Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej / Mateusz Marciniak

Mateusz Marciniak autor książki„Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej” podejmuje się trudnego zadania, dyskusji z założeniami Zygmunta Baumana, jednego z najchętniej czytanych i cenionych polskich socjologów ostatnich lat. Analiza baumanowskich postulatów, prognoz i apeli dotyczących zwłaszcza konsumpcyjnego podejścia do elementów życia społecznego, przebiega w sposób rzeczowy, solidny i przejrzysty.  Treść opracowania charakteryzuje się wysoką erudycją autora oraz trafny dobór i krytyczne wykorzystanie dostępnego piśmiennictwa, oraz badań własnych.

Książka podejmuje dosyć ważne w aktualnej refleksji socjologicznej zjawiska. Wg. Baumana modelowy uczestnik społeczeństwa, konsument, wszystkie elementy rzeczywistości traktuje na wzór relacji z towarami konsumpcyjnymi. Zjawisko to dotyczy: czasu, przestrzeni, przedmiotów, innych ludzi, siebie, wartości i społeczeństwa.  Wszystko podlega konsumpcji. Autor, na podstawie wyników badań przeprowadzonych wśród grupy studentów UAM stara się odpowiedzieć, czy takie podejście w istocie jest słuszne. Czy i jak dalece ukształtowanie orientacji konsumpcyjnej potwierdza tę koncepcję? Czy podejście Baumana nie jest już nieco zdezaktualizowane, czy było słuszne dotychczas, czy nazywanie społeczeństwa – konsumpcyjnym, nie było przekoloryzowaniem? Tytułowa orientacja konsumpcyjna dotyczy tego, na ile „konsumowanie” staje się podstawowym schematem poznawczym, na podstawie  współczesnej młodzieży akademickiej. Wrażenie robi zwłaszcza empiryczne podejście do analizowanych teorii i wzorcowo ujęta metodologia cyklu badań nad wybraną grupą.

Można się zastanawiać, czy określanie konsumpcji duchem epoki – motorem współczesnych społeczeństw, jest uzasadnieniem słusznym. Z pewnością warto się nad zagadnieniem pochylić i spróbować poddać go weryfikacji, odczarować pewne zastane założenia. Jak słusznie zauważa prof. Czerepaniak-Walczak są to analizy uwalniające pojęcie konsumpcji i tego syndromu od statusu wytrychów albo ozdobników.

Wstęp     13
Rozdział I
Dlaczego badanie konsumpcji?
Z problematyki społeczeństwa konsumpcyjnego i jego kultury
Wprowadzenie     19
1. Właściwości społeczeństwa konsumpcyjnego – wybrane zagadnienia     19
1.1. Różnorodna oferta dóbr konsumpcyjnych     22
1.2. Znaczenie symboliczne dóbr     23
1.3. Kształtowanie obszarów przedmiotu konsumpcji
jako sfer gustu, mody i stylów życia     24
1.4. Dominacja czasu wolnego i konsumpcji nad sferą produkcji i usług     27
1.5. Rozwój kategorii „konsument”     27
1.6. Formowanie się kultury konsumpcyjnej     28
1.7. Instytucjonalizacja krytyki konsumpcji     30
2. Model płynnonowoczesnego konsumenta – próba rekonstrukcji koncepcji 
Zygmunta Baumana     32
2.1. Jak czytałem teksty Zygmunta Baumana?     32
2.2. Syndrom konsumpcyjny – odtworzenie Baumanowskiej kategorii     34
2.2.1. „Konsumowanie czasu”      36
2.2.2. „Konsumowanie przestrzeni”      38
2.2.3. „Konsumowanie przedmiotów”      40
2.2.4. „Konsumowanie innych ludzi”      42
2.2.5. „Konsumowanie samego siebie”      45
2.2.6. „Konsumowanie wartości”      47
2.2.7. „Konsumowanie społeczeństwa”      49
2.3. Sprawdzalność koncepcji syndromu konsumpcyjnego     51
Konkluzje     54
Rozdział II
Kogo, co i jak badać? 
Orientacja konsumpcyjna jako kategoria analityczna
w badaniach nad młodzieżą
Wprowadzenie     57
1. Młodzież akademicka w ujęciu społeczno-rozwojowym     57
1.1. Studenci w perspektywie socjologicznej     58
1.2. Wybrane aspekty rozwoju psychospołecznego w „późnej adolescencji”     62
2. Młodzież studencka w świetle wybranych wyników badań     64
3. Syndrom konsumpcyjny a orientacja     67
3.1. Orientacja – definicja i konteksty interpretacyjne pojęcia     69
3.2. Orientacja konsumpcyjna jako kategoria badawcza     73
4. Metodologiczne podstawy badań własnych     82
4.1. Uzasadnienie badań     82
4.2. Cele badań      83
4.3. Problemy badawcze, hipotezy, zmienne i ich wskaźniki     84
4.3.1. Diagnostyczny problem badawczy (zmienne objaśniane)      85
4.3.2. Zależnościowy problem badawczy (zmienne objaśniające)      94
4.4. Procedura badawcza – metoda, techniki i narzędzia badawcze      97
4.5. Dobór próby i organizacja badań     100
Rozdział III
Nasilenie i interioryzacja orientacji konsumpcyjnej 
a modelowy konsument Zygmunta Baumana
Wprowadzenie    101
1. Nasilenie orientacji konsumpcyjnej studentów UAM    101
1.1. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec czasu    102
1.2. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec przestrzeni    104
1.3. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec przedmiotów    105
1.4. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec innych     106
1.5. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec siebie    108
1.6. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec wartości    110
1.7. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec społeczeństwa    111
1.8. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej studentów UAM    113
2. Trwałość lub zmiana nasilenia orientacji konsumpcyjnej studentów UAM    115
2.1. Trwałość komponentów struktury orientacji konsumpcyjnej    115
2.2. Typy orientacji konsumpcyjnej ze względu na trwałość 
lub zmianę jej nasilenia    118
3. Interioryzacja orientacji konsumpcyjnej przez młodzież akademicką    119
3.1. Interioryzacja komponentów struktury orientacji konsumpcyjnej    120
3.2. Typy orientacji konsumpcyjnej ze względu na jej interioryzację    123
Wnioski    124
Rozdział IV
Studenci o adekwatności do rzeczywistości
Baumanowskiego modelu konsumenta
Wprowadzenie    127
1. Adekwatność komponentów struktury orientacji konsumpcyjnej    127
2. Adekwatność do rzeczywistości Baumanowskiego modelu konsumenta 
w ocenie studentów    131
2.1. Stopień adekwatności modelu konsumenta do rzeczywistości    131
2.2. Uzasadnienia oceny adekwatności modelu konsumenta 
do rzeczywistości    132
2.2.1. Typy uzasadnień oceny modelu jako adekwatnego (trafnego)     132
2.2.2. Typy uzasadnień oceny modelu jako nieadekwatnego 
(nietrafnego)     134
Wnioski    138
Rozdział V
Ukształtowanie orientacji konsumpcyjnej młodzieży akademickiej
Wprowadzenie    139
1. Spójność orientacji konsumpcyjnej studentów UAM    139
1.1. Stopień spójności struktury orientacji konsumpcyjnej    139
1.2. Spójność wewnętrzna orientacji konsumpcyjnej    141
2. Stopień ukształtowania komponentów struktury 
orientacji konsumpcyjnej    142
3. Stopień ukształtowania orientacji konsumpcyjnej studentów UAM    148
4. Typy orientacji konsumpcyjnej ze względu na jej złożoność    149
Wnioski    150
Rozdział VI
Uwarunkowania orientacji konsumpcyjnej
Wprowadzenie    153
1. Stopień ukształtowania struktury orientacji konsumpcyjnej 
a wybrane czynniki osobowe (właściwości studentów)    154
1.1. Płeć badanego    154
1.2. Rodzaj osiągnięć naukowych    156
1.3. Poziom natężenia aktywności medialnej    157
1.4. Poziom natężenia aktywności kulturalnej    158
1.5. Ustosunkowanie do wiary i praktyk religijnych    160
1.6. Standard materialny studenta w jego ocenie    162
1.7. Praca jako źródło utrzymania    162
1.8. Poziom samooceny badanych    163
1.9. Poziom optymizmu życiowego    163
1.10. Poziom zaangażowania w zajęcia akademickie w opinii studenta    164
1.11. Poziom aktywności obywatelskiej    165
1.11.1. Stopień uczestnictwa w wyborach państwowych     165
1.11.2. Stopień zaangażowania społeczno-politycznego     166
1.11.3. Stopień zaangażowania społeczno-akademickiego     166
2. Stopień ukształtowania struktury orientacji konsumpcyjnej 
a wybrane czynniki środowiskowe     168
2.1. Dziedzina studiów    168
2.2. Miejsce zamieszkania badanego przez większość życia    169
2.3. Obecne miejsce zamieszkania    171
2.4. Wykształcenie rodziców    171
2.5. Standard materialny rodziny studenta w jego ocenie    172
2.6. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej rodziców 
w opinii studenta    172
2.7. Sytuacja osobista    175
2.8. Zakres grona przyjaciół    177
Wnioski    178
Rozdział VII
Co i dla kogo wynika z rezultatów badań orientacji konsumpcyjnej?
Wprowadzenie    183
1. Analiza ukształtowania orientacji konsumpcyjnej studentów 
z perspektywy modelu konsumenta Zygmunta Baumana    183
2. W stronę wyjaśnienia badanego zjawiska – czynniki różnicujące 
ukształtowanie orientacji konsumpcyjnej    187
3. (Dys)konfirmacja koncepcji syndromu konsumpcyjnego 
Zygmunta Baumana? Próba interpretacji    202
3.1. Teza o kształtowaniu („sterowaniu”) przez syndrom konsumpcyjny 
członków społeczeństwa konsumentów    202
3.2. Teza o przenikaniu syndromu konsumpcyjnego 
do wszystkich zakresów rzeczywistości     207
3.3. Teza o spójności („syndromatyczność”) syndromu konsumpcyjnego     216
3.4. Teza o syndromie konsumpcyjnym jako przeciwstawnym biegunie
syndromu produkcyjnego     217
3.5. Teza o kształtowaniu syndromu konsumpcyjnego 
w procesie socjalizacji    217
4. Typy studentów ze względu na ukształtowanie orientacji konsumpcyjnej    218
5. Wnioski z badań     219
6. I co z tego wynika? Na marginesie wniosków    220
Spis tabel     225
Spis schematów    227
Spis wykresów    228
Aneks    229
Bibliografia    24