Na straży państwa prawa. Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego / Leszek Garlicki, Marta Derlatka, Marcin Wiącek

"Po doświadczeniach totalitarnych rządów nie budzi wątpliwości, że nawet demokratycznie wybrany parlament nie ma kompetencji do podejmowania rozstrzygnięć, które byłyby sprzeczne z ustawą zasadniczą, także wtedy, gdy ich uzasadnieniem ma być abstrakcyjnie rozumiane dobro Narodu.
Wyrok TK z dnia 9 grudnia 2015 r., K 35/15".

"Jeszcze rok temu nie ulegało wątpliwości, że po blisko 30 latach działalności Trybunał Konstytucyjny uzyskał należną mu pozycję wśród konstytucyjnych organów państwa, a jego orzecznictwo stało się istotnym i wartościowym elementem praktyki konstytucyjnej w Trzeciej Rzeczypospolitej. W ciągu niecałego roku sytuacja uległa jednak dramatycznej zmianie, a przeświadczenie o stabilności pozycji Trybunału okazało się w znacznej mierze iluzoryczne.

W tej bardzo złożonej i trudnej sytuacji przedstawiamy zbiór opracowań mających podsumować trzydziestolecie orzeczniczej działalności Trybunału. Należy podkreślić, że niezależnie od dalszego biegu wypadków orzecznictwo to uznać należy za wartość o charakterze trwałym, bo ustalającym właściwy sposób rozumienia i stosowania postanowień polskiej Konstytucji. Orzecznictwo to wciąż jest wiążące dla wszystkich organów i podmiotów władzy publicznej, a w sposób szczególny stanowi odniesienie dla rozstrzygnięć innych organów władzy sądowniczej.

Założeniem zbioru było dokonanie wyboru 30 najważniejszych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Staraliśmy się przy tym o należyte uwzględnienie wszystkich okresów działalności Trybunału, choć ze względów oczywistych sięgnęliśmy tylko po jedno (pierwsze) orzeczenie Trybunału sprzed 1989 r. Wybór ten musiał być obarczony znacznym stopniem uznaniowości i zdajemy sobie sprawę, że poza zbiorem pozostało wiele ważnych orzeczeń o istotnym znaczeniu.

Przyjęta została równoległa metoda prezentacji. Dla każdego z wybranych orzeczeń został najpierw przytoczony skrót jego oryginalnej treści, a następnie komentarz naukowy, przedstawiający naturę i kontekst sprawy, rekapitulujący najważniejsze ustalenia Trybunału i poddający je ocenie, a wreszcie co najważniejsze sytuujący to rozstrzygnięcie w ogólnym nurcie orzecznictwa Trybunału.

Przyjęta została zewnętrzna metoda prezentacji, bo z zespołu potencjalnych autorów celowo wyłączyliśmy wszystkich byłych i obecnych sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, posłów na Sejm oraz senatorów, członków innych konstytucyjnych organów państwa, członków i ekspertów Komisji Konstytucyjnej działającej w latach 1993 1997. Takie kryteria wyboru uznaliśmy za niezbędne dla zapewnienia dystansu i obiektywizmu komentarzy naukowych. Naszych autorów wybieraliśmy spośród konstytucjonalistów, starając się zapewnić reprezentację wszystkich pokoleń, jednakże przy pewnej preferencji dla młodszej generacji naukowców.

Choć nie tak wyobrażaliśmy sobie kontekst prezentowania tego zbioru, pragniemy podkreślić, że orzecznictwo konstytucyjne stanowi wartość o charakterze trwałym, uniwersalnym i wiążącym.
Przedstawiając historię, ukazujemy przyszłość, bo państwo demokratyczne nie może istnieć bez poszanowania zasady konstytucjonalizmu, podziału władz i niezależności sądu konstytucyjnego".

Ze wstępu redaktorów naukowych
Leszka Garlickiego, Marty Derlatki, Marcina Wiącka



Wykaz wspólnych skrótówƒ 11
Od redaktorów naukowych 17
1. WYDAWANIE ROZPORZĄDZEŃ 25 Orzeczenie z dnia 28 maja 1986 r., U 1/86 Marcin Wiącek - Komentarzƒ 33
2. NAUCZANIE RELIGII W SZKOŁACH PUBLICZNYCH 50 Orzeczenie z dnia 30 stycznia 1991 r., K 11/90 Wojciech Brzozowski - Komentarzƒ 59
3. REWALORYZACJA EMERYTUR I RENT 78 Orzeczenie z dnia 11 lutego 1992 r., K 14/91 Renata Babińska-Górecka, Mariusz Jabłońki - Komentarzƒ 91
4. SKUTKI NIEODRZUCENIA PRZEZ SEJM WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO 123 Uchwała z dnia 20 października 1993 r., W 6/93 Witold Płowiec - Komentarzƒ 130
5. ZASADA PROPORCJONALNOŚCIƒ 147 Orzeczenie z dnia 26 kwietnia 1995 r., K 11/94 Elżbieta H. Morawska - Komentarzƒ 154
6. ZASADA RÓWNOŚCI 172 Orzeczenie z dnia 3 września 1996 r., K 10/96 Agnieszka Bień-Kacała - Komentarz 179
7. ZAKAZ PRZERYWANIA CIĄŻY 198 Orzeczenie z dnia 28 maja 1997 r., K 26/96 Ryszard Piotrowski - Komentarzƒ 212
8. AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO 232 Wyrok z dnia 1 grudnia 1998 r., K 21/98 Grzegorz Wierczyński - Komentarz 240
9. POPRAWKI SENATU 258 Wyrok z dnia 23 lutego 1999 r., K 25/98 Piotr Chybalski - Komentarz 267
10. CZYNSZE REGULOWANE 283 Wyrok z dnia 12 stycznia 2000 r., P 11/98 Sylwia Jarosz-Żukowska - Komentarz 295
11. KONTROLA CELÓW PARTII POLITYCZNYCH 319 Wyrok z dnia 8 marca 2000 r., Pp 1/99 Ada Paprocka - Komentarz 328
12. ZASADY DZIEDZICZENIA GOSPODARSTW ROLNYCH 343 Wyrok z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99 Monika Florczak-Wątor - Komentarz 354
13. DEKRET PKWN O PRZEPROWADZENIU REFORMY ROLNEJ 379 Postanowienie z dnia 28 listopada 2001 r., SK 5/01 Maciej Kaliński - Komentarz 385
14. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA SKARBU PAŃSTWA 405 Wyrok z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 Leszek Bosek - Komentarz 414
15. ABOLICJA PODATKOWA. DEKLARACJE MAJĄTKOWE 433 Wyrok z dnia 20 listopada 2002 r., K 41/02 Adam Krzywoń - Komentarz 445
16. NIEDOPUSZCZALNOŚĆ WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM 464 Postanowienie z dnia 17 lipca 2003 r., K 13/02 Michał Ziółkowski - Komentarz 471
17. TRAKTAT AKCESYJNYƒ 489 Wyrok z dnia 11 maja 2005 r., K 18/04 Krzysztof Wojtowicz - Komentarz 501
18. KONTROLA OPERACYJNAƒ 519 Wyrok z dnia 12 grudnia 2005 r., K 32/04 Dariusz Dudek - Komentarzƒ 529
19. PRZEKSZTAŁCENIE W ZAKRESIE RADIOFONII I TELEWIZJI 551 Wyrok z dnia 23 marca 2006 r., K 4/06 Krzysztof Skotnicki - Komentarzƒ 560
20. KOMISJA ŚLEDCZA 577 Wyrok z dnia 22 września 2006 r., U 4/06 Andrzej Szmyt - Komentarz 590
21. LUSTRACJA 610 Wyrok z dnia 11 maja 2007 r., K 2/07 Zbigniew Witkowski - Komentarzƒ 631
22. ASESORZY SĄDOWIƒ 659 Wyrok z dnia 24 października 2007 r., SK 7/06 Marta Derlatka - Komentarz 671
23. ZESTRZELENIE SAMOLOTU CYWILNEGO 690 Wyrok z dnia 30 września 2008 r., K 44/07 Bogusław Banaszak, Piotr Kapusta - Komentarzƒ 700
24. NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIOWSKAƒ 718 Wyrok z dnia 15 stycznia 2009 r., K 45/07 Paweł Wiliński - Komentarzƒ 732
25. SPÓR KOMPETENCYJNY 751 Postanowienie z dnia 20 maja 2009 r., Kpt 2/08 Jerzy Ciapała - Komentarz 760
26. KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI PRZEPISU O TREŚCI USTALONEJ UCHWAŁĄ SĄDU NAJWYŻSZEGO 782 Wyrok z dnia 27 października 2010 r., K 10/08 Sławomir Żółtek - Komentarz 791
27. KODEKS WYBORCZY 808 Wyrok z dnia 20 lipca 2011 r., K 9/11 Dorota Lis-Staranowicz - Komentarz 819
28. WPŁATY WYRÓWNAWCZE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO, TZW. JANOSIKOWE 839 Wyrok z dnia 31 stycznia 2013 r., K 14/11 Elżbieta Kornberger-Sokołowska - Komentarz 849
29. WIEK EMERYTALNY 867 Wyrok z dnia 7 maja 2014 r., K 43/12 Helena Pławucka - Komentarz 881
30. NOWA USTAWA O TRYBUNALE KONSTYTUCYJNYM 904 Wyrok z dnia 3 grudnia 2015 r., K 34/15 Mariusz Bidziński, Marek Chmaj - Komentarz 918