Metodyka reprezentacji małoletniego pokrzywdzonego w sprawach przestępstw seksualnych / Olga Trocha, Monika Horna-Cieślak, Paulina Masłowska

W publikacji przedstawiono kwestie związane z prowadzeniem spraw dotyczących przestępczości seksualnej na szkodę małoletnich:
• zjawisko oraz typy czynów zabronionych składające się na przestępczość o charakterze seksualnym;
• zasady reprezentowania małoletnich pokrzywdzonych czynami seksualnymi w postępowaniu karnym, z uwzględnieniem różnych ról, które mogą odgrywać radca prawny i adwokat (pełnomocnik, reprezentant dziecka, dawniej: kurator reprezentujący dziecko),
• zagadnienia dotyczące postępowania przygotowawczego, uczestnictwa w czynnościach dowodowych, w tym w przesłuchaniu dziecka,
• prawne możliwości działania w postępowaniu sądowym tak, by zapewnić maksymalną ochronę małoletniemu pokrzywdzonemu.

Reprezentacja pokrzywdzonych czynami tego typu jest poważnym wyzwaniem dla profesjonalnych pełnomocników. Wymaga wiedzy prawniczej, dotyczącej funkcjonowania dzieci pokrzywdzonych przestępstwem, a także umiejętności nawiązania kontaktu z dzieckiem i jego rodzicem.

Opracowanie uwzględnia aktywność radcy prawnego i adwokata zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i sądowym. Prawnicy znajdą tu odpowiedzi na najczęściej występujące w tego typu sprawach pytania praktyczne. Książka bazuje na doświadczeniach procesowych i badawczych autorek.

Wykaz skrótów | str. 9

Wstęp | str. 11

Rozdział I

Przestępstwa związane z wykorzystywaniem seksualnym (rozdział XXV Kodeksu karnego) | str. 13

1. Uwagi ogólne | str. 13
2. Zgwałcenie (art. 197 k.k.) | str. 13
3. Wykorzystanie bezradności (art. 198 k.k.) | str. 21
4. Nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia (art. 199 k.k.) | str. 23
5. Obcowanie płciowe/inne czynności seksualne z małoletnim poniżej 15 lat (art. 200 § 1 k.k.) | str. 25
6. Prezentacja treści pornograficznych (art. 200 § 3 k.k.) | str. 26
7. Prezentacja wykonania czynności seksualnych małoletniemu (art. 200 § 4 k.k.) | str. 28
8. Promocja i reklama treści pornograficznych (art. 200 § 5 k.k.) | str. 31
9. Grooming (art. 200a k.k.) | str. 32
10. Kazirodztwo (art. 201 k.k.) | str. 36
11. Pornografia (art. 202 k.k.) | str. 41
12. Przestępstwa związane z wykorzystywaniem dzieci w prostytucji (art. 203–204 k.k.) | str. 47
13. Przedawnienie przestępstw z rozdziału XXV k.k. na szkodę małoletnich | str. 53

Rozdział II

Pokrzywdzony małoletni i jego reprezentacja | str. 59

1. Pokrzywdzony przestępstwem w postępowaniu karnym | str. 59

1.1... Pojęcie pokrzywdzonego | str. 59

1.2... Pozycja pokrzywdzonego – uwagi ogólne | str. 63

1.3... Pozycja pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym | str. 65

1.4... Pozycja pokrzywdzonego w postępowaniu sądowym | str. 67

2. Pokrzywdzony małoletni jako strona postępowania | str. 68
3. Pokrzywdzony małoletni jako świadek | str. 74
4. Reprezentacja małoletniego pokrzywdzonego przez pełnomocnika oraz reprezentanta dziecka (dawniej kurator reprezentujący dziecko) | str. 78

4.1... Profesjonalna reprezentacja małoletniego pokrzywdzonego | str. 78

4.2... Reprezentant dziecka (dawniej kurator reprezentujący dziecko) | str. 80

4.2.1... Geneza instytucji reprezentanta dziecka | str. 80

4.2.2... Przesłanki ustanowienia reprezentanta dziecka | str. 83

4.2.3... Wymogi ustawowe wobec kandydata na reprezentanta dziecka | str. 88

4.2.4... Ustanowienie reprezentanta dziecka | str. 90

4.2.5... Szczególne uprawnienia i obowiązki reprezentanta dziecka | str. 94

4.3... Pełnomocnik | str. 105

4.3.1... Udział pełnomocnika w postępowaniu karnym | str. 105

4.3.2... Procedura ustanowienia lub wyznaczenia pełnomocnika | str. 107

4.3.3... Zakres wykonywania roli pełnomocnika | str. 109

Rozdział III

Kontakt z rodzicem dziecka wykorzystywanego seksualnie | str. 111

1. Kontakt z rodzicem – zasady ogólne | str. 111
2. Kontakt z rodzicem w przypadku pełnomocnictwa | str. 116
3. Kontakt z rodzicem w przypadku działania w roli reprezentanta dziecka (uprzednio kuratora) | str. 117
4. Kontakt z rodzicem przed przesłuchaniem dziecka | str. 120

Rozdział IV

Kontakt z dzieckiem wykorzystanym seksualnie | str. 121

1. Kontakt z dzieckiem – informacje ogólne | str. 121
2. Kontakt i rozmowa z dzieckiem wykorzystanym seksualnie | str. 126

2.1... Przygotowanie do spotkania z dzieckiem | str. 126

2.2... Termin, miejsce oraz zaproszenie dziecka na spotkanie | str. 127

2.3... Zasady kontaktu z dzieckiem | str. 129

2.4... Rozmowa z dzieckiem | str. 132

Rozdział V

Postępowanie przygotowawcze | str. 143

1. Czynności radcy prawnego/adwokata przed wszczęciem postępowania | str. 143

1.1... Zawiadomienie | str. 143

1.2... Pierwsze czynności w sprawie | str. 145

2. Dostęp do akt postępowania przygotowawczego | str. 146
3. Wszczęcie postępowania | str. 147
4. Zasady ogólne dotyczące postępowania dowodowego | str. 151

4.1... Dowody w postępowaniu przygotowawczym – wprowadzenie | str. 151

4.2... Wniosek dowodowy | str. 153

4.3... Zasady dotyczące udziału w czynnościach dowodowych | str. 157

4.4... Udział w przesłuchaniu | str. 160

5. Dowody występujące w sprawach o wykorzystywanie seksualne | str. 162

5.1... Dowody z przesłuchań świadków | str. 162

5.2... Pamiętniki, korespondencja, zdjęcia | str. 165

5.3... Filmy/nagrania | str. 166

5.4... Dokumentacja „Niebieskie Karty” | str. 169

5.5... Opinie biegłych w sprawach z udziałem dzieci | str. 171

5.5.1... Uwagi ogólne o opiniach biegłych | str. 171

5.5.2... Opinie sądowo-psychologiczne małoletnich świadków | str. 174

5.5.3... Opinie biegłych z zakresu medycyny sądowej | str. 177

5.5.4... Opinie z zakresu badań DNA | str. 182

5.5.5... Opinie seksuologiczne oraz psychologiczno-psychiatryczne sprawcy | str. 183

5.5.6... Opinie pozaprocesowe – dokumenty prywatne | str. 185

5.5.7... Kryteria oceny opinii biegłego | str. 185

6. Przedstawienie zarzutów i środki ochrony małoletniego | str. 189
7. Inne możliwości ochrony pokrzywdzonego | str. 198
8. Zakończenie postępowania przygotowawczego | str. 201

8.1... Zamknięcie śledztwa | str. 201

8.2... Umorzenie postępowania | str. 202

8.3... Subsydiarny akt oskarżenia | str. 205

Rozdział VI

Przesłuchanie małoletniego | str. 209

1. Uwagi ogólne o przesłuchaniu małoletniego | str. 209
2. Tryby przesłuchań małoletnich w Kodeksie postępowania karnego | str. 210
3. Przed przesłuchaniem | str. 213
4. Przesłuchanie w trybie art. 185a i 185c k.p.k. | str. 217

4.1... Miejsce przesłuchania | str. 217

4.2... Czas i termin przesłuchania | str. 222

4.3... Nagrywanie i protokołowanie przebiegu przesłuchania | str. 224

4.4... Osoby biorące udział w przesłuchaniu, rola biegłego psychologa | str. 226

4.5... Sąd | str. 227

4.6... Biegły psycholog | str. 228

4.7... Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego | str. 230

4.8... Osoba wymieniona w art. 51 § 2 k.p.k. lub osoba pełnoletnia wskazana przez dziecko | str. 232

4.9... Inne osoby biorące udział w przesłuchaniu | str. 233

5. Przesłuchanie w innych trybach | str. 233

5.1... Przesłuchanie w trybie art. 185e k.p.k. | str. 233

5.2... Przesłuchanie w trybie art. 177 § 1 k.p.k. | str. 235

5.3... Przesłuchanie w trybie art. 316 § 3 k.p.k. | str. 240

5.4... Przesłuchanie w trybie art. 177 § 1a i art. 390 § 3 k.p.k. | str. 241

6. Ponowne przesłuchanie dziecka | str. 243

6.1... Ponowne przesłuchanie dziecka (tryby ochronne) | str. 244

6.2... Ponowne przesłuchanie poza trybem ochronnym | str. 247

6.3... Stan zdrowia a ponowne przesłuchanie dziecka | str. 247

7. Konfrontacja i okazanie | str. 249

Rozdział VII

Postępowanie sądowe | str. 253

1. Rozpoczęcie postępowania sądowego | str. 253

1.1... Właściwość sądu | str. 253

1.2... Kontrola oskarżenia i zwrot sprawy do prokuratury w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego | str. 255

2. Konsensualne metody zakończenia postępowania a małoletni pokrzywdzony | str. 257
3. Świadkowie w postępowaniu sądowym | str. 264

3.1... Przesłuchanie świadka na rozprawie | str. 264

3.2... Odstępstwa od bezpośredniego przesłuchania świadka na rozprawie | str. 267

3.3... Przebieg przesłuchania świadka | str. 269

4. Biegli w postępowaniu sądowym | str. 273
5. Ochrona małoletniego pokrzywdzonego w postępowaniu sądowym | str. 276
6. Głosy końcowe stron | str. 278

6.1... Uwagi ogólne | str. 278

6.2... Wymiar kary | str. 278

6.3... Środki karne | str. 279

6.4... Środki zabezpieczające | str. 282

7. Postępowanie odwoławcze | str. 285

Rozdział VIII

Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu osób reprezentujących małoletnich pokrzywdzonych | str. 295

1. Specyfika spraw karnych dotyczących przestępstw seksualnych | str. 295
2. Techniki doskonalenia pracy osób reprezentujących wykorzystane
   seksualnie dzieci | str. 297

2.1... Informacje ogólne | str. 297

2.2... Superwizja | str. 298

2.3... Mindfulness | str. 299

2.4... Wsparcie koleżeńskie | str. 300

Bibliografia | str. 303

Wykaz orzeczeń | str. 315