Ciało, pożądanie, ubranie. O wczesnych powieściach Gabrieli Zapolskiej / Krystyna Kłosińska

Jest to odczytanie pisarstwa Gabrieli Zapolskiej na nowo, przy pomocy feministycznej krytyki i teorii literatury. Zapolska okazuje się przy tym pisarką niezwykle współczesną, a kultura, w której dziś żyjemy - kulturą od wieków uwikłaną w te same stereotypy wobec kobiet, kobiecej twórczości, seksualności i genealogii.

Finalistka Nagrody Literackiej NIKE 2000.

RECENZJA

Pożądliwe spojrzenie

Ciało kobiety jakie jest, każdy widzi. Ale widzi, ponieważ sposobu patrzenia nauczyła go kultura, która ponadto uformowała kobietę w przedmiot do oglądania. Bo widzenie ciała jest w każdym społeczeństwie związane z władzą jego modelowania. Kłosińska pokazuje - interpretując powieści Zapolskiej - jak w XIX wieku społeczne instytucje wychowania (dom, szkoła, pensja, gabinet lekarski, salon) służyły obserwowaniu modelującemu, które narzucało kobietom role zgodne z wolą (pożądaniem) silniejszego. Kto jest silniejszy w patrzeniu? Ten, czyj wzrok wyróżnia, peszy, zmusza do przyjęcia ściśle określonej postawy. Silniejszy jest również wzrok tego, kto mówiąc "Nie chcę cię widzieć", "Zejdź mi z oczu", "Ja na to nie patrzę" - decyduje o czyimś losie. Jasne więc, że słabszy musi dostosować się do wzroku silniejszego, musi ciałem potwierdzać jego siłę i własną uległość. Widzieć bowiem to władać, być widzianym to być rządzonym. Przekonując o tym Kłosińska nie tylko w sposób radykalny i pasjonujący odświeża lekturę powieści Zapolskiej, lecz także uczy krytycznego namysłu nad dzisiejszymi sposobami widzenia kobiecego ciała i nakłania do dwustronnych pytań - o to, czyje spojrzenia (pożądliwe, władcze, wyzywające) kształtują nasze ciało i o to, czyje ciało formuje się pod wpływem naszego (miłosnego, karcącego, przyzwalającego) spojrzenia. Więc i to należy oddać autorce, że ratuje nas przed naiwnością, ale także pozbawia niewinności.

W czas jubileuszowy wielkich twórców (Mickiewicz, Słowacki, Reymont), gdy szukamy metod przetłumaczenia wielkości ich dorobku na współczesne języki, Kłosińska pokazała, że jest jeden sposób odświeżania tradycji, jeden sposób czczenia literatury: napisać nową interpretację. Odkrywczą, pasjonującą i do tego poznawczo - w odniesieniu do współczesności - pożyteczną."

Przemysław Czapliński