MERITUM Rachunkowość. Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa. Wydanie 11 / Ewa Walińska, Małgorzata Walińska Ewa

"Meritum. Rachunkowość. Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa" ma charakter swoistego merytorycznego wsparcia w rozwiązywaniu złożonych nierzadko problemów sprawozdawczości finansowej. Stąd też Autorzy skoncentrowali się na takiej prezentacji zagadnień, aby była ona zrozumiała i przydatna w tworzeniu systemu rachunkowości jednostki generującego wysokiej jakości informację o finansowych efektach jej działalności. Szczególny nacisk został położony na wieloaspektowe przedstawienie procedur związanych z identyfikacją, pomiarem i prezentacji różnorodnych transakcji ekonomicznych, zgodnych z obowiązującymi regulacjami rachunkowości.

 Publikacja pomaga zrozumieć obszary odpowiedzialności i decyzje konieczne do podjęcia w zakresie kształtowania systemów rachunkowości i konsekwencji dokonanych wyborów dla obrazu przyszłej sytuacji finansowej. W tym znaczeniu jest użyteczna zarówno dla osób odpowiedzialnych formalno-prawnie za rachunkowość, jak i osób odpowiedzialnych wykonawczo za rachunkowość jednostki.

Kompleksowo omówione aspekty praktyczne i przegląd innych regulacji powiązanych z danym konkretnym tematem umożliwiają szersze spojrzenie na regulacje ustawy o rachunkowości i ułatwiają poruszanie się po innych przepisach istotnych w prowadzeniu działalności gospodarczej.

W niniejszym wydaniu usunięto lub znacznie ograniczono te zagadnienia, które obecnie nie budzą już w praktyce wątpliwości lub są na tyle specyficzne (np. ceny transferowe), że wymagałyby znacznego rozszerzenia, co z kolei byłoby niezgodne z ideą "Meritum. Rachunkowość. Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa" jako opracowania o charakterze uniwersalnym. Zmiany w 11 wydaniu pozwoliły na uzyskanie przejrzystej struktury książki, odzwierciedlającej istotę i zadania systemu rachunkowości jednostki.

Część I obejmuje zagadnienia ogólne, pozwalające na zrozumienie dalszych rozważań.

Część II zawiera kluczowe zasady pomiaru dokonywanego w systemie rachunkowości – ujęte od ogółu do szczegółu – w dwóch wymiarach charakterystycznych dla tego systemu – wymiarze wyceny bilansowej i ustalania wyniku finansowego przedsiębiorstwa.

Część III poświęcona jest prezentacji informacji generowanych przez system rachunkowości i obejmuje zasady sporządzania sprawozdania finansowego. Punktem wyjścia w procesie sporządzania sprawozdania jest polityka rachunkowości, dlatego stanowi ona przedmiot rozważań prowadzonych na początku tej części. Kolejne treści prezentują podstawowe i pozostałe elementy sprawozdania finansowego.

W 11 wydaniu zmian dokonano w poszczególnych rozdziałach, które zostały poddane istotnej aktualizacji polegającej w szczególności na:

◼ uwzględnieniu ostatnich zmian ustawy o rachunkowości (m.in.: w zakresie sprawozdań finansowych przedstawiono zasady ich sporządzania w formie elektronicznej i podpisywania kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem potwierdzonym zaufanym profilem ePUAP) oraz zmian ustawy o rachunkowości będących w trakcie procesu legislacyjnego (m.in. zmiana, która pozwoli (pod pewnymi warunkami) na podpisywanie sprawozdania finansowego tylko przez jednego członka organu wieloosobowego kierującego jednostką (dotyczy art. 52 ust. 2b u.rach. – ustawa z dnia 14 października 2021 r. o zmianie ustawy o rachunkowości oraz niektórych innych ustaw, uchwalona przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 października 2021 r.),

◼ uwzględnieniu – w podrozdziale dotyczącym środków trwałych – wybranych rozwiązań KSR 11 (wzbogacenie treści o przykłady praktyczne – sytuacyjne),

◼ uwzględnieniu nowych i zaktualizowanych Krajowych Standardów Rachunkowości (m.in. KSR 13 – zmiany w zakresie produktów (podrozdział 6.2), a także nowego Stanowiska w sprawie rozrachunków z kontrahentami, które Komitet Standardów Rachunkowości przyjął w dniu 9 lipca 2019 r. (podrozdział 6.8),

◼ wskazaniu najważniejszych aktualnych zagadnień związanych z regulacjami prawa podatkowego, mających wpływ na system rachunkowości,

◼ dodaniu nowych – bądź zaktualizowanych z powodu zmian prawa bilansowego – wielu przykładów ilustrujących istotę analizowanych problemów, bazujących na konkretnych sytuacjach i okolicznościach występujących w praktyce, pozwalających zrozumieć sedno i konsekwencje objaśnianych zagadnień,

◼ zaktualizowaniu rozliczeń w zakresie rozrachunków z tytułu wynagrodzeń pracowników w związku ze zmianą wynagrodzenia minimalnego ustalonego przez Radę Ministrów na rok 2022.

 W niniejszym opracowaniu szczególne miejsce zajmuje podatek dochodowy od osób prawnych, ponieważ to właśnie on najbardziej wpływa na system rachunkowości przedsiębiorstwa. Jego istotę i miejsce w systemie rachunkowości omówiono w Części I, zasady pomiaru – w Części II, natomiast skutki sprawozdawcze – w Części III.

W rozdziale dotyczącym podatku dochodowego odroczonego zmieniona została struktura oraz dodano wiele przykładów liczbowych [m.in. szeroko został omówiony dualizm istoty ekonomicznej podatku dochodowego odroczonego – w aspekcie pieniężnym i memoriałowy, podatek dochodowy odroczony a ulgi podatkowe – wskazano rozwiązania zgodne z Krajowym Standardem Rachunkowości 2 „Podatek dochodowy”, przedstawiono kategorię ulg podatkowych związaną z prowadzeniem działalności gospodarczej na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej (SSE)].

 Reasumując, niniejsze wydanie przedstawia kluczowe, powszechnie występujące w praktyce, zagadnienia dotyczące systemu rachunkowości polskich przedsiębiorstw. Skoncentrowano się na podejściu sprawozdawczym, tj. wycenie i prezentacji danych finansowych w sprawozdaniu finansowym, traktując ewidencję księgową jako "techniczną" podstawę ich sporządzania.

Książka zawiera liczne przykłady i rysunki ilustrujące przedstawione zagadnienia. Struktura tekstu jest przejrzysta, co ułatwia korzystanie z publikacji. Uwzględniono w niej wszystkie istotne zmiany w przepisach, które zostały uchwalone do dnia 15 października 2021 r. Obecnie stoimy w obliczu dużych zmian dotyczących m.in. przepisów podatkowych – tzw. Polski Ład – które wpłyną na system rachunkowości, w szczególności na procedury obliczeniowe oraz ewidencję księgową.

Od Autorów | str. 9

Od Redakcji | str. 13

Wykaz skrótów | str. 15

CZĘŚĆ I. ZAGADNIENIA OGÓLNE | str. 17

Rozdział I. Istota rachunkowości | str. 19
 1. Definicje, zadania i funkcje rachunkowości | str. 20
 2. Informacje generowane przez system rachunkowości i ich użytkownicy | str. 27
 3. Rachunkowość finansowa a rachunkowość zarządcza | str. 34
 4. Sprawozdania finansowe | str. 39
 5. Istota i źródła regulacji rachunkowości | str. 52
 6. Regulacje rachunkowości w Polsce | str. 57

Rozdział II. Podstawowe kategorie pomiaru w rachunkowości | str. 73
 1. Pomiar rzeczywistości gospodarczej jako nadrzędny cel systemu rachunkowości | str. 74
 2. Kategorie pomiaru sytuacji finansowej | str. 78
 3. Kategorie pomiaru rentowności (dokonań) | str. 91

Rozdział III. Założenia fundamentalne i nadrzędne zasady rachunkowości | str. 101
 1. Zasady rachunkowości i ich klasyfikacja | str. 102
 2. Fundamentalne zasady (założenia) rachunkowości | str. 103
 3. Zasady nadrzędne rachunkowości | str. 109
 4. Cechy jakościowe informacji finansowej | str. 122

Rozdział IV. Regulacje rachunkowości a prawo podatku dochodowego w Polsce | str. 133
 1. Ustawa o rachunkowości jako fundament polskiego prawa bilansowego | str. 134
 2. Rachunkowość a podatki | str. 147
 3. Podatek dochodowy jako szczególny element kształtowania relacji między prawem bilansowym i prawem podatkowym | str. 153
 4. Wynik finansowy a dochód – przyczyny i rodzaje rozbieżności w polskich warunkach | str. 169

CZĘŚĆ II. WYCENA BILANSOWA ORAZ POMIAR PRZYCHODÓW I KOSZTÓW | str. 195

Rozdział V. Ogólne zasady wyceny bilansowej oraz pomiaru przychodów i kosztów | str. 197
 1. Aktywa, zobowiązania i kapitał własny a przychody i koszty | str. 198
 2. Ogólne zasady pomiaru aktywów i zobowiązań oraz przychodów i kosztów | str. 210
 3. Podatek dochodowy odroczony jako typowa kategoria wyceny bilansowej i ustalania wyniku finansowego | str. 246

Rozdział VI. Szczegółowe zasady wyceny typowych kategorii aktywów i zobowiązań | str. 255
 1. Materiały | str. 259
 2. Produkty | str. 289
 3. Towary | str. 328
 4. Środki trwałe | str. 342
 5. Wartości niematerialne i prawne | str. 404
 6. Inwestycje | str. 424
 7. Instrumenty finansowe a aktywa i zobowiązania finansowe | str. 459
 8. Rozrachunki | str. 550
 9. Rozliczenia międzyokresowe | str. 591
 10. Rezerwy | str. 606

Rozdział VII. Szczegółowe zasady pomiaru kapitału własnego i wyniku finansowego | str. 635
 1. Kapitał własny | str. 636
 2. Ustalanie wyniku finansowego | str. 656

Rozdział VIII. Szczegółowe zasady pomiaru i prezentacji podatku dochodowego | str. 717
 1. Istota podatku dochodowego odroczonego i jego miejsce w systemie rachunkowości | str. 719
 2. Istota podejścia bilansowego stosowana do pomiaru podatku dochodowego odroczonego | str. 734
 3. Zasady wyceny aktywów i rezerw z tytułu podatku dochodowego odroczonego | str. 746
 4. Zasady ustalania kosztów i przychodów z tytułu podatku dochodowego odroczonego i ich klasyfikacja | str. 759
 5. Podsumowanie – przykład całościowy | str. 773

CZĘŚĆ III. JEDNOSTKOWE SPRAWOZDANIE FINANSOWE – ZASADY SPORZĄDZANIA  | str. 783

Rozdział IX. Polityka rachunkowości jako narzędzie kształtowania sprawozdania finansowego | str. 785
 1. Definicja i zakres polityki rachunkowości | str. 786
 2. Polityka rachunkowości w świetle polskiego prawa bilansowego | str. 800
 3. Zmiany polityki rachunkowości i ich wpływ na sprawozdania finansowe | str. 809

Rozdział X. Podstawowe składniki sprawozdania finansowego – bilans oraz rachunek zysków i strat | str. 829
 1. Wprowadzenie | str. 830
 2. Bilans jako źródło informacji o sytuacji finansowej jednostki | str. 835
 3. Rachunek zysków i strat jako źródło informacji o dokonaniach jednostki | str. 857

Rozdział XI. Pozostałe składniki jednostkowego sprawozdania finansowego | str. 871
 1. Rachunek przepływów pieniężnych | str. 872
 2. Informacja dodatkowa | str. 894
 3. Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym | str. 928

Załącznik nr 1. Zakres informacyjny sprawozdania finansowego jednostek zgodnie z ustawą o rachunkowości | str. 933
 1. Ogólne zasady sporządzania sprawozdania finansowego | str. 934
 2. Zakres informacyjny sprawozdania finansowego w pełnej wersji (zgodnie z załącznikiem nr 1 do u.rach.) | str. 940
 3. Sprawozdanie finansowe jednostek mikro oraz jednostek małych | str. 943

Załącznik nr 2. Proceduralne i techniczne aspekty systemu rachunkowości przedsiębiorstwa | str. 947
 1. Zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych | str. 948
 2. Ochrona danych dotyczących rachunkowości | str. 969
 3. Odpowiedzialność karna | str. 972

Załącznik nr 3. Zakres informacyjny sprawozdań niefinansowych zgodnie z polskim prawem bilansowym | str. 977
 1. Sprawozdanie z działalności jednostki | str.978
 2. Sprawozdanie z informacji niefinansowych | str. 986
 3. Dobre praktyki w zakresie raportowania informacji niefinansowych | str. 991

Indeks rzeczowy | str. 995