Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 12 R. 2012

12. numer rocznika naukowego „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” wydawany przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN.

Wspólnym mianownikiem wielu publikwanych artykułów jest kontekst europejski. Zamieszczone teksty dotyczą m.in. zaangażowania francuskiego Kościoła w ukrywanie dzieci żydowskich (Eliot Nidam Orvieto), akcję wysyłania ich do Anglii (Anna M. Rosner), działania Sonderdienst w Genrelanym Gubernatoriskie (Peter Black), a także o postrzegania Żydów przez niemieckich cywilów zatrudnionych w aparacie okupacyjnym (Stephan Lehnstaedt).

Szczególnie polecamy artykuł Marty Janczewskiej, która analizując raport Jürgena Stroopa,  interpretuje niemiecki język urzędowy opisujący żydowską śmierć.

Przybliżamy sylwetki postacie historyczne: „Frankensteina”, sadystycznego policjanta z getta warszawskiego (Jan H. Issinger), antykwariuszy Gutnajerów (Nawojka Cieślińska-Lobkowicz) oraz działacza politycznego, Eleazara Grünbauma (Jacek Dehnel).

W dziale „Punkty widzenia” publikujemy m.in. artykuł interpretujący polską literaturę o Zagładzie jako horror (Przemysław Czapliński), oraz teksty inspirowane lekturą Neumannowskiego Behemota (Raul Hilberg) czy porównujący w świetle tej książki faszyzm z komunizmem (Marcin Kula). W obszernym artykule omawiamy głośną książkę Mirosława Tryczyka Miasta śmierci (Krzysztof Persak).

• Marta Janczewska o niemieckim języku urzędowym w warszawskim getcie
• Stephan Lehnsdaedt o zwykłych Niemcach w okupowanej Warszawie i ich wiedzy o Zagładzie
• Peter Black o lokalnej kolaboracji na przykładzie Sonderdienst
• Dagmara Swałtek-Niewińska o strategiach przetrwania w getcie w Bochni
• Katrin Stoll o niemieckich kolejarzach odprawiających transporty do Treblinki
• Agnieszka Haska i Karin Ohry o Żydach z getta warszawskiego w Bergen-Belsen
• Jerzy Giebułtowski o kosztach rozbiórki pozostałości po warszawskim getcie
• Przemysław Czapliński o przedstawianiu Zagłady w najnowszej literaturze polskiej jako horroru
• Badania i pamięć Zagłady na Węgrzech i w Serbii
• Powojenne rozliczenia w NRD
• Piotr Forecki, Jan Grabowski i Dariusz Libionka o muzeum w Markowej

• Marta Janczewska, O śmierci w niemieckim języku oficjalnym na przykładzie raportu Jürgena Stroopa
• Stephan Lehnstaedt, Niemieccy cywile w Warszawie a jawność Holokaustu
• Peter Black, Sonderdienst w Generalnym Gubernatorstwie
• Kinga Piotrowiak-Junkiert, Gettoizacja Budapesztu 1944–1945. Zarys problemu
• Eliot Nidam Orvieto, Pomoc udzielana Żydom przez zakony we Francji podczas Zagłady. Wprowadzenie do zagadnienia

• Anna M. Rosner, Kindertransporty – brytyjskie akcje ratowania żydowskich dzieci w latach 1938–1939
  
• Jan H. Issinger, Frankenstein w warszawskim getcie. Historia i legenda 
  
• Justyna Kowalska-Leder, „Coraz to nowe żądania, coraz to nowe grymasy” – relacja władzy i podporządkowania między Polakami a Żydami w kryjówkach po aryjskiej stronie 
  
• Dagmara Swałtek-Niewińska, Salomon Greiwer i Warsztaty Miejskie w Bochni 
  
• Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Śmierć antykwariusza na Chłodnej
  
  

MATERIAŁY

• Katrin Stoll, Rozkład jazdy tylko w jedną stronę. Przesłuchania byłych urzędników Reichsbahn na temat deportacji Żydów z Prużan do Auschwitz w 1943 r.
• Lista Soni Wajselfisz [Karin Ohry Lista Soni; Agnieszka Haska, „Setki znajomych osób”. Lista z Bergen-Belsen]
• Aleksandra Bańkowska, Agnieszka Haska, „…w podziemiach wymienionych domów zakopane są…”. Poszukiwania Archiwum Ringelbluma
• Jerzy Giebułtowski, Dzieje jednej faktury. Glosa do przypisu, czyli Central Park Heinricha Himmlera

PUNKTY WIDZENIA

• Krzysztof Persak, Wydmuszka. Lektura krytyczna Miast śmierci Mirosława Tryczyka
• Przemysław Czapliński, Zagłada jako horror. Kilka uwag o literaturze polskiej 1985–2015
• Marta Cuber-Tomczok, Demon pojednania. Dyskurs o współczesnych Sprawiedliwych w powieści popularnej
• Jacek Dehnel, Wszystkie procesy Eleazara Grünbauma
• Dan Michman, Społeczeństwo holenderskie i los Żydów: skomplikowana historia
• Marcin Kula, Po lekturze Behemota
• Raul Hilberg, O współczesnej aktualności Behemota

MAŁE FORMY

• Tadeusz Bartoś, Wybaczyć

OMÓWIENIA

Kinga Piotrowiak-Junkiert, Stan badań nad Zagładą na Węgrzech Magdalena Bogusławska, Zagłada Żydów w serbskim porządku pamięci Katharina Friedla, Mit obrachunku z przeszłością. Ściganie zbrodni nazistowskich i wojennych w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec i Niemieckiej Republice Demokratycznej Jurij Radczenko, Popularnonaukowa propaganda i „walka z mitami”: stosunki ukraińsko-żydowskie w XX w. w tekstach Wołodymyra Wjatrowycza Adam Kopciowski, Sefer Praga. Księga pamięci warszawskiej Pragi

RECENZJE

• Yehuda Bauer, Przemyśleć Zagładę [Monika Adamczyk-Garbowska]
• Mietek Pachter, „Umierać też trzeba umieć”… [Bartłomiej Krupa]
• Joshua D. Zimmerman, The Polish Underground and the Jews, 1939–1945 [Dariusz Libionka]
• Alvin H. Rosenfeld, Kres Holokaustu [Justyna Majewska]
• Łucja Pawlicka-Nowak, Świadectwa Zagłady [Przemysław Nowicki]
• Karolina Wigura, Wina narodów [Stanisław Obirek]
• Magdalena Tarnowska, Artyści żydowscy w Warszawie 1939–1945; Ocalałe/Salvaged. Kolekcja malarstwa, rysunku i rzeźby ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego [Nawojka Cieślińska-Lobkowicz]
• Jan Borowicz, Nagość i mundur. Ciało w filmie Trzeciej Rzeszy [Tomasz Żukowski]
• Martin Winstone, Generalne Gubernatorstwo. Mroczne serce Europy Hitlera [Tomek Frydel]
• Jerzy Jurandot, Miasto skazanych. 2 lata w warszawskim getcie, Stefania Grodzieńska, Dzieci getta [Sławomir Buryła]
• Anna Cichopek-Gajraj, Beyond Violence. Jewish Survivors in Poland and Slovakia, 1944–48 [Tomek Frydel]
• Kinga Piotrowiak-Junkiert, Świadomość zwrócona przeciwko sobie samej. Imre Kertész wobec Zagłady [Marta Tomczok]
• Angelika Benz, Handlanger der SS. Die Rolle der Trawniki-Männer im Holocaust [Katharina Friedla]
• Nasz brat Max Aue. „Punkt zero: Łaskawe”, reż. Janusz Opryński, Teatr Provisorium [Jagoda Budzik]

UPAMIĘTNIANIE ZAGŁADY

• Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów
• Piotr Forecki, Muzeum zgody w Markowej
• Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Centrum Dokumentacji Nazizmu w Monachium i obywatelska pamięć Niemiec
• Natalia Sineaeva-Pankowska, Jak zwiedzający odbierają galerię „Zagłada”. Z notatek przewodniczki
• Barbara Kirshenblatt-Gimblett, Wystawa główna Muzeum Polin. Odpowiedź
  

WYDARZENIA

• Agnieszka Stawiarska, Potrząsnąć społeczeństwem. O znaczeniu dla Litwy książki Rūty Vanagaitė Mūsiškiai
• Kinga Piotrowiak-Junkiert, Wokół Syna Szawła
• Elżbieta Cajzer, Archeologia zbrodni

CURIOSA

• Dariusz Libionka, Jak hochsztaplerów na wyklętych przerobić. Uwagi o filmie Tora i miecz