Krytyka dziewiętnastowiecznego rozumu. Źródła i konteksty "Pałuby" Karola Irzykowskiego / Marcin Jauksz

Palimpsest, to słowo-klucz do Pałuby, które pojawiając się w podtytule Snów Marii Dunin Karola Irzykowskiego, metaforycznie wyraża zasadę rządzącą kompozycją jednej z najwybitniejszych polskich powieści XX wieku i zarazem otwiera ją na nowe odczytania. To zachęta do przebicia się przez wierzchnie warstwy dzieła i podróży w głąb, w celu odnalezienia tekstów, do których Pałuba nieustannie wraca, by użyć sformułowania autora powieści, „w kształt linii spiralnej”. Podczas tej podróży natknąć się można zarówno na prace własne Irzykowskiego, jak i na ważne lektury, które niby drogowskazy znajdował młody klerk na swej intelektualnej drodze. Rousseau i Kant, Stendhal i Poe, Nietzsche i Mach, Tetmajer i Sienkiewicz – to tylko niektórzy z przewodników Irzykowskiego i o ich realnym znaczeniu dla Pałuby próbuje rozstrzygać ta rozprawa. Rekonstrukcja nawet najbardziej hipotetycznych spotkań lekturowych młodego Irzykowskiego pozwala dookreślić metody wybrane przez niego dla zakamuflowania drukiem własnych doświadczeń i dostrzec w nim zapoznanego acz ważnego prekursora najwybitniejszych dzieł Zachodniego krypto-autobiografizmu.

Niepodważalnym osiągnięciem pracy jest pokazywanie specyfiki miejsca Irzykowskiego na kulturalnej mapie Młodej Polski, czemu towarzyszy jej ponowne wykreślanie od centrum, jakie stanowi Pałuba. Komparatystyczne bogactwo, zasięg zestawień, pomysłowość i precyzja ich formułowania są zaiste imponujące. (…) Nie trzeba już dzisiaj rehabilitować Młodej Polski, wiemy, że „tam nasz początek”, ale zrzędny krytyk Irzykowski doczekał się wreszcie portretu artysty z czasów młodości.

Z recenzji prof. dr hab. Ewy Wiegandt

Dr Marcin Jauksz, literaturoznawca i filmoznawca; w 2010 roku obronił rozprawę doktorską Krytyka dziewiętnastowiecznego rozumu. Źródła i konteksty „Pałuby” Karola Irzykowskiego nagrodzoną na Konkursie im. Konrada i Marty Górskich w 2011 roku; interesuje się psychologizmem w prozie późnego wieku dziewiętnastego i kształtującymi się wówczas zasadami kompozycji dzieła literackiego oraz filmowymi adaptacjami dziewiętnastowiecznych powieści; ostatnio tropi też poetów zagubionych na „marginesach cywilizacji”. Stypendysta rządu francuskiego w latach 2008-09. Publikował m.in. w „Wieku XIX”, „Porównaniach”, „Lampie” i „Polonistyce”.

Podziękowania
Wprowadzenie
Czym była Horla? – rodzaj prologu
I. Wyznanie
II . Świadectwo
III . Nadzieja
Rozdział I. Otwarcie księgi
I. Pałuba jako doświadczenie
II . Doświadczenie jako Pałuba
III . Wejście w sen
Rozdział II . Schematy i dogmaty. Młoda Polska, Sienkiewicz i Pałuba
I. Plotka o Pałubie
II . Pałuba a Próchno… po latach
III . Pałuba… z dogmatem!
IV. Prawdziwe kłamstwa
V. Za kulisami (sztuki i polskiej duszy). Pałuba i Sam wśród ludzi
Rozdział III . Błazen nie do końca nowoczesny. Koncepcja świata i człowieka w Pałubie
I. Zacienione miejsce. Kompozycja Pałuby jako wyraz poznawczej sytuacji podmiotu
II . Błędne ogniki: nietzscheanizm i empiriokrytycyzm
III . Zabawa w mistyka
Rozdział IV. Egotyzm jako metoda. Rousseau, Stendhal, Poe
I. „Rozmowa z własną duszą”
II . Romantyzm z rozsądku
III . Niekończąca się żałoba
Rozdział V. Fałszywa moneta
I. „Dośpiewać pieśń niedośpiewaną”
II . Dotknięcie rzeczywistości
III . Sidła metatekstualności
Ku końcowi. „A oto tylko wicher wokoło się włóczy…”
Wykaz skrótów
Bibliografia
Indeks osobowy