Eseje albo porady, praktyczne i moralne / Francis Bacon

Filozof, prawnik i polityk Francis Bacon (1561–1626), uznawany za ojca nowożytnego empiryzmu, obok dzieł ściśle filozoficzno-naukowych tworzył też utwory bliższe literaturze jak utopia Nowa Atlantyda czy właśnie Eseje pomyślane jako „wytchnienie” od badań (które zresztą przypłacił życiem, przeziębiwszy się śmiertelnie podczas eksperymentu z mrożeniem żywności w śniegu). W pierwszej wersji zbiór (dziesięciu tekstów) ukazał się już w 1597 roku, dlatego są opinie, że Bacon był pionierem współczesnego eseju. Niniejszy tom jest przekładem trzeciego wydania z 1625 roku i zawiera 58 esejów. Te krótkie, błyskotliwe teksty pełne aforyzmów składają się na swoisty poradnik w rozmaitych kwestiach: od wysoce filozoficznych („O śmierci”) przez polityczne („O rządzeniu”) po praktyczne („O załatwianiu spraw”). Autor radzi, jak się odnosić do perspektywy śmierci, do miłości („jest ona dzieckiem szaleństwa”), do problemów rządzenia (zręcznie unikać zagrożeń i je odsuwać). Roztacza wizje i projekty: jakie budować pałace i jaki ma być „książęcy ogród” (ta „najczystsza spośród przyjemności ludzkich”). Nie brak mu jednak dystansu do biegu spraw świata i swego ich komentowania: „nie jest dobrze zbyt długo przypatrywać się tym kołom zmienności, bo można dostać zawrotu głowy”. Duch umiarkowania i życiowej mądrości przenika ten „poradnik” – w tym jego nieustająca wartość i świeżość, nawet jeśli czytelnik nie skorzysta z sugestii, co posadzić w swoim ogródku.

I. O prawdzie
II. O śmierci
III. O jedności w religii
IV. O zemście
V. O przeciwnościach
VI. O udawaniu i maskowaniu
VII. O rodzicach i dzieciach
VIII. O małżeństwie i życiu bezżennym
IX. O zazdrości
X. O miłości
XI. O wysokim stanowisku
XII. O zuchwałości
XIII. O dobroci i dobrej naturze
XIV. O szlachcie i szlachetności
XV. O buntach i zaburzeniach
XVI. O ateizmie
XVII. O przesądzie
XVIII. O podróży
XIX. O rządzeniu
XX. O radach
XXI. O zwlekaniu
XXII. O przebiegłości
XXIII. O miłości własnego ja
XXIV. O innowacjach
XXV. O pośpiechu
XXVI. O pozornej mądrości
XXVII. O przyjaźni
XXVIII. O wydawaniu pieniędzy
XXIX. O prawdziwej wielkości królestw i państw
XXX. O pielęgnowaniu zdrowia
XXXI. O podejrzeniach
XXXII. O rozmowie
XXXIII. O osadnictwie i koloniach
XXXIV. O bogactwie
XXXV. O przepowiedniach
XXXVI. O ambicji
XXXVII. O maskaradach i przedstawieniach teatralnych
XXXVIII. O naturze ludzkiej
XXXIX. O nawyku i wychowaniu
XL. O szczęściu
XLI. O lichwie
XLII. O młodości i wieku dojrzałym
XLIII. O pięknie
XLIV. O brzydocie i ułomności cielesnej
XLV. O budowaniu
XLVI. O ogrodach
XLVII. O załatwianiu spraw
XLVIII. O stronnikach i przyjaciołach
XLIX. O suplikantach
L. O studiach
LI. O stronnictwach i fakcjach
LII. O formach grzeczności i o okazywaniu względów
LIII. O chwale i pochwale
LIV. O próżności
LV. O zaszczytach i o dobrej sławie
LVI. O wymiarze sprawiedliwości
LVII. O gniewie
LVIII. O zmiennych kolejach rzeczy
Dodatek. Fragment eseju o pogłosce