Model odpowiedzialności administracyjnej w prawie żywnościowym / Paweł Wojciechowski

Paweł Wojciechowski doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Rolnego i Systemu Ochrony Żywności oraz Pracowni Prawa Żywnościowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; autor kilkudziesięciu publikacji z zakresu prawa żywnościowego i rolnego, m.in. monografi i Wspólnotowy model urzędowej kontroli żywności (Warszawa 2008) oraz współautor komentarza do ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia; wykładowca i prelegent na wielu konferencjach naukowych, seminariach i szkoleniach z zakresu prawa rolnego i żywnościowego.

Książka w sposób kompleksowy przedstawia problematykę odpowiedzialności administracyjnej
w prawie żywnościowym. Zawiera analizę zarówno obowiązujących krajowych przepisów prawa żywnościowego, wprowadzających sankcje administracyjne i karne, jak i przepisów unijnego prawa żywnościowego, w tym celów tego prawa i podstawowych pojęć. W publikacji wyjaśniono pojęcie odpowiedzialności administracyjnej, ze wskazaniem zespołu charakteryzujących ją cech, w tym funkcji, zasad oraz zakresu podmiotowego. Dużo uwagi
poświęcono również zagadnieniom dotyczącym:
? winy w odpowiedzialności administracyjnej, a także okolicznościom wyłączającym tę odpowiedzialność oraz wyłączającym karalność,
? przedawnienia oraz zasad i dyrektyw wymiaru kar pieniężnych,
? wzajemnej relacji odpowiedzialności administracyjnej i odpowiedzialności karnej, a także
? problematyki zbiegu odpowiedzialności administracyjnych oraz odpowiedzialności administracyjnej z odpowiedzialnością karną.
Opracowanie wzbogacone zostało o orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i sądów administracyjnych. Przedstawiono również konkretne propozycje interpretacji obowiązujących przepisów i wnioski de lege ferenda.
Monografi a będzie przydatna zarówno dla przedsiębiorców działających w sektorze spożywczym oraz w działach gospodarki regulowanych ustawami, w których przewiduje się kary pieniężne (np. telekomunikacja, energetyka), jak i dla pracowników naukowych oraz studentów wydziałów prawa. Będzie pomocna dla pracowników urzędów i inspekcji uprawnionych do nakładania kar pieniężnych, m.in. inspekcji sanitarnej, weterynaryjnej, handlowej, jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, ochrony roślin i nasiennictwa. Zainteresuje także radców prawnych, adwokatów oraz sędziów zajmujących się sprawami związanymi z odpo-wiedzialnością administracyjną.

Wykaz skrótów 13
Wstęp 25
Rozdział I Prawo żywnościowe 31
1. Prawo żywnościowe jako nowa dziedzina prawa 36 2. Ewolucja prawa żywnościowego 41 2.1. Dawne prawo żywnościowe 41 2.2. Rozwój prawa żywnościowego w polskim prawodawstwie 44 2.3. Rozwój prawa żywnościowego w Unii Europejskiej 47 3. Cele prawa żywnościowego 53 3.1. Ochrona życia i zdrowia człowieka 59 3.2. Ochrona interesów ekonomicznych konsumentów i uczciwych praktyk rynkowych 63 3.3. Swobodny przepływ żywności 67 3.4. Ochrona środowiska 70 3.5. Ochrona zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz zdrowia roślin 72 4. Zakres przedmiotowy prawa żywnościowego 75 4.1. Pojęcie żywności 75 4.2. Definicja żywności w prawie Unii Europejskiej 78 4.3. Pojęcie łańcucha żywnościowego 81 4.3.1. Produkcja podstawowa żywności 83 4.3.2. Przetwarzanie żywności 88 4.3.3. Dystrybucja żywności 89
Rozdział II Uczestnicy łańcucha żywnościowego 90
1. Przedsiębiorstwo spożywcze w unijnym prawie żywnościowym 93 1.1. Przedsiębiorstwo w prawie Unii Europejskiej 96 1.2. Przedsiębiorstwo w prawie polskim 100 1.3. Przedsiębiorstwo a przedsiębiorstwo spożywcze 104 2. Podmiot prowadzący przedsiębiorstwo spożywcze w unijnym prawie żywnościowym 106 3. Zakład w unijnym prawie żywnościowym 116 4. Zakład i podmiot działający na rynku spożywczym w polskim prawie żywnościowym 122
Rozdział III Odpowiedzialność prawna 124
1. Pojęcie odpowiedzialności prawnej 124 1.1. Znaczenie pojęcia odpowiedzialności w języku prawnym 125 1.2. Zdefiniowanie odpowiedzialności prawnej w doktrynie prawa 127 1.3. Podleganie, ponoszenie i pociąganie do odpowiedzialności 130 2. Klasyfikacja odpowiedzialności prawnej 131 2.1. Klasyfikacja odpowiedzialności ze względu na kryterium gałęzi prawa 132 2.1.1. Odpowiedzialność karna 133 2.1.2. Odpowiedzialność cywilna 135 2.1.3. Odpowiedzialność administracyjna 136 2.2. Klasyfikacja odpowiedzialności ze względu na kryterium podmiotu ponoszącego odpowiedzialność 136 2.3. Klasyfikacja odpowiedzialności ze względu na kryterium zasad odpowiedzialności 137 2.4. Klasyfikacja odpowiedzialności ze względu na kryterium funkcji odpowiedzialności 138
Rozdział IV Zasady odpowiedzialności prawnej jako element modelu odpowiedzialności administracyjnej w prawie żywnościowym 139
1. Zasada winy 142 1.1. Wina w prawie karnym 142 1.2. Wina w prawie cywilnym 148 1.3. Wina w prawie administracyjnym 151 1.4. Relacja pojęcia winy w prawie karnym, cywilnym i administracyjnym 159 1.5. Wina osób prawnych 162 2. Zasada bezprawności 167 2.1. Pojęcie bezprawności 168 2.2. Bezprawność w prawie karnym 169 2.3. Bezprawność w prawie cywilnym 172 2.4. Bezprawność w prawie administracyjnym 174 3. Zasada ryzyka 174 3.1. Zasada ryzyka w prawie administracyjnym 177 3.2. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność opartą na zasadzie ryzyka w prawie administracyjnym 178 4. Zasada słuszności 182
Rozdział V Funkcje odpowiedzialności prawnej jako element modelu odpowiedzialności administracyjnej w prawie żywnościowym 184
1. Funkcja prewencyjna 189 2. Funkcja prewencyjna w prawie żywnościowym 194 3. Funkcja represyjna 195 4. Funkcja represyjna w prawie żywnościowym 198 5. Funkcja kompensacyjna 199 6. Funkcja kompensacyjna w prawie żywnościowym 200 7. Funkcje odpowiedzialności prawnej a cele prawa żywnościowego 201
Rozdział VI Sankcja w prawie żywnościowym 206
1. Pojęcie sankcji 206 2. Sankcja w unijnym prawie żywnościowym 210 2.1. Rodzaje sankcji w unijnym prawie żywnościowym 212 2.2. Cechy sankcji w unijnym prawie żywnościowym 213
Rozdział VII Odpowiedzialność administracyjna 218
1. Poglądy doktryny 218 2. Cechy odpowiedzialności administracyjnej 222 2.1. Formy i procedury swoiste dla administracji publicznej 223 2.2. Podmiot odpowiedzialny 225 2.3. Zasada ponoszenia odpowiedzialności administracyjnej 228 3. Rodzaje odpowiedzialności administracyjnej 230 3.1. Odpowiedzialność administracyjna oparta na sankcjach policyjnych 237 3.2. Odpowiedzialność administracyjna oparta na sankcjach represyjnych 239 4. Zakres stosowania analogii do odpowiedzialności administracyjnej 241 4.1. Pojęcie analogii 241 4.2. Analogia w prawie administracyjnym 245 4.3. Zakres stosowania przepisów części ogólnej kodeksu karnego do odpowiedzialności administracyjnej 249 5. Styk odpowiedzialności administracyjnej i egzekucji w administracji 250 6. Procedura w zakresie odpowiedzialności administracyjnej 254 7. Odpowiedzialność administracyjna a prawo do sądu 257
Rozdział VIII Zbieg odpowiedzialności karnej i administracyjnej w prawie żywnościowym 267
1. Uwagi ogólne 267 2. Zasada ne bis in idem 269 3. Zbieg odpowiedzialności w prawie karnym 273 3.1. Jedność czynu 275 3.2. Rodzaje zbiegów przepisów w prawie karnym 276 3.3. Sposoby rozstrzygania zbiegu przepisów 279 4. Zbieg odpowiedzialności w prawie administracyjnym 288 4.1. Rodzaje zbiegów przepisów w prawie administracyjnym 289 4.2. Sposoby rozstrzygania zbiegu przepisów w prawie administracyjnym 291
Rozdział IX Styk odpowiedzialności administracyjnej i karnej 296
1. Odpowiedzialność administracyjna oparta na sankcjach w postaci kar pieniężnych 298 1.1. Poglądy doktryny w sprawie kar pieniężnych 298 1.2. Charakter prawny kar pieniężnych 308 2. Poglądy doktryny w sprawie kryteriów odróżnienia odpowiedzialności administracyjnej i karnej 311 3. Kryterium formalne odróżnienia odpowiedzialności administracyjnej i karnej 313 4. Kryteria doboru rodzaju odpowiedzialności prawnej przy stanowieniu prawa 322 4.1. Kryterium rodzaju i charakteru dobra prawnego 323 4.2. Kryterium społecznej szkodliwości czynu 325 4.3. Kryterium zasad moralnych 326 4.4. Kryterium celu wprowadzanej sankcji 329 4.5. Kryterium charakteru deliktów 330 4.6. Kryterium zakresu podmiotowego 330 4.7. Kryterium zasady odpowiedzialności 331 4.8. Kryterium skuteczności i szybkości postępowania 331 5. Zasada proporcjonalności w doborze rodzaju odpowiedzialności 332 6. Gwarancje wynikające z prawa karnego i zasada subsydiarności prawa karnego w doborze rodzaju odpowiedzialności 339 7. Inne czynniki wpływające na dobór rodzaju odpowiedzialności 340 7.1. Ustawowy wymiar sankcji oraz zasady i dyrektywy wymiaru sankcji 340 7.2. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność 341 8. Zakres gwarancji prawnokarnych w odpowiedzialności administracyjnej 342
Rozdział X Wymiar sankcji w odpowiedzialności administracyjnej 347
1. Ustawowy wymiar sankcji 348 1.1. Ustawowy wymiar sankcji w prawie administracyjnym 350 1.2. Ustawowy wymiar sankcji w prawie żywnościowym 351 1.2.1. Ustawowy wymiar kary pieniężnej w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia 352 1.2.2. Ustawowy wymiar kary pieniężnej w ustawie o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych 358 1.2.3. Ustawowy wymiar kary pieniężnej w ustawie o rolnictwie ekologicznym 363 1.2.4. Ustawowy wymiar kary pieniężnej w ustawie o produktach pochodzenia zwierzęcego 366 1.3. Jednolita regulacja ustawowego wymiaru kary pieniężnej w prawie żywnościowym 369 2. Orzeczniczy wymiar sankcji 371 2.1. Orzeczniczy wymiar sankcji w prawie karnym 372 2.1.1. Zasady wymiaru kary 373 2.1.2. Dyrektywy wymiaru kary 374 2.1.3. Inne okoliczności uwzględniane przy wymiarze kary 380 2.2. Orzeczniczy wymiar kary pieniężnej w prawie administracyjnym 381 2.3. Orzeczniczy wymiar kary pieniężnej w prawie żywnościowym 382 2.4. Przesłanki wymiaru kary pieniężnej w prawie żywnościowym 383 2.4.1. Stopień szkodliwości czynu 384 2.4.2. Stopień zawinienia 387 2.4.3. Dotychczasowa działalność podmiotu 405 2.4.4. Wielkości obrotów lub produkcji 410 2.5. Zasady wymiaru kary pieniężnej w prawie żywnościowym 411 3. Odstąpienie od wymiaru sankcji 415 3.1. Nadzwyczajne złagodzenie sankcji i odstąpienie od wymiaru kary w prawie karnym 415 3.2. Odstąpienie od wymiaru sankcji w prawie administracyjnym 421 4. Ustawowe niepodleganie karze 424 4.1. Klauzula niekaralności w prawie karnym 424 4.2. Klauzula niekaralności w prawie administracyjnym 425 5. Przedawnienie karalności oraz wykonalności kary 428 5.1. Przedawnienie karalności oraz wykonania kary w prawie karnym 428 5.2. Przedawnienie karalności i wykonalności kary pieniężnej w prawie administracyjnym 431 5.3. Przedawnienie karalności i wykonalności kary w prawie żywnościowym 434 5.4. Przedawnienie karalności i wykonalności kary w ustawie o produktach pochodzenia zwierzęcego 434 5.5. Przedawnienie karalności i wykonalności kary w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia, ustawie o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz ustawie o rolnictwie ekologicznym 439 5.5.1. Przedawnienie karalności 442 5.5.1.1. Długość terminu przedawnienia karalności 445 5.5.1.2. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia karalności 447 5.5.2. Przedawnienie wykonalności kary pieniężnej 448 5.5.2.1. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia wykonalności kary pieniężnej 449 5.5.2.2. Przerwanie biegu terminu przedawnienia wykonalności kary pieniężnej 452
Rozdział XI Regulacja odpowiedzialności administracyjnej w prawie żywnościowym 455
1. Podmioty ponoszące odpowiedzialność za naruszenie przepisów prawa żywnościowego 456 1.1. Osoby fizyczne 458 1.2. Podmioty zbiorowe 463 2. Odpowiedzialność administracyjna oparta na sankcjach policyjnych w prawie żywnościowym 464 3. Odpowiedzialność administracyjna oparta na sankcjach represyjnych oraz odpowiedzialność karna w prawie żywnościowym 468 3.1. Odpowiedzialność karna w prawie żywnościowym 470 3.2. Odpowiedzialność za wykroczenia w prawie żywnościowym 472 3.3. Odpowiedzialność administracyjna represyjna w prawie żywnościowym 473 4. Dobór rodzajów odpowiedzialności represyjnej a wymogi prawa żywnościowego 476 4.1. Klasyfikacja odpowiedzialności za naruszenie prawa żywnościowego według kryteriów karnoprawnych 476 4.1.1. Kryterium wagi naruszenia 477 4.1.2. Kryterium podmiotu czynu zabronionego 479 4.1.3. Kryterium zamiaru 480 4.1.4. Kryterium stadium popełnienia i trybu ścigania 480 4.1.5. Kryterium przedmiotu ochrony 480 4.2. Klasyfikacja odpowiedzialności za naruszenie prawa żywnościowego według kryteriów prawnożywnościowych 482 5. Odpowiedzialność za naruszenia prawa żywnościowego w zakresie bezpieczeństwa żywności 483 5.1. Odpowiedzialność za naruszenia przepisów ustanawiających wymagania dotyczące środków spożywczych 483 5.2. Odpowiedzialność za naruszenia przepisów określających wymagania w zakresie sposobu prowadzenia działalności w sektorze spożywczym 496 5.3. Odpowiedzialność za naruszenia przepisów określających wymagania w zakresie informowania o żywności 509 5.4. Odpowiedzialność za naruszenia przepisów regulujących kwestię zarządzania ryzykiem w łańcuchu żywnościowym 512 6. Odpowiedzialność za naruszenia prawa żywnościowego w zakresie jakości żywności 515 6.1. Odpowiedzialność za naruszenia przepisów ustanawiających wymagania dotyczące środka spożywczego 515 6.2. Odpowiedzialność za naruszenia przepisów określających wymagania w zakresie sposobu prowadzenia działalności w sektorze spożywczym 518 6.3. Odpowiedzialność za naruszenia przepisów określających wymagania w zakresie informowania o żywności 525 6.4. Odpowiedzialność za naruszenia przepisów regulujących kontrolę i monitoring jakości środków spożywczych 529
Zakończenie 533
Bibliografia 555
Wykaz podstawowych aktów prawnych 581