„Ojczyzna przesiedlona”. Identyfikacja kulturowa polskich emigrantów wojennych w Londynie w perspektywie pokoleniowej. Etno / Urszula Lehr

„Każdy człowiek - powiedział Chateaubriand – nosi w sobie świat złożony ze wszystkiego co widział i kochał, świat, do którego powraca zawsze, nawet wtedy, gdy przebiega i pozornie zamieszkuje świat inny”.

Claude Lévi - Strauss

“Praca prof. U. Lehr to znakomite, wręcz fascynujące studium fenomenalnej polskiej zbiorowości emigracyjnej w Londynie. Praca imponuje bogactwem materiału i głębią analiz, wielką erudycją ogólną. Autorka stworzyła dzieło, które zapełnia dotkliwą lukę w naszej wiedzy o Polakach poza krajem” - z recenzji prof. zw. dr hab. Ryszarda Kantora (Instytut Studiów Międzykulturowych, Uniwersytet Jagielloński)

Świadomość „ja” w ustalaniu własnej identyfikacji kulturowej polskich emigrantów niepodległościowych i ich potomków to główny motyw przewodni niniejszego studium. Analiza narracji autobiograficznych wzbogacona fragmentami retrospektywnymi (archiwalia, publikacje) ujmująca problematykę tożsamości w trzech perspektywach poznawczych (identyfikacyjnej, temporalnej, przestrzennej) ukazuje proces jej kreowania za pośrednictwem elementów kodu kulturowego (język, formuły rytualno-obrzędowe i ceremonialne, wyznanie) uzewnętrzniając funkcjonowanie strategii osobniczej, istotnej dla zachowania autoidentyfikacji (klucze pamięci kulturowej). Kontekstem rozważań są zdarzenia niecodzienne rzutujące na osobowość jednostki: traumatyczne skutki działań wojennych (zesłanie, „wykorzenienie”, exodus), doświadczenia egzystencjalne w obcym kulturowo środowisku (relacje interetniczne, deklasacja społeczna i zawodowa, adaptacja, integracja, asymilacja). Następstwem tego rodzaju doznań są ukierunkowane wybory enkulturacji i akulturacji determinujące formowanie zróżnicowanych typów identyfikacji narodowej (od jednolitej poprzez dwoistą, ambiwalentną do kosmopolitycznej) ujawniające obecność dylematów tożsamościowych prowadzących niekiedy do konwersji.

Urszula Lehr - etnolog, religioznawca, autorka książki U schyłku życia. Starość mieszkańców wsi Beskidu Śląskiego i Podhala (2007) oraz kilkudziesięciu różnotematycznych artykułów problemowych z pogranicza etnopsychologii i antropologii kulturowej - jest profesorem nadzwyczajnym w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN.

Słowo wstępne
Podziękowania
Wprowadzenie

CZŁOWIEK ISTOTA KULTUROWA. TOŻSAMOŚĆ, AUTOIDENTYFIKACJA

I. Indywiduum, persona, ‘aktor’
II. Determinanty tożsamościowe
1. Kryteria i rodzaje tożsamości
2. Tożsamość w relacjach autobiograficznych
III. Tożsamość społeczna i tożsamość kulturowa
IV. Identyfikacja kulturowa – kontekst sytuacyjny
1. Aspekty ethnosu (patriotyzm, ojczyzna)
Konstrukt pojęciowy ‘ojczyzna’ w interpretacji emigrantów

CZAS PRZEŻYWANY ODYSEJA POLSKA (NIE)DOKOŃCZONA
I. Czas wojny
1. Zniewoleni
2. Pobyt na zesłaniu
3. Exodus
II. Czas przemiany
1. Od grupy wspólnotowej do mniejszości etnicznej
2. Fenomen wychodźstwa a tożsamość etniczna/narodowa
3. Emigracja – aspekt mentalny
4. ‘Klucze’ pamięci kulturowej
III. Czas stabilizacji
1. Relacje interetniczne w kraju osiedlenia
Adaptacja

KULTUROWE ASPEKTY PRZESTRZENI. PRZESTRZEŃ DOŚWIADCZANA, PRZESTRZEŃ KONSTYTUOWANA
I. Przestrzeń i miejsce
II. Egzystencja i ethos przesiedleńców
1. Obóz – przestrzenny identyfikator wspólnoty wojennej
2. Rzeczywistość obozowa
III. Przestrzeń konstytuowana
1. Dom
2. Mentalne obszary wspólnotowej identyfikacji kulturalnej młodzieży
3. Miejsca pamięci – emigracyjne heterotopie
IV. Kreacja terytorium przynależności etnicznej
1. Sfera tożsamości konfesyjnej
Społeczno-kulturowe przestrzenie edukacyjno-integracyjne

KULTUROWY KOD IDENTYFIKACYJNY. ETNICZNE DESYGNATY ZNACZĄCE
I. Pozawerbalne i werbalne wyznaczniki tożsamości
1. Wyróżniki przynależności etnicznej
2. Aspekty semiotyczne w praktyce życia emigracyjnego
II. Funkcjonalne ekspresje komunikacji społeczno-kulturowej
1. Formuły rytualno-obrzędowe i ceremonialne
Rodzaje i formy uzewnętrznianej autoidentyfikacji

EPILOG. WSPÓLNOTA WOJENNA PO 1990 R.
I. Dylematy emigrantów wojennych
1. Zagadnienia kulturowe
2. Relacje generacyjne interemigracyjne
II. Powrót (nie)spełnione marzenia
Summary
Archiwalia
Literatura
Aneks
Wykaz skrótów
Wykaz wykresów, diagramów
Spis ilustracji