. Pojęcie administratora 293 3. Zarząd spółki a kierownik zakładu pracy 293 4. Skutki prawne autonomii kierownika zakładu pracy 296 5. Osoba fizyczna jako organ pracodawcy 299 6. Pozycja prawna organu pracodawcy a charakter prawny umowy o pracę 300 7. Organy, funkcjonariusze i urzędnicy zakładu pracy 301 8. Uwagi końcowe 305
Rozdział XI Zakładowa dokumentacja publiczna 306 1. Uwagi wstępne 306 2. Charakter prawny akt osobowych 306 3. Dokumenty urzędowe 308 4. Świadectwo pracy jako dokument urzędowy 309 5. Uwagi końcowe 317
Rozdział XII Państwo i zakład pracy 318 1. Uwagi wstępne 318 2. Władza publiczna 318 3. Zakład pracy a zasada pomocniczości 324 4. Tak zwani mali pracodawcy 327 5. Zakład pracy a polityka społeczna 328 6. Zakład pracy a równość 334 7. Zakład pracy a społeczeństwo obywatelskie 335 8. Korporacjonizm czy demokracja? 339 9. Przedsiębiorstwo prywatne - dialog społeczny 340 10. Pracownicze publiczne prawa podmiotowe 341 11. Zakład pracy a projekty nowelizacji prawa pracy 343 12. Zakład pracy zakładem administracyjnym? 346 13. Uwagi końcowe 347
Zakończenie 349
Bibliografia 355