W poszukiwaniu rzeczywistości. Mediacyjna rola fotografii we współczesnej prozie polskiej / Marta Koszowy

Przedmiotem niniejszej książki są związki fotografii i literatury (tego, jak literatura wykorzystuje i interpretuje fotografię jako narzędzie reprezentacji świata). Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach i szczególny sposób, w jaki odsyła ona do rzeczywistości wpływają na kształt współczesnej prozy. Monografia wprowadza wątki: zdjęcia jako figury ujmującej sposób doświadczania rzeczywistości oraz dążenia współczesnej literatury do obrazowości. Obok rozważań nad istotą fotografii jako pojęcia i zjawiska a także nakreślenia podstawowych kierunków literackich użyć fotografii, zdjęcie przedstawione jest jako figura i strategia reprezentacji literackiej. Kolejne analityczne rozdziały są sprawdzianem założeń teoretycznych. Prezentują typy mediacji fotografii w literaturze na podstawie Matka odchodzi Tadeusza Różewicza, Mercedes-Benz Pawła Huelle, Drogi do Sieny Marka Zagańczyka, kolejnych trzech zbiorów „fotografii” Janusza Andermana, Fotoplastikonu Jacka Dehnela, esejów Dno oka Wojciecha Nowickiego, powieści Fotograf Wojciecha Bruszewskiego, Hanemann oraz Esther Stefana Chwina, Umschlagplatzu Jarosława Marka Rymkiewicza, a także Jadąc do Babadag Andrzeja Stasiuka, Zagłady Piotra Szewca oraz prozy Magdaleny Tulli. Wśród kluczowych zagadnień książki można wskazać – reprezentację, jej kryzys i próbę przełamania go poprzez wprowadzenie w obręb literatury zdjęć, które dzięki swojej naturalnej ambiwalencji demaskują i wyrażają kryzys związany z dawaniem świadectwa. Zdjęcie pośredniczy w ujęciu sposobu doświadczania rzeczywistości, ukazując stosunek podmiotu do świata oraz jego możliwości percepcyjne związane ze sposobem postrzegania. Daje dostęp do rzeczywistości, ma wartość dokumentu, jest opatrzone melancholijną interpretacją, a także stanowi puste wskazanie w stronę rzeczywistości.

Już w pionierskich czasach fotografii uznano jej podwójną siłę – dawania świadectwa i kreowania obrazu rzeczywistości. Dzięki swej ambiwalentnej naturze wschodząca sztuka szybko znalazła miejsce w obszarze innych dziedzin, jako narzędzie podstawowe lub pomocnicze. Przedstawiający charakter fotografii i techniczne możliwości reprodukcji z nią związane kontrastowały z metafizycznym niepokojem, który wzbudzały obrazy malowane światłem. Żywo komentowana w literaturze fotografia stała się jej ważnym tematem. Przekształciła funkcje obrazowania, ewoluując od ilustracji tekstu, pretekstu opisu, aż po autonomiczną figurę oraz środek fototekstualnych gatunków. Literackie sposoby odwoływania się do rzeczywistości poprzez zdjęcie mają już niemal dwuwiekową tradycję. Obok reprezentacyjnych chwytów (takich jak wysnuwanie historii ze zdjęć, poświadczanie rzeczywistości poprzez nie, ekfrastyczność etc.), fotografia stała się strategią opowiadania świata. Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach wpływa na kształt współczesnej prozy. Ujmując doświadczenie i obraz rzeczywistości, zdjęcie staje się tropem odmiennych modeli reprezentacji. Odczytanie jego roli w tekście stanowi podstawowe zagadnienie badawcze niniejszej pracy. Fotograficzne odniesienie do rzeczywistości jest polem literackiej interpretacji, kluczem do rozumienia świata.

Marta Koszowy - autorka prac interdyscyplinarnych z pogranicza literaturoznawstwa, krytyki literackiej i historii fotografii. Publikowała w zbiorowych tomach naukowych, a także „Tekstach Drugich”, „Pamiętniku Literackim” i „Teatrze”. Współpracuje z Akademią Pedagogiki Specjalnej oraz Ośrodkiem Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego IBL PAN.

WPROWADZENIE

Fotografia i literatura. Literatura i fotografia. Literatura/fotografia

I. TEZY I METODOLOGIE

Istota fotografii

Fotografia w literaturze. Zdjęcie jako figura i strategia literacka

Na temat indeksu. Quasi-semiotyczna interpretacja funkcji fotografii

w literaturze

Fotograficzna mediacja rzeczywistości w literaturze

Fotografia i literatura. Między fenomenologią a psychoanalizą

Zdjęcie i żałoba. Światło obrazu Rolanda Barthes’a

i Matka odchodzi Tadeusza Różewicza

II. FOTOGRAFICZNE MEDIACJE

ŚWIAT OBECNY W ZDJĘCIACH. REFERENCJALNA

MEDIACJA RZECZYWISTOŚCI W LITERATURZE

Opowieść o albumie rodzinnym. Ready made w Mercedes-Benz

Pawła Huelle

Fotograficzne widzenie. Droga do Sieny Marka Zagańczyka

Fotograficzna ekfraza

Świat zawładnięty przez fotografię. Kartezjański model

referencjalnej mediacji rzeczywistości

w Fotografie Wojciecha Bruszewskiego

FRAGMENTARYCZNA MEDIACJA RZECZYWISTOŚCI

W LITERATURZE

„Zagadka podobieństwa”, czyli „gdzie kończy się życie,

a zaczyna się śmierć”. Fragmentaryczna mediacja

w Hanemannie i Esther Stefana Chwina

Jadąc do Abony. Fotograficzne podróże Andrzeja Stasiuka

Świadectwo i ślad. Fragmentaryczna mediacja w Umschlagplatzu

Rymkiewicza. Nowoczesne doświadczenie i fotografia

PORZĄDEK PRAGNIENIA. APOFATYCZNA MEDIACJA

RZECZYWISTOŚCI W LITERATURZE

Nieobecne rzeczywiste. Zdjęcie jako figura powtórzenia

i nieobecności w Zagładzie Piotra Szewca

Obecne nierzeczywiste. Apofatyczna mediacja jako agon

na przykładzie prozy Magdaleny Tulli

III. WYJŚCIE

Wybawienie świata w obrazie. Alegoria jako epifania śmierci

i symbol jako epifania życia

BIBLIOGRAFIA

INDEKS NAZWISK

INDEKS POJĘĆ