Dobra wiara w podatku od wartości dodanej / Paweł Grzybowski

PRACA WYGRAŁA KONKURS NA NAJLEPSZĄ PRACĘ DOKTORSKĄ DOTYCZĄCĄ SĄDOWNICTWA ADMINISTRACYJNEGO, ORGANIZOWANY PRZEZ PREZESA NACZELNEGO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO

Koncepcja dobrej wiary stworzona została w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W dobrej wierze pozostaje wyłącznie podatnik, który nie wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności nie mógł dowiedzieć się o tym, że uczestniczy w transakcji, która wiąże się z nadużyciem lub oszustwem w zakresie podatku od wartości dodanej. Takiego podatnika, mimo że uczestniczy on w transakcji stanowiącej oszustwo lub nadużycie, nie można pozbawić określonego rodzaju uprawnienia, np. prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Prezentowana publikacja stanowi analizę koncepcji dobrej wiary prowadzoną z punktu widzenia normatywnej konstrukcji podatku od wartości dodanej. Wskazuje przy tym na:

• materialnoprawny aspekt dobrej wiary – kiedy jej dowodzić,
• formalnoprawny aspekt dobrej wiary – jak jej dowodzić.

   Adresaci:
Przedstawione w publikacji zagadnienia zyskują istotne znaczenie przy stosowaniu przepisów wspólnego sytemu podatku od wartości dodanej. Koncepcja dobrej wiary jest zatem kluczowa dla organów podatkowych, a także sądów kontrolujących ich działalność.

Wykaz skrótów .................................................................................. 11
Wstęp ................................................................................................... 17
Rozdział I. „Dobra wiara” jako pojęcie porządku prawnego Unii Europejskiej ..................................... 29
Uwagi wstępne ............................................................................... 29
1. „Dobra wiara” w pierwotnym oraz wtórnym prawie Unii Europejskiej ..................................... 33
2. Pojęcie dobrej wiary w niepodatkowym orzecznictwie Trybunału ......................................... 40
3. Pojęcie dobrej wiary w podatkowym orzecznictwie Trybunału ......................................... 45
3.1. Pojęcie dobrej wiary w ramach wspólnego systemu podatku od wartości dodanej – etap początkowy .............. 46
3.2. Pojęcie dobrej wiary w ramach wspólnego systemu podatku od wartości dodanej – rozwój orzeczniczej koncepcji Trybunału ...... 52
3.2.1. Podmiotowy aspekt orzeczniczej koncepcji Trybunału ................................................................ 53
3.2.2. Przeciwdziałanie unikaniu opodatkowania i oszustwom podatkowym oraz zakaz nadużycia prawa podatkowego ........... 62
3.2.3. Orzecznicza koncepcja dobrej wiary – aspekt funkcjonalny ............................................ 65
4. Jednolity cel stosowania pojęcia dobrej wiary w prawie UE .............................................................................. 71
Uwagi końcowe .............................................................................. 80
Rozdział II. „Dobra wiara” – możliwość adaptacji pojęcia w prawie podatkowym ............................................... 83
Uwagi wstępne ............................................................................... 83
1. Funkcjonalny aspekt pojęcia dobrej wiary w ujęciu historyczno-porównawczym .................................. 85
2. Charakterystyka prawa podatkowego ................................... 100
2.1. Korygująca oraz uzupełniająca funkcja dobrej wiary a kształtowanie stosunku prawnopodatkowego ............... 102
2.2. Warunkująca funkcja dobrej wiary a określoność prawa podatkowego........................................................... 108
2.3. Ochronna funkcja dobrej wiary a zasada sprawiedliwości w prawie podatkowym ........................ 113
3. Metody realizacji postulatu sprawiedliwości w prawie podatkowym ......................................................... 118
Uwagi końcowe .............................................................................. 121
Rozdział III
Źródło oraz charakter orzeczniczej koncepcji dobrej wiary ....................................................................................... 125
Uwagi wstępne ............................................................................... 125
1. Neutralność jako umocowanie koncepcji dobrej wiary w systemie VAT ............................................................ 128
2. Dobra wiara w świetle orzeczniczej koncepcji TSUE ......... 138
2.1. Materialnoprawna podstawa orzeczniczej koncepcji dobrej wiary ...................................................... 139
2.1.1. Prawo do odliczenia podatku naliczonego ......... 139
2.1.2. Opodatkowanie transakcji transgranicznych (WDT oraz eksport) ............................................... 142
2.1.3. Odpowiedzialność solidarna ................................. 146
2.1.4. Korekta podatku błędnie wykazanego na fakturze ............................................................... 148
2.1.5. Zastosowanie procedury szczególnej (VAT marża) ............................................................ 149
2.2. Charakter orzeczniczej koncepcji dobrej wiary ............ 151
2.2.1. Zastosowanie koncepcji dobrej wiary w stosunku do uprawnienia, którego przesłanki zostały spełnione ................... 153
2.2.2. Zastosowanie koncepcji dobrej wiary w stosunku do uprawnienia, którego realizacja może pozostawać w sprzeczności z systemem VAT ...................................................... 163
2.2.3. Zastosowanie koncepcji dobrej wiary w stosunku do uprawnienia, którego przesłanki zostały spełnione wyłącznie pozornie .... 169
3. Granica stosowania orzeczniczej koncepcji dobrej wiary ............................................................................... 181
Uwagi końcowe .............................................................................. 184
Rozdział IV. Materialnoprawny aspekt orzeczniczej koncepcji dobrej wiary .............................................................. 187
Uwagi wstępne ............................................................................... 187
1. Uzasadnienie potrzeby wyznaczenia normatywnej granicy zastosowania koncepcji dobrej wiary .............................. 191
2. Orzecznicza koncepcja dobrej wiary w świetle normatywnego modelu VAT .................................................. 196
2.1. Teoretycznoprawna analiza instytucji odliczenia podatku naliczonego ......................................................... 197
2.2. Teoretycznoprawna analiza dostawy towarów w ramach WDT i eksportu .............................................. 204
2.3. Teoretycznoprawna analiza idei opodatkowania marży ................................................................................... 216
3. Orzecznicza koncepcja dobrej wiary w świetle zasad wspólnego systemu podatku od wartości dodanej oraz ogólnych zasad prawa ...................................................... 222
4. Nadużycie prawa jako zdarzenie aktualizujące obowiązek badania dobrej wiary (okoliczność gwarantująca wtórny charakter dobrej wiary) ........................................................... 239
Uwagi końcowe .............................................................................. 246
Rozdział V. Formalnoprawny aspekt orzeczniczej koncepcji dobrej wiary .................................................... 249
Uwagi wstępne ............................................................................... 249
1. Czynniki kształtujące formalnoprawny aspekt koncepcji dobrej wiary .......................................................... 252
2. Orzecznicza konstrukcja dowodzenia dobrej wiary oraz podstawy jej domniemania ............................................ 262
2.1. Obowiązki podatnika oraz organu podatkowego w toku dowodzenia dobrej wiary .................................... 263
2.2. Orzecznicze podstawy domniemania dobrej wiary podatnika ............................................................................ 266
2.3. Systemowe przeszkody prawnego domniemania dobrej wiary podatnika .................................................... 274
3. Dochodzenie dobrej wiary podatnika w oparciu o konstrukcję domniemania faktycznego ............................. 284
3.1. Istota domniemania faktycznego w postępowaniu podatkowym ...................................................................... 287
3.2. Domniemanie faktyczne jako metoda eksponująca kryterium należytej staranności w toku dowodzenia dobrej wiary ........ 293
4. Należyta staranność jako obiektywny wzorzec podatnika podatku od wartości dodanej ................................................. 306
Uwagi końcowe .............................................................................. 311
Wnioski ............................................................................................... 317
Bibliografi a......................................................................................... 331
Wykaz aktów prawnych ................................................................... 341
Orzecznictwo ETS / TSUE .............................................................. 343
Orzecznictwo sądów krajowych ..................................................... 349
Opinie Rzeczników Generalnych .................................................. 351
Źródła elektroniczne ........................................................................ 353