Liberum veto. Studium porównawczo-historyczne / Władysław Konopczyński

Praca należy do kanonu prac historycznych, poświęconych dziejom Rzeczypospolitej szlacheckiej. W obszernym studium komparatystycznym fenomen polskiego liberum veto przedstawiono na szerokim tle porównawczym – Anglii, Francji, Niemiec, Węgier, Czech i krajów skandynawskich; omówiono genezę, rozkwit i upadek instytucji prawnej liberum veto. To także jedna z prób odpowiedzi na pytanie o specyfikę polskiego parlamentaryzmu od XV do XVIII wieku oraz wpływu przemian ustrojowych i społeczno-obyczajowych na upadek państwa. Pozycja ważna dla badaczy dziejów Polski oraz dla studentów historii, zarówno studiów magisterskich, jak i doktorskich.

Władysław Konopczyński (1880-1952) – należy do najwybitniejszych i najpłodniejszych polskich historyków (pełne wydanie jego dzieł obejmowałoby ok. 50 tomów). Zajmował się głównie historią Polski XVIII wieku oraz problematyką prawno-ustrojową Rzeczypospolitej.

Pisałem te książkę dla ludzi myślących i pragnących myśleć. Przy tym dla ludzi, którzy nie boja sie patrzeć w oczy prawdzie historycznej, chociażby najsmutniejszej. Ktokolwiek więc uważa historię za romans uzasadniony źródłowo, kto szuka w niej tylko podniety dla swej wyobraźni bez pogłębienia rozumowego, ten niech poświęci swoje "niepróżnujące próżnowanie" innej lekturze. (...)
Pisałem bez żadnej tendencji politycznej ani społeczej. Temat jest zbyt poważny, by się godziło zniekształcić go i wyzyskiwać dla powszednich celów publicystycznych. Czasy naze są też poważne i wymagają trzeźwego porachunku z przeszłością. Za dni apuchtinowskich w Królestwie, w chwilach największego ucisku i depresji, trzeba było przede wszystkim zwalczać w sobie przesadny pesymizm, pielęgnować w sercu polskim cześć dla tradycji narodowych. ten cel wysokim stopniu osiągnięto. Dziś chodzi o co innego, chodzi o mądrą budowę państwa. Budowniczym nowej Polski przystoi pogląd na dzieje surowy a sprawiedliwy, ścisły a nieubłagany, taki właśnie pogląd, jaki przyswiecał epoce Sejmu Czteroletniego i Księstwa Warszawskiego. Osiągnąć i zachować ten krytyczny punkt widzenia, było jedyną z góry powziętą dąznością autora.

Kwestia stosunku jednostki do zgromadzenia w dawnej Polsce

PRAWO WIĘKSZOŚCI NA ZACHODZIE

I.
Jeden rozwój prawa większości czy szereg rozwojów?

II.
Anglia

III.
Francja

IV.
Niemcy

V.
Związki państwowe

VI.
Dania

VII.
Wspólne tło rozwoju prawa większości

LIBERUM VETO W POLSCE
Część I. Geneza

I.
Samorzutność rozwoju polskiego parlamentaryzmu

II.
Partyjność wyznaniowa za Zygmunta Augusta

III.
Pierwsze wstrządnienia podczas bezkrólewi

IV.
Sejm wzorem dla sejmików

V.
Głosy publicystów przeciwko zasadzie jednomyślności

VI.
O chorobie sejmowej

Część II. Rozkwit

I.
Kto zakasuje Sicińskiego?

II.
Czy liberum veto miało podstawę w prawie pisanym?

III.
Jak wyglądało veto w praktyce?

IV.
Uwagi syntetyczne

Część III. Upadek

I.
Od złotej wolności do wolności nowoczesnej.

II.
Linia graniczna miedzy planami reformy w wieku XVII i XVIII.

III.
Veto i prawo większości w świetle literatury politycznej czasów saskich

IV.
Walka o reformę sejmową za Stanisława Augusta

ZAŁĄCZNIKI

1. Manifest Litwinów przeciwko sejmowi r. 1590
2. Sposób prowadzenia i konkludowania sejmów (1632)
3. Projekt reformy sejmu i senatu przybocznego, omawiany na konwokacji r. 1660
4. Ordination sejmu elecionis, także i sejmów ordynaryjnych, jakoteż i sejmików (1734-5)
5. Projekt o poprawie praw (1749)