W obronie tradycji. Znaczenie tradycji w filozofii Erazma z Rotterdamu i jej obrona przed krytyką Reformacji / Dawid Nowakowski

Filozofowanie zaczynało się, zdaniem Erazma, od „wsłuchania się” w płynący przekaz tradycji, od medytatywnej lektury poruszających duszę treści czy też od „wpatrzenia się” w ideał mistrza i dania przyzwolenia na uwewnętrznienie tego, co odebrane, w nas samych. Ku temu zmierzało „nowe czytanie” Erazma, poprzez które pragnął on przemienić jednostkę, na to nakierowane były bonae litterae, o które z taką namiętnością zabiegał; taki też byt cel chrześcijańskiej Ewangelii. Etap ten, budowany samym nauczaniem, możemy określić mianem „internalizacji tradycji”, zmianą umysłu, która jest niezbędna dla każdego, kto chce odmienić swe życie.

Publikacja poświęcona jest przede wszystkim Erazmowi - myślicielowi niedocenianemu i niesłusznie spychanemu w refleksji poza obszar filozofii. Tymczasem jego wizja okazuje się filozofią nie tylko spójną, lecz także bardziej świadomą siebie i swoich ograniczeń niż filozoficzne projekty scholastyki i nowożytnego racjonalizmu. Kluczowe jest w niej pojęcie tradycji, które przenika oraz warunkuje myślenie i postawę Erazma. Czy zaproponowana przez niego wizja tradycji wciąż może być w pełni aktualna - to temat dyskusyjny i wymaga z pewnością dalszych analiz. Nie budzi jednak najmniejszych wątpliwości, że wciąż jest ona atrakcyjna i inspirująca. Życzeniem autora jest, by prezentowana książka była czymś na kształt „podręcznika obsługi tradycji”, a zarazem obsługi siebie i pielęgnowania człowieczeństwa.

„To nie jest tylko bezbarwna, erudycyjna dysertacja na obrany temat. To ciekawa, wręcz pasjonująca lektura, która w moim odczuciu – zarówno dzięki swojemu szerokiemu zakrojowi, jak też swej poetyce i stylistyce - ma szansę stać się przedmiotem zainteresowania licznych czytelników”.

Z recenzji prof. Juliusza Domańskiego

Wykaz skrótów używanych w tekście 11

Wprowadzenie 13

Część I

Rozdział I. Pojęcie tradycji 27

1. Spór o tradycję Gadamera z Habermasem 27

2. Wróg tradycji: krytyka 35

3. Tradycja – jej wstępne definicje i podziały 47

Rozdział II. Początki 63

1. Erazm i późnośredniowieczne lęki 63

2. Od pragnienia przyjaźni do docenienia tradycji 66

3. Devotio moderna 71

4. Podsumowanie 83

Rozdział III. Scholastyka 87

1. Paryż 87

2. Scholastyka – jej istota i definicja 92

3. Scholastyczny ideał naukowości 98

4. Scholastyczne pojęcie tradycji 104

5. Scholastyka a przyjaźń 119

Rozdział IV. Humanizm a scholastyka 121

1. Robert Gaguin i paryski krąg humanistów 121

2. Krytyka scholastyki we wczesnym humanizmie renesansowym 123

3. Erazma krytyka scholastyki 128

4. Erazm a Gerson 142

Część II

Rozdział V. Pojęcie humanizmu 149

1. Współczesne rozumienie pojęcia humanizmu 149

2. Pojęcie renesansowego humanizmu i humanizm właściwy 153

3. Erazm a humanizm 158

Rozdział VI. Czas, pamięć, historia 167

1. Historiografia i historia 167

2. Erazm jako historyk 170

3. Tempus edax rerum. Tempus omnia revelat 173

3. Historia humana i historia sacra 176

4. Życie i biografia. Chrystologia 190

5. Sława, unieśmiertelnienie i życie wieczne 199

Rozdział VII. Język i hermeneutyka 205

1. Mowa, język, humanitas 205

2. Język, rzeczy, rozum 216

3. Hermeneutyka 232

4. Wiara i rozum 246

5. Sermo Dei 249

Rozdział VIII. Tradycja 253

1. Biblioteka Erazma 253

2. Autorytet 260

3. Copia verborum ac rerum: dziedzictwo tradycji 274

4. Forma tradycji 294

5. Jedność tradycji: consensus i concordia 311

Rozdział IX. Użytkowanie tradycji 321

1. Studia humanitatis i humanistyczne wychowanie 321

2. Stawanie się człowiekiem i tradycja 323

3. Bonae litterae 328

4. Ćwiczenie się i doskonałość 333

6. Przyjaźń i respublica litteraria 340

Część III

Rozdział X. Erazm wobec Lutra: diatriba 353

1. Geschick 353

2. Wystąpienie Lutra 364

3. De libero arbitrio 381

4. Gorączka 392

Rozdział XI. Erazm wobec Lutra: Hyperaspistes 395

1. Obrona tradycji 395

2. Warownia pierwsza: claritas Scripturae 401

3. Warownia druga: Destruktion 411

4. Warownia trzecia: lex 414

5. Warownia czwarta: absoluta necessitas 421

6. Warownia piąta: Stoicorum paradoxa 426

7. Warownia szósta: sophistica scholasticorum 434

9. Humanistyczna tradycja Erazma 437

Zakończenie 447

Bibliografia 457