Negocjacje i mediacje w sferze publicznej / Magdalena Tabernacka

W podręczniku omówiono prawne podstawy prowadzenia mediacji, negocjacji i niekonfrontacyjnych sposobów opanowywania sporów w administracji publicznej. Zaprezentowano zagadnienia komunikacji i stosowania taktyk i technik wpływu społecznego oraz zakresu autoprezentacji – zarówno w aspekcie psychologicznym, jak i w zakresie wymogów dyktowanych protokołem dyplomatycznym i praktyką funkcjonowania w sferze publicznej. Publikacja porusza również istotne zagadnienia społeczne dotyczące m.in. komunikacji z innymi ludźmi, zrozumienia samego siebie w konfliktowych relacjach społecznych i profesjonalnych oraz opanowania nieuniknionych konfliktów towarzyszących relacjom społecznym.

Uwagę zwraca przejrzysta forma ujęcia poszczególnych zagadnień oraz szczegółowa dokumentacja cytowanych badań, a także zbiory pytań testowych i tematów prac zaliczeniowych i dyplomowych.

Najnowsze wydanie, zaktualizowane pod względem stanu prawnego, zostało uzupełnione również o wyniki badań z zakresu psychologii, neurologii oraz antropologii, które dotyczą zagadnień wpływu społecznego.

Podręcznik przeznaczony jest dla studentów kierunków prawnych, administracyjnych i biznesowych oraz studiów podyplomowych. Powinien zainteresować osoby zatrudnione w wymiarze sprawiedliwości i w urzędach administracji publicznej, a także zastępców procesowych.

 Wykaz skrótów | str. 17

Wstęp | str. 19

Rozdział pierwszy

Istota negocjacji i mediacji w sferze publicznej | str. 21

  I.  Negocjacje | str. 21

1.  Pojęcie negocjacji | str. 21

2.  Przedmiot negocjacji | str. 22

3.  Formy i charakter prowadzenia negocjacji w sferze publicznej | str. 23

A.  Negocjacje dwustronne, wielostronne i wielo-dwustronne | str. 23

B.  Negocjacje o charakterze formalnym i nieformalnym | str. 25

C.  Negocjacje jawne, niejawne i tajne | str. 27

4.  Etapy procesu negocjacji | str. 29

A.  Faza przedwstępna | str. 29

B.  Faza wstępna negocjacji | str. 29

C.  Faza właściwych rozmów | str. 31

D.  Faza sporządzania dokumentów końcowych | str. 31

E.  Faza akceptacji (faza ratyfikacyjna i publikacyjna) | str. 31

  II.  Mediacje | str. 32

1.  Pojęcie i mechanizm mediacji | str. 32

2.  Rodzaje mediacji i ich zastosowanie | str. 37

A.  Mediacyjny pluralizm form i zastosowania | str. 37

B.  Mediacje bezpośrednie i niebezpośrednie | str. 38

C.  Mediacje online | str. 39

D.  Komediacje | str. 41

E.  Mediacje obowiązkowe | str. 42

F.  Mediacje rówieśnicze | str. 43

3.  Rola mediatora w procesie mediacji | str. 44

A.  Rola mediatora a idea mediacji | str. 44

B.  Nawiązanie kontaktu pomiędzy stronami mediacji | str. 45

C.  Umożliwianie prowadzenia mediacji i jej moderowanie | str. 46

D.  Pośredniczenie w rozmowach pomiędzy stronami mediacji | str. 47

E.  Przyjmowanie stanowisk stron mediacji | str. 48

F.  Doradzanie stronom mediacji możliwych rozwiązań | str. 48

G.  Udzielanie fachowych wyjaśnień co do znaczenia okoliczności

faktycznych i prawnych | str. 49

H. Mediator jako osoba pomagająca stronom mediacji sformułować tekst porozumienia | str. 50

4.  Celowość, zakres, forma i czas przeprowadzenia mediacji | str. 50

5.  Koszty mediacji | str. 60

  III.  Regulacja prawna negocjacji i mediacji w sferze publicznej | str. 62

1.  Zakres regulacji prawnej | str. 62

2.  Regulacja kompetencji do podejmowania czynności w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 64

3.  Regulacja prawna procedur i zakresu czynności | str. 66

  IV.  Struktury administracji publicznej i podmioty w procesie negocjacji i mediacji w sferze publicznej | str. 67

1.  Mediacje i negocjacje a struktury administracji publicznej | str. 67

2.  Podmioty uczestniczące w negocjacjach w sferze publicznej | str. 69

A.  Strony negocjacji i ich przedstawiciele | str. 69

B.  Zespoły negocjacyjne | str. 71

C.  Podmioty infrastrukturowe | str. 72

D.  Fachowcy w negocjacjach | str. 73

3.  Podmioty uczestniczące w mediacjach | str. 74

A.  Strony mediacji | str. 74

B.  Mediator | str. 76

4.  Podmioty wspierające przebieg mediacji | str. 80

5.  Instytucje mediacyjne | str. 84

  V.  Formy i metody działania administracji stosowane w negocjacjach i mediacjach | str. 85

 | str. Literatura i materiały wykorzystane w rozdziale | str. 88

Rozdział drugi

Zakres przedmiotowy negocjacji w sferze publicznej | str. 91

  I.  Negocjacje prowadzące do zawierania umów publicznoprawnych | str. 91

1.  Charakter negocjacji prowadzących do zawarcia umowy publicznoprawnej | str. 91

2.  Negocjowanie umów publicznoprawnych zawieranych przez jednostki samorządu terytorialnego | str. 92

A.  Negocjacje w celu utworzenia stowarzyszeń i zrzeszeń jednostek samorządu terytorialnego | str. 92

B.  Negocjacje w celu utworzenia związków międzygminnych, związków powiatów i związków powiatowo-gminnych | str. 93

C.  Negocjacje w celu utworzenia porozumień jednostek samorządu terytorialnego | str. 94

3.  Negocjowanie kontraktów wojewódzkich | str. 95

  II.  Negocjacje w ramach stosunków cywilnoprawnych zawieranych przez podmioty w sferze publicznej | str. 96

1.  Negocjacje przy zawieraniu i realizacji umów cywilnoprawnych | str. 96

2.  Negocjacje w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego | str. 98

  III.  Negocjacje w strukturach administracji publicznej | str. 100

1.  Negocjacje w organach kolegialnych administracji publicznej | str. 100

2.  Negocjacje w organach wspólnych | str. 100

3.  Negocjacje prowadzące do powierzenia funkcji albo obsadzenia stanowiska | str. 101

  IV.  Negocjacje w stosunkach z obywatelami i adresatami działań administracji | str. 102

1.  Negocjacje w ramach postępowania wnioskowego w trybie działu VIII k.p.a. i w przedprocesowym stadium wyjaśniania sprawy | str. 102

2.  Negocjacje lobbingowe i lobbing w negocjacjach | str. 103

3.  Negocjacje obywatelskie i społeczne | str. 105

  V.  Negocjacje policyjne i kryzysowe | str. 107

  VI.  Negocjacje międzynarodowe | str. 111

1.  Zakres negocjacji międzynarodowych | str. 111

2.  Negocjacje międzynarodowe jako forma rozwiązywania sporów | str. 113

3.  Negocjacje międzynarodowe służące podjęciu współpracy | str. 114

 VII.  Negocjacje akcesyjne | str. 115

 | str. Literatura wykorzystana w rozdziale | str. 117

Rozdział trzeci

Zakres przedmiotowy działań mediacyjnych w sferze publicznej | str. 119

  I.  Mediacje w postępowaniu administracyjnym i w ramach działania organów administracji | str. 119

1.  Konsensualność i niearbitralność działań polubownych organów administracji publicznej | str. 119

2.  Mediacje w postępowaniu administracyjnym | str. 121

A.  Podstawa prawna | str. 121

B.  Zakres i charakter spraw kierowanych do mediacji | str. 122

C.  Mediator w postępowaniu administracyjnym | str. 123

D.  Procedura postępowania | str. 124

E.  Skutki mediacji | str. 126

F.  Koszt mediacji | str. 127

3.  Działania mediacyjne organu prowadzące do zawarcia ugody administracyjnej | str. 128

A.  Podstawa prawna | str. 128

B.  Znaczenie instytucji | str. 129

C.  Procedura postępowania | str. 129

D.  Środki odwoławcze i środki prawne | str. 130

E.  Skutki zawarcia ugody administracyjnej | str. 131

4.  Mediacje prowadzone przy zawieraniu ugód regulowanych przepisami prawa materialnego | str. 131

A.  Mediacje dotyczące korzystania z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej i oddziaływania takich obiektów na otoczenie | str. 131

a.  Znaczenie instytucji i regulacja prawna | str. 131

b.  Pozasądowe rozwiazywanie sporów konsumenckich związanych z korzystaniem z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej | str. 132

c.  Mediacje stadionowe prowadzone przez policjantów spotersów | str. 132

d.  Mediacje dotyczące hałasu lotniskowego | str. 132

B.  Mediacje prowadzące do zawarcia ugody w postępowaniu w przedmiocie rozgraniczenia nieruchomości | str. 133

a.  Podstawa prawna | str. 133

b.  Znaczenie instytucji | str. 134

c.  Procedura postępowania | str. 134

C.  Mediacje prowadzone w celu zawarcia ugody regulowanej prawem wodnym | str. 136

D.  Ugoda w sprawie wysokości opłaty za użytkownie wieczyste i opłaty adiacenckiej | str. 136

5.  Mediacje w sporach ze stosunków służbowych i pracowniczych w sferze publicznej | str. 137

A.  Znaczenie instytucji | str. 137

B.  Podstawa prawna | str. 138

C.  Mediacje w strukturach dyspozycyjnych | str. 139

D.  Mediacje na uczelniach wyższych | str. 142

  II.  Mediacje w ramach instytucji publicznych | str. 143

1.  Założenia i mechanizm | str. 143

2.  Mediacje w Prokuratorii Generalnej | str. 143

3.  Mediacje w Komisji Nadzoru Finansowego | str. 144

  III.  Mediacje przed sądem administracyjnym | str. 145

1.  Podstawa prawna | str. 145

2.  Znaczenie instytucji | str. 145

3.  Procedura postępowania | str. 146

4.  Zasady prowadzenia postępowania mediacyjnego przed sądem administracyjnym | str. 147

A.  Udział stron w postępowaniu mediacyjnym | str. 147

B.  Zasada pisemności | str. 148

C.  Prejudycjalny charakter postępowania mediacyjnego | str. 148

D.  Nieorzeczniczy charakter | str. 148

E.  Niejawność | str. 148

5.  Środki odwoławcze | str. 148

6.  Koszt mediacji | str. 149

  IV.  Mediacje w postępowaniu cywilnym, w którym uczestniczą podmioty o statusie publicznoprawnym | str. 149

1.  Podstawa prawna | str. 149

2.  Znaczenie instytucji | str. 150

3.  Procedura postępowania | str. 150

4.  Wymogi ustawowe dotyczące mediatora | str. 152

5.  Skutki mediacji | str. 152

6.  Problem bezpieczeństwa prawnego pracownika organu decydującego o zawarciu ugody | str. 153

  V.  Mediacje w świetle prawa karnego i procedury karnej | str. 154

1.  Sprawiedliwość naprawcza i jej instytucje w Polsce | str. 154

2.  Mediacje pomiędzy sprawcą a pokrzywdzonym w postępowaniu przygotowawczym i przed sądem | str. 156

A.  Podstawa prawna | str. 156

B.  Znaczenie instytucji | str. 156

C.  Zasady odnoszące się do mediacji w postępowaniu karnym | str. 158

D.  Wymogi prawne dotyczące mediatora | str. 158

E.  Procedura postępowania mediacyjnego | str. 160

F.  Miejsce prowadzenia mediacji | str. 162

3.  Mediacje w postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 163

4.  Mediacje po wyroku | str. 166

  VI.  Mediacje międzynarodowe | str. 167

1.  Mediacje wśród form rozwiązywania sporów międzynarodowych | str. 167

2.  Przykłady uregulowań i instytucji mediacji w stosunkach międzynarodowych | str. 169

A.  Postanowienia Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o ograniczeniu użycia tytoniu | str. 169

B.  Mediacje prowadzone w ramach Światowej Organizacji Handlu | str. 170

C.  Mediacje prowadzone w mechanizmach rozstrzygania sporów między Unią Europejską a podmiotami prawa międzynarodowego | str. 171

 | str. Literatura wykorzystana w rozdziale | str. 172

Rozdział czwarty

Emocje w negocjacjach i mediacjach | str. 175

  I.  Emocje, ich ekspresja i percepcja | str. 175

1.  Rodzaje emocji | str. 175

2.  Percepcja emocji | str. 176

3.  Ekspresja emocji | str. 178

4.  Ekspresja i percepcja emocji a kultura | str. 179

  II.  Źródła emocji | str. 181

1.  Procesy fizjologiczne jako źródła emocji | str. 181

2.  Zachowanie jako źródło emocji | str. 181

3.  Procesy poznawcze jako źródło emocji | str. 181

  III.  Emocje kontrolujące w negocjacjach i mediacjach | str. 182

1.  Znaczenie emocji dla działania | str. 182

2.  Lęk | str. 184

3.  Poczucie winy i wstydu | str. 185

4.  Zakłopotanie | str. 186

5.  Radość | str. 186

  IV.  Wywoływanie konformizmu dzięki emocjom. Techniki wpływu społecznego wykorzystujące wpływ emocji na ludzkie działanie | str. 187

1.  Siła wybaczenia | str. 187

2.  Technika nadstawiania drugiego policzka | str. 187

3.  Indukowanie poczucia winy | str. 188

A.  Technika niekomunikowania wprost | str. 188

B.  Groźba zerwania emocjonalnej lub trwałej więzi | str. 188

4.  Huśtawka emocjonalna | str. 189

5.  Wykorzystywanie siły empatii | str. 189

 | str. Literatura wykorzystana w rozdziale | str. 190

Rozdział piąty

Komunikacja w procesie negocjacji i mediacji w sferze publicznej | str. 191

  I.  Komunikacja – niezbędny element negocjacji i mediacji | str. 191

1.  Komunikacja społeczna | str. 191

2.  Komunikowanie interpersonalne w mediacjach i negocjacjach | str. 192

A.  Środowisko komunikacyjne | str. 192

B.  Strategie komunikacyjne | str. 193

a.  Wywoływanie uległości | str. 193

b.  Wywieranie wrażenia | str. 193

c.  Oszukiwanie | str. 194

C.  Lęk komunikacyjny | str. 194

3.  Komunikowanie masowe | str. 195

4.  Stosowność komunikacji | str. 197

  II.  Komunikacja werbalna w negocjacjach i mediacjach | str. 198

1.  Znaczenie języka | str. 198

A.  Język jako podstawowy czynnik umożliwiający komunikację | str. 198

B.  Język jako społeczna cecha wyróżniająca i określająca status społeczny | str. 198

C.  Język jako cecha określająca wiarygodność | str. 199

D.  Język jako narzędzie autoprezentacyjne | str. 200

E.  Eudajmonia | str. 200

2.  Zjawiska z zakresu komunikacji werbalnej mające znaczenie w komunikowaniu w procesie negocjacji i mediacji | str. 201

A.  Teoria dostosowania mowy | str. 201

B.  Zjawisko językowej inklinacji międzygrupowej | str. 202

C.  Zjawisko języka poprawnego politycznie w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 203

D.  Język jako narzędzie wzmacniające lub tłumiące agresję | str. 204

E.  Etykietowanie | str. 206

3.  Rozumienie znaczenia wypowiedzi | str. 208

A.  Język prawny i prawniczy | str. 208

B.  Praktyka rozumienia znaczenia słów i wypowiedzi | str. 210

4.  Międzykulturowe trudności w komunikacji werbalnej | str. 212

  III.  Komunikacja niewerbalna w negocjacjach i mediacjach | str. 213

1.  Znaczenie komunikacji niewerbalnej | str. 213

2.  Elementy i kanały komunikacji niewerbalnej | str. 215

A.  Równoczesność komunikowania | str. 215

B.  Elementy behawioralne komunikacji w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 215

a.  Ekspresja mimiczna twarzy | str. 215

b.  Okulezja | str. 216

c.  Kineza | str. 217

d.  Dotyk i utrzymywanie dystansu interakcyjnego | str. 217

C.  Elementy pozabehawioralne w negocjacjach i mediacjach | str. 219

a.  Wykorzystanie czasu | str. 219

b.  Sposób korzystania z przestrzeni i pozabehawioralne wyznaczniki statusu | str. 220

c.  Styl ubierania się | str. 222

3.  Funkcje komunikacji niewerbalnej w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 223

A.  Regulowanie interakcji | str. 223

B.  Wpływ na komunikację werbalną | str. 223

a.  Zastępowanie słów | str. 223

b.  Uzupełnianie i akcentowanie przekazu werbalnego | str. 224

c.  Znaczenie tembru głosu | str. 224

4.  Problem spójności sygnałów | str. 225

5.  Błędy w interpretacji w komunikacji niewerbalnej | str. 226

 | str. Literatura wykorzystana w rozdziale | str. 227

Rozdział szósty

Kulturowe, psychologiczne i społeczne uwarunkowania procesu mediacji i negocjacji w sferze publicznej | str. 229

  I.  Prawda, nieprawda i kłamstwo w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 229

1.  Prawda jako wartość | str. 229

2.  Paradygmaty i aksjomaty | str. 230

3.  Prawda, fałsz i kłamstwo | str. 231

4.  Naukowe koncepcje prawdy | str. 232

A.  Prawda według Arystotelesa | str. 232

B.  Prawda kontekstowa | str. 232

C.  Teoria koherencyjna prawdy | str. 233

D.  Pragmatyczna teoria prawdy | str. 233

E.  Teoria konsensualna prawdy | str. 233

5.  Kłamstwo w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 233

A.  Rodzaje kłamstw i znaczenie kłamstwa | str. 233

B.  O „wykrywaniu” kłamstwa | str. 235

6.  Prawda jako przedmiot regulacji prawnej w sferze publicznej | str. 236

7.  Technika uświadamiania hipokryzji | str. 238

  II.  Mediacje i negocjacje a kultura | str. 239

1.  Percepcja zdarzeń, faktów i postaw warunkowana kulturowo | str. 239

A.  Zjawisko etnocentryzmu | str. 239

B.  Wpływ kultury na percepcję postaw i zachowań społecznych | str. 241

2.  Kultura jako czynnik warunkujący zachowanie jednostki w odniesieniu do negocjacji i mediacji w sferze publicznej | str. 242

A.  Kulturowo-biologiczna determinacja ludzkiego zachowania | str. 242

B.  Kultura a stosunki międzyludzkie | str. 243

C.  Kultura a rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji | str. 244

D.  Argumentacja i porozumienie a kultura | str. 245

3.  Wpływ kultury systemu administracji publicznej na negocjacje i mediacje | str. 245

  III.  Stereotypy a negocjacje i mediacje | str. 247

1.  Pojęcie stereotypu i źródła stereotypów | str. 247

2.  Wpływ stereotypów na ocenianie | str. 249

A.  Uprzedzenia | str. 249

B.  Dyskryminacja | str. 250

  IV.  Mediacje i negocjacje a środowisko społeczne | str. 250

1.  Mediacje i negocjacje a uwarunkowania socjologiczne | str. 250

2.  Mediacje i negocjacje a uwarunkowania środowiska społecznego | str. 252

  V.  Mediacje i negocjacje a osobowość i umiejętności mediatora oraz uczestników negocjacji | str. 253

1.  Uwarunkowania wpływu osobowości uczestników negocjacji i mediacji na ich przebieg | str. 253

2.  Cechy i umiejętności uczestników negocjacji i mediatora mogące zwiększyć sukces prowadzonych rozmów | str. 253

A.  Wysoka samoocena i poczucie dużej skuteczności własnej | str. 253

B.  Cierpliwość, wytrwałość | str. 255

C.  Umiejętność koncentracji na przedmiocie rozmów | str. 256

D.  Umiejętność panowania nad emocjami | str. 256

E.  Dociekliwość | str. 257

F.  Niska skłonność do autorytaryzmu | str. 257

  VI.  Mediacje i negocjacje a płeć ich uczestników | str. 258

1.  Biologiczne i kulturowe różnice między płciami | str. 258

2.  Warunkowane płcią społeczne reakcje, uwarunkowania i umiejętności a negocjacje i mediacje | str. 260

A.  Aprobata i konflikt | str. 260

B.  Empatia | str. 260

C.  Pamięć emocjonalna i percepcja sygnałów emocjonalnych | str. 261

D.  Gniew i warunkowana nim agresja | str. 261

E.  Język | str. 262

 VII.  Autoprezentacja w mediacjach i negocjacjach w sferze publicznej | str. 264

1.  Psychologiczne i społeczne uwarunkowania autoprezentacji w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 264

2.  Błędy w postrzeganiu innych, które mogą wpływać negatywnie na przebieg  wynik negocjacji i mediacji w sferze publicznej | str. 265  

A.  Podstawowy błąd atrybucji | str. 265

B.  Błąd aureoli | str. 266

3.  Strategie autoprezentacyjne w negocjacjach i mediacjach | str. 266

A.  Strategie usprawiedliwiające możliwą porażkę | str. 266

a.  Samoutrudnianie | str. 266

b.  Deklarowane upośledzenie | str. 267

c.  Behawioralne wzmacnianie rywala | str. 268

B.  Autoprezentacja wybiórcza i wymijająca | str. 268

4.  Zasady autoprezentacji warunkowane protokołem dyplomatycznym | str. 269

A.  Formalizacja zasad | str. 269

B.  Zasady odnoszące się do ubioru | str. 270

C.  Zasady określające wzajemne kontakty | str. 271

a.  Używanie tytułów odnoszących się do funkcji zawodowych i naukowych | str. 271

b.  Zaproszenia i odpowiadanie na zaproszenia | str. 272

c.  Zasady sporządzania i używania biletów wizytowych | str. 272

 VIII.  Mediacje i negocjacje a opinia publiczna | str. 274

 | str. Literatura wykorzystana w rozdziale | str. 277

Rozdział siódmy

Techniki wpływu społecznego i taktyki wykorzystywane w mediacjach i negocjacjach w sferze publicznej | str. 279

  I.  Kontakt bezpośredni i inne rodzaje kontaktu w mediacjach i negocjacjach | str. 279

1.  Rodzaje kontaktu w negocjacjach i mediacjach | str. 279

2.  Bezpośredniość kontaktu a efektywność komunikacji i wywoływanie uległości w mediacjach i negocjacjach w sferze publicznej | str. 280

  II.  Techniki odwołujące się do mechanizmów autoprezentacyjnych i egotystycznych w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 282

1.  Technika personalnego zwracania się do partnera rozmów w trakcie publicznych negocjacji lub mediacji | str. 282

2.  Technika wykorzystywania incydentalnego podobieństwa | str. 283

3.  Technika świadka interakcji | str. 284

4.  Prawienie komplementów | str. 285

5.  Techniki mające związek ze zjawiskiem etykietowania | str. 286

  III.  Taktyki związane z wywieraniem presji | str. 287

1.  Presja w negocjacjach i mediacjach w sferze publicznej | str. 287

2.  Taktyka milczenia | str. 289

3.  Argument zastosowania środków ochrony prawnej w negocjacjach i mediacjach | str. 289

4.  Wywieranie presji przy użyciu groźby agresji w mediacjach i negocjacjach w sferze publicznej | str. 291