Ciężar dowodu w prawie pracy. Studium na tle prawnoporównawczym / Aneta Tyc

Aneta Tyc doktor nauk prawnych; w latach 2012 2014 kierownik projektu w grancie Preludium przyznanym przez Narodowe Centrum Nauki na finansowanie badań naukowych, w latach 2013 2014 laureatka stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego; odbyła pobyty naukowe m.in. na uniwersytetach: w Barcelonie, w Grenoble, w Genewie, w Turynie oraz w Amsterdamie; autorka 48 publikacji naukowych, 25 referatów w tym 11 na konferencjach za granicą (m.in. w Irlandii, Hiszpanii, Czechach, na Litwie, Słowacji i Ukrainie).

Monografia stanowi pionierskie ujęcie zagadnienia ciężaru dowodu w prawie pracy, przy wykorzystaniu nauki materialnego i procesowego prawa pracy oraz postępowania administracyjnego, postępowania cywilnego, teorii i filozofii prawa, historii prawa, jak również szeroko pojętego prawa europejskiego. Celem książki jest próba uporządkowania tej problematyki nie tylko z perspektywy polskiej regulacji prawnej i orzecznictwa, ale także w aspekcie rozwiązań francuskich, belgijskich, holenderskich, włoskich, hiszpańskich, niemieckich, szwajcarskich oraz rozwiązań przyjętych w prawie Unii Europejskiej i Międzynarodowej Organizacji Pracy.
W publikacji zaakcentowano kwestie budzące największe wątpliwości interpretacyjne, takie jak:
charakter prawny reguły ciężaru dowodu i umowy o ciężar dowodu,
sposoby przerzucania ciężaru dowodu,
rozkład oneris probandi w kontekście relacji klauzul generalnych: zasad współżycia społecznego i wypowiedzenia nieuzasadnionego,
ciężar dowodu w sprawach dotyczących wykorzystania zabezpieczeń wekslowych,
odmienne ukształtowanie ciężaru dowodu w przypadku roszczeń o podobnej naturze,
możliwość kwalifikowania interesu ekonomicznego jako obiektywnego kryterium uzasadniającego zróżnicowanie pracowników w świetle realizacji zasad równości i sprawiedliwości,
ciężar dowodu w administracyjnoprawnej sferze prawa pracy.
Książka przeznaczona jest przede wszystkim dla prawników praktyków sędziów, adwokatów, radców prawnych, a także pracowników organów administracji publicznej. Będzie pomocnym źródłem dla pracodawców i pracowników działów kadr. Zainteresuje również przedstawicieli nauki.

Wykaz skrótów 13
Uwagi wprowadzające 19
Rozdział 1 Ogólna charakterystyka ciężaru dowodu i pojęć z nim związanych 33 1. Istota ciężaru dowodu 33 1.1. Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym i formalnym 34 1.2. Funkcje ciężaru dowodu 37 1.3. Ciężar twierdzenia 42 1.4. Charakter prawny reguły ciężaru dowodu i umowy o ciężar dowodu 45 1.5. Sposoby przerzucania ciężaru dowodu w prawie pracy 49 1.5.1. Wpływ wyrażenia "w miarę możliwości" na rozkład ciężaru dowodu 49 1.5.2. Domniemania prawne wzruszalne 56 1.5.3. Wpływ wyrażenia "chyba że" na rozkład ciężaru dowodu 61 1.5.4. Normy względnie obowiązujące 63 1.6. Wpływ dowodu prima facie na rozkład ciężaru dowodu 66 2. Podsumowanie 70
Rozdział 2 Analiza ciężaru dowodu w prawie pracy w ujęciu prawnoporównawczym 72 1. Ciężar dowodu we francuskim prawie pracy 72 1.1. Powszechne prawo dowodowe 72 1.2. Aktywna rola sędziego w postępowaniu 75 1.3. Domniemania 77 1.4. Legalne odstępstwa od powszechnego prawa dowodowego 80 1.5. Wpływ sędziego na rozkład ciężaru dowodu 83 2. Ciężar dowodu w belgijskim prawie pracy 87 2.1. Podstawowe reguły rozkładu ciężaru dowodu 87 2.2. Uprawnienia sądu do działania z urzędu 89 2.3. Ciężar dowodu w wybranych sprawach z zakresu prawa pracy 91 3. Ciężar dowodu w holenderskim prawie pracy 93 3.1. Ogólne reguły ciężaru dowodu 93 3.2. Domniemania - wybrane przykłady 95 3.3. Prawny obowiązek informowania 96 3.4. Ciężar dowodu w sprawach związanych z chorobami zawodowymi i wypadkami przy pracy 98 3.5. Dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb pracownika 100 3.6. Narkotyki i alkohol w pracy 100 3.7. Jednostronna zmiana warunków pracy 101 3.8. Przyczynowość rozwiązania umowy o pracę; niezwłoczne odejście pracownika 102 4. Ciężar dowodu w niemieckim prawie pracy 103 4.1. Ogólne reguły ciężaru dowodu i pojęcie ciężarów procesowych 103 4.2. Domniemania i dowód prima facie 106 4.3. Rozwiązanie stosunku pracy 108 4.4. Kwalifikacja klauzul umownych dotyczących ciężaru dowodu (§ 309 nr 12 BGB) 110 5. Ciężar dowodu w szwajcarskim prawie pracy 111 5.1. Podstawowe reguły związane z rozkładem ciężaru dowodu 111 5.2. Molestowanie seksualne, dyskryminacja, mobbing 114 5.3. Ciężar dowodu godzin nadliczbowych 115 5.4. Rozwiązanie stosunku pracy 116 5.5. Obowiązek informowania 119 5.6. Świadectwo pracy 120 5.7. Przykłady domniemań wzruszalnych i niewzruszalnych 121 6. Ciężar dowodu w hiszpańskim prawie pracy 123 6.1. Inicjatywa dowodowa 123 6.2. Podstawowe reguły rozkładu ciężaru dowodu 126 6.3. Reguły szczególne rozłożenia ciężaru dowodu 128 6.4. Reguła szczególna związana z reformą prawa pracy z 2012 r. 132 7. Ciężar dowodu we włoskim prawie pracy 134 7.1. Podstawowe reguły rozkładu ciężaru dowodu 134 7.2. Ciężar dowodu przy ustaniu stosunku pracy 135 7.3. Domniemania 142 8. Konwergencja percepcji ciężaru dowodu w prawie pracy 145 8.1. Zjawisko konwergencji i jego wpływ na prawo pracy 145 8.2. Oddziaływanie konwencji MOP na rozkład ciężaru dowodu 148 8.3. Uniwersalne i europejskie standardy domniemania niewinności a ciężar dowodu 152 8.4. Harmonizacja rozwiązań w zakresie rozłożenia ciężaru dowodu powodowana dyrektywami unijnymi 154 9. Podsumowanie 161
Rozdział 3 Funkcjonowanie reguł rozkładu ciężaru dowodu w wybranych sprawach z zakresu polskiego prawa pracy 168 1. Rola sądu w sprawach z zakresu prawa pracy 168 2. Sprawy związane z fazą powstania stosunku pracy 171 2.1. Problematyka ciężaru dowodu na tle odpowiedzialności z umowy przedwstępnej 171 2.2. Ustalenie istnienia stosunku pracy 173 3. Sprawy z zakresu indywidualnego prawa pracy związane z realizacją stosunku pracy 175 3.1. Ciężar dowodu w sprawach o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych 175 3.1.1. Wpływ braku prowadzenia ewidencji czasu pracy na pozycję stron w procesie 175 3.1.2. Kadra kierownicza 182 3.1.3. System zadaniowego czasu pracy 187 3.2. Odpowiedzialność za mienie powierzone i niepowierzone 188 3.2.1. Przesłanki odpowiedzialności materialnej 188 3.2.2. Ciężar dowodu w przypadku ograniczonej odpowiedzialności pracowniczej 190 3.2.3. Ciężar dowodu w przypadku odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym 191 3.2.4. Ciężar dowodu w przypadku wykorzystania zabezpieczeń wekslowych 196 3.3. Ciężar dowodu w sprawach dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia 199 3.4. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe 200 4. Sprawy z zakresu indywidualnego prawa pracy związane z ustaniem stosunku pracy 204 4.1. Relacja klauzul generalnych "zasad współżycia społecznego" i "wypowiedzenia nieuzasadnionego" oraz jej wpływ na rozkład ciężaru dowodu 204 4.1.1. Stosunek pomiędzy klauzulami generalnymi: "zasady współżycia społecznego" i "wypowiedzenie nieuzasadnione" 204 4.1.2. Rozkład ciężaru dowodu w kontekście relacji klauzul generalnych "zasad współżycia społecznego" i "wypowiedzenia nieuzasadnionego" 209 4.2. Ciężar dowodu dotyczących pracownika przyczyn odwołania z funkcji członka zarządu spółki 211 4.3. Onus probandi w przypadku rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. 213 4.3.1. Rozłożenie ciężaru dowodu w sytuacji niezachowania przez pracownika trzeźwości w miejscu pracy 215 4.3.2. Działalność konkurencyjna pracownika jako przyczyna rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia a ciężar dowodu 218 4.4. Onus probandi w innych przypadkach działalności konkurencyjnej pracownika 220 5. Ciężar dowodu w zbiorowym prawie pracy 225 5.1. Problematyka ciężaru dowodu w sporach przed kolegium arbitrażu społecznego 225 5.2. Ciężar dowodu w aspekcie działalności związków zawodowych 226 5.3. Układy zbiorowe pracy a ciężar dowodu 229 6. Podsumowanie 231
Rozdział 4 Ciężar dowodu w sprawach dotyczących dyskryminacji w zatrudnieniu i mobbingu 235 1. Ciężar dowodu w sprawach antydyskryminacyjnych 236 1.1. Ciężar dowodu w prawie UE 236 1.2. Fakty nasuwające przypuszczenie o zaistnieniu dyskryminacji - przykłady z orzecznictwa TSUE 243 1.3. Warianty interpretacyjne art. 18(3b) § 1 k.p. 252 1.4. Wątpliwości związane z instytucją uprawdopodobnienia 256 1.5. Rzeczywiste przerzucenie ciężaru dowodu a realizacja zasady prawdy materialnej 258 1.6. Wątpliwości związane z przyjmowaniem domniemania w art. 18(3b) § 1 k.p. 262 1.7. Poprawność wdrożenia dyrektyw do prawa polskiego 265 1.8. Obiektywne powody, o których mowa w art. 18(3b) § 1 k.p. 267 1.9. Możliwość zakwalifikowania interesu ekonomicznego jako obiektywnego kryterium uzasadniającego zróżnicowanie pracowników a realizacja zasad równości i sprawiedliwości 269 2. Ciężar dowodu w sprawach o mobbing 276 2.1. Różnice pomiędzy mobbingiem a dyskryminacją 278 2.2. Możliwość zakwalifikowania mobbingu jako dyskryminacji (molestowania) i związane z tym ułatwienia dowodowe 279 2.3. Środki ochronne zagwarantowane przez ustawodawcę w przypadku mobbingu i dyskryminacji 282 2.4. Prawnokarny aspekt mobbingu 288 3. Podsumowanie 289
Rozdział 5 Ciężar dowodu w administracyjnoprawnej sferze prawa pracy 291 1. Określenie reguł rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu administracyjnym w opozycji do reguł przyjętych w sprawach cywilnych 292 1.1. Ewolucja poglądów dotyczących ciężaru dowodu w postępowaniu administracyjnym 293 1.2. Polemika z koncepcją zakładającą stosowanie art. 6 k.c. w postępowaniu administracyjnym 299 2. Ciężar dowodu na podstawie wybranych przykładów spraw należących do "administracyjnoprawnej sfery prawa pracy" 303 2.1. Postępowania administracyjne prowadzone przez PIS i PIP 303 2.2. Postępowania administracyjne prowadzone przez organy rentowe 308 2.3. Postępowania prowadzone przez organy zatrudnienia 312 2.4. Sprawy na tle zatrudnienia funkcjonariuszy służb zmilitaryzowanych 319 3. Podsumowanie 324
Zakończenie 331
Bibliografia 337