Od edukacji sportowej do olimpijskiej / Piotr Błajet

Niniejsze opracowanie traktuje o człowieku zmagającym się z wyzwaniami w aktywności cielesnej, jaką jest sport. Przy tym sport – w przeciwieństwie do pracy fizycznej, mającej zazwyczaj charakter rutyny – przez zawartą w nim niepewność i nieustanną konieczność podejmowania wyzwań jak żadna inna forma aktywności cielesnej otwiera człowieka na jego ciało, uczy go ciała. Sport jest więc formą wychowania do ciała, ale też wychowania człowieka cielesnego. Nie chodzi tu oczywiście o redukcję bytu ludzkiego do poziomu cielesnego, ale o pełny rozwój potencjału cielesnego człowieka i kształtowanie zdolności wykorzystywania go.

Celem prezentowanej monografii nie jest opis rozwiązań wszystkich problemów, które pedagogika i pedagogika sportu mogłyby stawiać przed edukacją sportową i olimpijską. Stanowi ona jedynie próbę antropologicznego uzasadnienia sensu edukacji sportowej i olimpijskiej, próbę integralnego ujęcia problematyki przez pokazanie jedności doświadczenia (którego podział zarysowany w książce ma charakter czysto teoretyczny, porządkujący) i wyeksponowanie znaczenia aktywności sportowej dla integralnego rozwoju człowieka. Nawet jeśli sportowiec doznaje różnych stanów podczas aktywności sportowej: cielesnych, psychicznych, duchowych, to każde to skoncentrowane doświadczenie promieniuje na pozostałe sfery przeżywania. Sportowiec, wykonując jakąś trudną próbę, doznaje cielesnej radości z pokonania kolejnego progu technicznego, czuje również psychiczną satysfakcję z dobrze wykonanego zadania, a także jakąś formę duchowego spełnienia w związku z przekroczeniem samego siebie, bo dokonał tego, co wydawało się niewykonalne.

Założeniem zastosowanej metody jest nie systematyczny ogląd sportu, ale raczej próba refleksji w głąb fenomenów sportu. Intencję, która mi przyświecała, trafnie wyjaśnia cytat z pracy Michała Hellera Wszechświat jest tylko drogą. Kosmiczne rekolekcje:

Nie chcę przez to twierdzić, że moje myśli są rzeczywiście głębokie. „W głąb” jest kierunkiem moich intencji, a niekoniecznie wykonania. I z podobnymi intencjami Czytelnik powinien nachylać się nad tymi stronicami. Bo jedno jest pewne – błądząc po powierzchni, niczego nie da się usprawiedliwić.

Taki wysiłek spojrzenia w głąb w celu lepszego i głębszego rozumienia sportu, czyli jego „usprawiedliwienia”, powinien być udziałem każdego, kto zajmuje się sportem: nauczycieli, trenerów, zawodników, menedżerów, psychologów, dziennikarzy, kibiców i wreszcie badaczy, którzy chcieliby wyjść poza empiryzm i wąski pragmatyzm. I to przede wszystkim do nich adresowana jest ta monografia.

Autor

Od autora; 9

Część I

Wprowadzenie teoretyczno-metodologiczne

Rozdział 1

Konteksty edukacyjne sportu; 13

Czy sport wychowuje?; 13

Humanizm sportu – rewalidacja doświadczenia; 18

Sport, czyli co?; 20

Rozdział 2

Edukacja sportowa a edukacja olimpijska; 27

Pedagogika sportu; 27

Idea olimpijska w edukacji; 30

Rozdział 3

Charakterystyka zastosowanej perspektywy poznawczej; 35

Znaczenie wiedzy antropologicznej dla pedagogiki; 35

Pedagogika antropologiczna; 39

Poznanie humanistyczne i hermeneutyczne; 42

Doświadczenie wewnętrzne jako przedmiot badania pedagogiki antropologicznej (hermeneutycznej); 48

Typy doświadczenia wewnętrznego – stany fenomenalne; 49

Doświadczenie a rozwój; 54

Część II

Ciało

Rozdział 4

Ruch; 61

Ruch a konstruowanie relacji w czasoprzestrzeni; 61

Ruch a ucieleśnienie w świecie; 64

Rozdział 5

Ćwiczenie; 71

Doświadczanie wolności; 71

Apologia trudności; 73

Rozdział 6

Zabawa; 77

Zabawa i gra; 77

Karnawalizacja trudności; 78

Zabawa jako proces darwinowski; 81

Część III

Umysł

Rozdział 7

Niepewność; 87

Niepewność jako cecha nowoczesności; 87

Sport jako kultura wysokiej tolerancji niepewności; 90

Rozdział 8

Zaufanie; 93

Zaufanie i fair play; 93

Edukacja w kulturze zaufania (w duchu fair play) przez sport; 102

Rozdział 9

Cierpienie; 109

Doświadczanie cierpienia jako konstytutywna cecha sportu; 109

Cierpienie i radość; 112

Sport jako wychowanie do cierpienia; 115

Część IV

Duch

Rozdział 10

Doświadczenie graniczne; 121

Podzielona rzeczywistość; 121

Przez doświadczenie graniczne w sporcie ku integracji; 123

Wyznaczniki sportu jako doświadczenia granicznego; 127

Rozdział 11

Doświadczenie inicjacyjne; 131

Sport jako obszar ryzyka zinstytucjonalizowanego; 131

Łowiecka geneza sportu; 132

Zawody sportowe jako rytuał przejścia; 134

Markery somatyczne – strojenie przez aktywność sportową; 138

Widowisko sportowe jako rytuał przejścia; 141

Rozdział 12

Uniesienie – przepływ; 145

Tłumienie impulsów i rutynizacja; 145

Sport jako rewitalizacja emocjonalna; 150

Doświadczenie przepływu; 150

Część V

Refleksyjność

Autokreacja w sporcie

Rozdział 13

Ciało jako fundament kreatywności człowieka; 163

Przyrodniczy fundament kreatywności; 164

Ciało jako kontekst dla umysłu; 167

Rozdział 14

Znaczenie refleksji w sporcie; 173

Refleksja. Personalizacja. Indywidualizacja; 173

Dwa aspekty świadomości; 176

Refleksja i transgresja; 178

Podejście metapsychologiczne; 181

Rozdział 15

Refleksyjność a efektywność aktywności sportowej; 185

Uwarunkowania refleksyjności; 185

Podmiotowość a regulacja emocji; 189

Rozdział 16

Refleksyjność jako warunek autokreacji; 195

Rozwój refleksji; 197

Dynamika spiralna – koncepcja rozwoju refleksji człowieka; 199

Rozdział 17

Czynniki warunkujące mistrzostwo sportowe – konteksty rozwojowe; 207

Wspomaganie rozwoju refleksji (kodów) w procesie treningu sportowego; 207

Metapsychologiczna dekonstrukcja czynników warunkujących mistrzostwo sportowe; 210

Odkrywanie i rozumienie sensów sportu; 214

Rozdział 18

Lider jako animator rozwoju; 217

Zarys modelu AQAL; 218

Lider z perspektywy kwadrantów; 221

Lider w perspektywie wszystkich poziomów; 223

Lider w perspektywie kwadrantów i poziomów a zmiany w organizacji; 229

Zakończenie; 235

Bibliografia; 239