Organy ochrony prawnej / Anna Chodorowska, Justyna Michalska, Paweł Kuczma

Podręcznik stanowi omówienie ustrojów najważniejszych organów ochrony prawnej powoływanych i działających na podstawie prawa Rzeczypospolitej Polskiej. W książce zostały przedstawione zagadnienia związane z klasyfikacją organów ochrony prawa, ich kompetencje oraz zasady działania.

W strukturze podręcznika każdy rozdział stanowi odrębne opracowanie poświęcone innemu organowi ochrony prawa. Pierwsza część dotyczy organów rozstrzygających (orzekających), czyli organów władzy sądowniczej, w tym Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych, Krajowej Rady Sądownictwa, Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Stanu oraz organów quasi-sądowych (m.in. samorządowe kolegia odwoławcze, sądy polubowne).

Następnie ukazano działalność organów kontroli legalności, w tym m.in.: Najwyższą Izbę Kontroli, Prokuraturę, Policję, Służbę Więzienną.

W ostatniej części podręcznika przedstawiono organizację organów pomocy prawnej: rzeczników praw i wolności oraz korporacji ochrony prawa. Analizy zostały przeprowadzone w oparciu o brzmienie aktualnych aktów prawnych, a także liczne wykorzystane orzecznictwo. Zaprezentowane zostały też poglądy doktryny na wybrane kwestie, zwłaszcza te, które budzą wątpliwości czy kontrowersje. Nie zabrakło odniesień do aktualnych problemów czy postulatów.

Książka jest przeznaczona dla studentów prawa i administracji, politologii i bezpieczeństwa wewnętrznego, może również stanowić cenną pomoc dla osób przygotowujących się do egzaminów na aplikacje prawnicze.

Wykaz skrótów    13

Przedmowa    17

CZĘŚĆ I. ORGANY ORZEKAJĄCE (ROZSTRZYGAJĄCE)

Rozdział I. Zagadnienia podstawowe    21

1. Klasyfikacja organów 21
2. Zasada podziału władz 25
3. Władza sądownicza 29
4. Aktywizm sędziowski 30
5. Pojęcie sądu 32
6. Wymiar sprawiedliwości 36
7. Prawo do sądu 37
8. Ślubowanie sędziowskie 39

Rozdział II. Sąd Najwyższy    41

1. Geneza SN 41
2. Struktura i właściwość Izb 42
3. Kontrowersje wokół Izby Odpowiedzialności Zawodowej 44
4. Organy SN 47
5. Kognicja SN 50

5.1.  Skarga kasacyjna (kasacja)    50

5.2.  Uchwała rozstrzygająca zagadnienie prawne    52

5.3.  Skarga nadzwyczajna    53

5.4.  Rozpatrywanie protestów wyborczych    54

5.5.  Stwierdzanie ważności wyborów    54

5.6.  Stwierdzanie ważności referendum    55

5.7.  Opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych    55

6. Powołanie na urząd sędziego SN 56
7. Obowiązki i prawa sędziów SN 57
8. Ławnicy SN 60

Rozdział III. Sądy powszechne    63

1. Uwagi wstępne 63
2. Struktura sądów powszechnych 64
3. Organy sądów powszechnych 67
4. Powołanie na urząd sędziego 70
5. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej 73

5.1.  Nieusuwalność    74

5.2.  Nieprzenoszalność    75

5.3.  Apolityczność    75

5.4.  Godne wynagrodzenie    76

5.5.  Stan spoczynku    77

5.6.  Immunitet    78

5.7.  Odpowiedzialność dyscyplinarna    79

6. Gwarancje o charakterze procesowym 80

6.1.  Wyłączenie sędziego    80

6.2.  Zasada jawności postępowania    81

6.3.  Zasada instancyjności    81

6.4.  Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości    82

6.5.  Prawo do obrony    83

7. Obowiązki i prawa sędziego 85
8. Asesorzy sądowi 86
9. Referendarze sądowi 88
10. Sądy pokoju 89

Rozdział IV. Sądy administracyjne    93

1. Specyfika kontroli sądowo-administracyjnej 93
2. Właściwość sądów administracyjnych 95
3. Struktura sądów administracyjnych 97
4. Organy wojewódzkich sądów administracyjnych 98
5. Organy NSA 100
6. Powołanie na urząd sędziego sądu administracyjnego 102
7. Asesorzy sądowi 103

Rozdział V. Sądy wojskowe    105

1. Specyfika i właściwość sądów wojskowych 105
2. Struktura sądów wojskowych 106
3. Organy sądów wojskowych 107
4. Powołanie na urząd sędziego sądu wojskowego 108
5. Ławnicy 109

Rozdział VI. Krajowa Rada Sądownictwa    111

1. Geneza Rady 111
2. Charakter ustrojowy Rady 112
3. Skład Rady 115
4. Organy Rady 116
5. Kadencja  117
6. Kontrowersje wokół „nowej KRS” 119

Rozdział VII. Trybunał Konstytucyjny    121

1. Geneza TK 121
2. Skład TK 122
3. Status prawny sędziego Trybunału Konstytucyjnego 126
4. Organizacja wewnętrzna TK 129
5. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego 131

5.1.  Orzekanie w przedmiocie konstytucyjności i legalności norm prawnych    131

5.2.  Orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją RP ustawy lub innego aktu

normatywnego kwestionowanego w skardze konstytucyjnej, o której mowa

w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP (skarg konstytucyjnych)    134

5.3.  Orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją RP, ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi lub ustawą aktu normatywnego kwestionowanego

w pytaniu prawnym, o którym mowa w art. 193 Konstytucji RP    137

5.4.  Orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją RP celów lub działalności

partii politycznych    137

5.5.  Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi

konstytucyjnymi organami państwa    138

5.6.  Rozstrzyganie o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu

przez Prezydenta RP    139

5.7.  Sygnalizowanie Sejmowi i Senatowi oraz innym organom stanowiącym

prawo istnienie uchybień i luk w prawie, których usunięcie jest niezbędne

do zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej    140

6. Charakter orzeczeń TK 142

Rozdział VIII. Trybunał Stanu    145

1. Uwagi wstępne 145
2. Problem zasadności istnienia TS 146
3. Geneza 147
4. Skład Trybunału i status członków   148
5. Istota i modele odpowiedzialności konstytucyjnej 151
6. Zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej 152
7. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej 153
8. Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej 155

8.1.  Wstępny wniosek    157

8.2.  Postępowanie przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej    158

8.3.  Postawienie w stan oskarżenia (pociągnięcie do odpowiedzialności)

przed Trybunałem Stanu    159

8.4.  Postępowanie przed Trybunałem Stanu    160

Rozdział IX. Organy quasi-sądowe    163

1. Samorządowe kolegia odwoławcze 163

1.1.  Właściwość kolegium    163

1.2.  Skład kolegium    165

1.3.  Organy kolegium    166

1.4.  Odpowiedzialność dyscyplinarna    167

1.5.  Zasady działania kolegium    168

1.6.  Nadzór nad działalnością kolegium    168

2. Urząd Patentowy RP 169

2.1.  Właściwość Urzędu    169

2.2.  Struktura organizacyjna Urzędu    170

2.3.  Eksperci    172

2.4.  Kolegium ekspertów    173

2.5.  Kolegia orzekające do spraw spornych    174

3. Sąd polubowny (arbitrażowy) 175

3.1.  Istota arbitrażu    175

3.2.  Zapis na sąd polubowny    176

3.3.  Skład sądu polubownego    177

3.4.  Postępowanie przed sądem polubownym    178

CZĘŚĆ II. ORGANY KONTROLI LEGALNOŚCI

Rozdział X. Najwyższa Izba Kontroli    183

1. Wprowadzenie 183

1.1.  Legalność    184

1.2.  Gospodarność    184

1.3.  Rzetelność    184

1.4.  Celowość    184

2. Rozwój organów kontroli państwowej 184
3. Podstawa prawna 186
4. Struktura i organizacja 186
5. Pozycja ustrojowa i zadania 190

Rozdział XI. krajowa Rada Radiofonii i Telewizji    197

1. Wprowadzenie – podstawa prawna działania 197
2. Skład KRRiT 198
3. Zadania KRRiT 199
4. Rada Mediów Narodowych 205

Rozdział XII. Prokuratura    209

1. Wprowadzenie – podstawa prawna 209
2. Zasady działania prokuratury 211
3. Struktura organizacyjna i przedmiot działania oraz kompetencje 213
4. Zadania prokuratury 222
5. Rola prokuratora 224
6. Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury 224
7. Status prokuratora 225

Rozdział XIII. Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu    229

1. Wprowadzenie 229
2. Struktura organizacyjna 230
3. Zadania 233

Rozdział XIV. Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej    235

1. Wprowadzenie 235
2. Struktura organizacyjna 235
3. Zadania 236

Rozdział XV. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów    239

1. Historia powstania UOKiK 239
2. Struktura organu UOKiK 240
3. Kompetencje organu 242

Rozdział XVI. Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych    245

1. Uwagi wprowadzające 245
2. Pozycja ustrojowa Prezesa Urzędu (PUODO) 246
3. Zasady działania Prezesa Urzędu 247

3.1.  Zasada niezależności    247

3.2.  Zasada niepołączalności (incompatibilitas)    248

3.3.  Zasada apolityczności    248

3.4.  Zasada ochrony immunitetowej    250

3.5.  Zasada kadencyjności    251

3.6.  Zasada poufności    252

4. Podstawowe uprawnienia i zadania Prezesa Urzędu 252
5. Zastępcy Prezesa Urzędu 254
6. Rada do Spraw Ochrony Danych Osobowych 254
7. Urząd Ochrony Danych Osobowych 255

Rozdział XVII. Policja    259

1. Uwagi historyczne 259
2. Definicja i zadania Policji 260
3. Organizacja Policji 262
4. Komendant Główny Policji 264
5. Służba w Policji 267
6. Centralne Biuro Śledcze Policji 271
7. Inne jednostki organizacyjne Policji 274

Rozdział XVIII. Służba Ochrony Państwa    277

1. Uwagi wprowadzające 277
2. Definicja i zadania Służby Ochrony Państwa 278
3. Struktura organizacyjna Służby Ochrony Państwa 279
4. Służba w SOP 281
5. Obowiązki i prawa funkcjonariuszy SOP 282
6. Odpowiedzialność dyscyplinarna funkcjonariuszy SOP 284

Rozdział XIX. Służba więzienna    287

1. Uwagi historyczne 287
2. Definicja i zadania Służby Więziennej 288
3. Struktura organizacyjna Służby Więziennej 289

3.1.  Dyrektor Generalny    290

3.2.  Inspektorat Wewnętrzny Służby Więziennej    291

3.3.  Dyrektor okręgowy    291

3.4.  Dyrektor    292

3.5.  Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości    292

3.6.  Komendanci    293

4. Status prawny funkcjonariuszy SW 293

Rozdział XX. Straż Graniczna    297

1. Uwagi wprowadzające 297
2. Definicja i zadania Straży Granicznej 298
3. Struktura organizacyjna Służby Granicznej 301
4. Wyższa Szkoła Straży Granicznej 303
5. Służba w Straży Granicznej 304
6. Prawa i obowiązki funkcjonariusza SG 305
7. Odpowiedzialność dyscyplinarna 307

Rozdział XXI. Państwowa Straż Pożarna    309

1. Uwagi wprowadzające 309
2. Definicja i zadania Państwowej Straży Pożarnej 309
3. Struktura organizacyjna Państwowej Straży Pożarnej 311
4. Organizacja i prowadzenie akcji ratowniczej 313
5. Służba w Państwowej Straży Pożarnej – prawa i obowiązki 314

Rozdział XXII. Straże gminne (miejskie)    317

1. Uwagi wprowadzające 317
2. Organizacja straży gminnych 318
3. Szczegółowa struktura organizacyjna straży miejskiej w Zielonej Górze 319
4. Zadania i zakres uprawnień straży gminnych 322
5. Status prawny strażnika 323

Rozdział XXIII. Straż Marszałkowska    325

1. Geneza Straży Marszałkowskiej 325
2. Definicja i zadania Straży Marszałkowskiej 326
3. Organizacja Straży Marszałkowskiej 329
4. Służba w Straży Marszałkowskiej 329
5. Obowiązki i prawa funkcjonariuszy Straży Marszałkowskiej 330

CZĘŚĆ III. ORGANY POMOCY PRAWNEJ

Rozdział XXIV. Rzecznik Praw Obywatelskich    337

1. Wprowadzenie 337
2. Powołanie i struktura organizacyjna 338
3. Zadania RPO 340

Rozdział XXV. Rzecznik Praw Dziecka    347

1. Uwagi wprowadzające 347
2. Powołanie i struktura organizacyjna 348
3. Zadania RPD 350

Rozdział XXVI. Adwokatura    353

1. Uwagi wstępne na temat korporacji prawniczych 353
2. Geneza zawodu 354
3. Zasady wykonywania zawodu 355
4. Aplikacja adwokacka 357
5. Samorząd zawodowy adwokatów 359

Rozdział XXVII. Radcowie prawni    363

1. Geneza zawodu 363
2. Zasady wykonywania zawodu 364
3. Aplikacja radcowska  368
4. Samorząd zawodowy radców prawnych 370

Rozdział XXVIII. Notariat    377

1. Geneza zawodu 377
2. Zasady wykonywania zawodu 378
3. Aplikacja notarialna 382
4. Samorząd zawodowy notariuszy 383

Rozdział XXIX. Komornicy sądowi    387

1. Geneza zawodu 387
2. Zasady wykonywania zawodu 388
3. Aplikacja komornicza 395
4. Samorząd zawodowy komorników 398

Rozdział XXX. Rzecznicy patentowi    403

1. Geneza zawodu 403
2. Zasady wykonywania zawodu 404
3. Aplikacja rzecznikowska 407
4. Samorząd zawodowy rzeczników patentowych 408

Rozdział XXXI. Doradcy podatkowi    413

1. Geneza zawodu 413
2. Zasady wykonywania zawodu 413
3. Samorząd doradców podatkowych 416

Bibliografia    419