Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968-1982 / Sebastian Jagielski

Przerwane emancypacje Sebastiana Jagielskiego mają szansę stać się wydarzeniem, zważywszy na ich polemiczny charakter i komentarze do wątków żywo dyskutowanych we współczesnej debacie publicznej: historii ludowych, prześnionych rewolucji, emancypacji kobiet w socjalizmie, relacji polsko-żydowskich. Przekonuje on, że w latach 1968–1982, a więc między Marcem 1968 roku a „Solidarnością”, dwiema rewolucjami konserwatywnymi, wyłaniała się nowa struktura odczuwania, która niosła ze sobą potencjał emancypacyjny (kobiet, chłopów i robotników, Żydów, homoseksualistów), autonomiczny względem wartości narodowych i religijnych, ale został on odrzucony, powściągnięty, niezrealizowany. Trafnie dostrzega freudowskie „wiązanie” nierozładowanego emancypacyjnego potencjału prześnionej rewolucji z energią kontestacji na Zachodzie. Przerwane emancypacje są zatem tyleż pracą akademicką, co manifestem metody i politycznej wrażliwości.
dr hab. Monika Talarczyk, prof. PWSFTviT w Łodzi

Książka Sebastiana Jagielskiego, będąca nie tylko pracą filmoznawczą, ale też fascynującą wiwisekcją pewnego brzemiennego w skutki czasu w polskiej kulturze, dowodzi, że jest pracą wyemancypowaną w tym sensie, że swobodnie korzystając z inspiracji z wielu dziedzin humanistyki, proponuje własny oryginalny język i ważkie ogólnokulturowe rozpoznania rozwijane w oparciu o partykularną dziedzinę historii kina polskiego. Kino służy jako znakomity materiał do ukazania szerszych procesów, życia kultury, zmiennej gry jej znaczeń i wartości. Książka Przerwane emancypacje stanowi udaną, brawurową próbę zaproponowania nowej optyki oraz nowego języka opisu dla istotnego (po lekturze książki Jagielskiego rzec można, znacznie istotniejszego niż pierwotnie się wydawało) okresu historii kina polskiego.
dr hab. Marcin Adamczak, prof. UAM


Jeśli angielskie słowo excess oznacza przede wszystkim nadmiar, to „eksces” w języku polskim wiąże się niemal wyłącznie z destabilizacją normy. Pochodzący od łacińskiego excessus (zboczenie, odstąpienie od obowiązku) „eksces”, zgodnie z definicją zawartą w Słowniku wyrazów obcych z 1971 roku, oznacza „naruszenie porządku publicznego, zakłócenie spokoju; wybryk, wyskok, wykroczenie”.
W Przerwanych emancypacjach eksces oznacza strategię politycznego oporu. Za sprawą tego, co nadmiernie cielesne, szokujące czy prowokujące, uwidacznia zerwania i pęknięcia wewnątrz dominujących struktur (ideologicznych, kulturowych, politycznych), ujawniając zarazem to, co te struktury tłumią, ukrywają i wykluczają. Są to opowieści o tym, jak histeryczne, straumatyzowane i ekstatyczne ciała podważają porządek społeczny, antycypując jednocześnie nowe sposoby bycia i odczuwania w świecie.

Sebastian Jagielski – kulturoznawca i filmoznawca, adiunkt w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest autorem monografii Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym (2013). Współredagował między innymi tomy: Ciało i seksualność w kinie polskim (2009) i Kino polskie jako kino transnarodowe (2017). Publikował w „Tekstach Drugich”, „Kwartalniku Filmowym”, „Didaskaliach” i „Studies in European Cinema”. Wyróżniony w konkursie im. Inki Brodzkiej-Wald (2013) na najlepszą pracę doktorską dotyczącą współczesności z dziedziny humanistyki. Zajmuje się historią kina polskiego ujmowaną z perspektywy teorii krytycznych.

Spis treści

Wprowadzenie. ODCHYLENIE, WYKRĘCENIE, ODRUTYNIZOWANIE

Ciało w ruchu

Eksces jako nowa struktura odczuwania

Obrazy-wybuchy

Część I: KONTRWSPÓLNOTA

1. Transnarodowe ciało w roku 1968

Socjalistyczny przedmiot pożądania

Nagonka antysemicka

Długi cień wstrętu

Widzom prosto w oczy

2. Na peryferiach kontrkultury

Trauma, patos i reparacja

Nowy moment

Grotowski, Kościół i ekstaza

Przebite ciało, pobudzone społeczeństwo

3. Oczyścić naród

Walka z wpływem

Patriotyczny seryjny morderca

Ciało tańczące

Wykręcony świat

Część II: KŁOPOTLIWY FEMINIZM

1. Eksces emancypacji

Rozproszone genealogie

Polityki przyjemności

„Czy tej sceny stuszować nie można?”

2. Obce ciało

Gwiazda w remizie

Atrapa kobiecości

Turbo awans

3. Szok seksualny

Lucy Zucker się klei

Zniewala czy wyzwala?

Porzucone narracje

Część III: NIESAMOWITY LUD

1. Powrót wypartego

Melodramat egalitarystyczny?

Klasowe niesamowite

Polityczna nieświadomość

2. Rebelia niewolników

„Nie do przyjęcia”

„Oni chcą zająć nasze miejsce”

Trans jako opór

3. Awans i rewanż

Koniec marksizmu

Wieś jako skamielina

Trupy PRL-u

Podziękowania

Nota bibliograficzna

Bibliografia

Summary

Indeks filmów

Indeks nazwisk