Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym / Sebastian Jagielski

Przekrojowa historia ekranowych obrazów homospołeczności i homoseksualnych męskich pasji w kinie polskim w ujęciu Sebastiana Jagielskiego to lektura niezwykle pasjonująca. Autor postanowił prześwietlić całą historię polskiego kina fabularnego pod kątem mniej lub bardziej ukrytych czy aluzyjnych przedstawień zjawisk homoerotycznych rodzaju męskiego. Ich sekretną obecność Jagielski tropi na przestrzeni blisko ośmiu dekad – poczynając od jeszcze przedwojennych Ślubów ułańskich Mieczysława Krawicza z 1934 r. aż po Salę samobójców (2011) Jana Komasy. Tak ambitny i nowatorski projekt krył w sobie znaczne ryzyko, ponieważ łatwo mógł spalić na panewce, zważywszy niebezpieczeństwo powierzchownych obserwacji, subiektywnych czy tendencyjnych spostrzeżeń, epatujących obyczajową sensacyjnością lub wręcz skłonnością do skandalizujących rewelacji, gdyby nie godna podziwu rozległa i wielostronna erudycja autora, a także niebywały zmysł analityczny. Bardzo istotnym komponentem wywodów autora jest zmieniające się tło społeczno-obyczajowe kolejnych epok – od względnie liberalnych lat 30., poprzez represyjne przemilczenie o zmiennej skali nasilenia w różnych okresach PRL-u aż po konfrontację homofobii z ruchami emancypacyjnymi w III RP. Świetnie udokumentowana publicystycznymi źródłami historia polskiego homoseksualizmu rodzaju męskiego przyczynia się do pogłębienia i wycieniowania jego filmowego obrazu, a pod jej powierzchnią pulsuje budzący sympatię ton osobistego zaangażowania na rzecz stworzenia humanistycznego świata społecznej tolerancji oraz ludzkiej empatii, który, niestety, w dzisiejszej Polsce wydaje się być jeszcze bardzo odległym, nieomalże utopijnym ideałem.

prof. Tadeusz Szczepański

Sebastian Jagielski (ur. 1983), filmoznawca, wykłada w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Współredaktor tomu Ciało i seksualność w kinie polskim (2009). Współpracował przy redakcji II wyd. Encyklopedii kina (red. T. Lubelski, 2010). Zajmuje się historią kina polskiego oraz problematyką płci i seksualności.

Podziękowania

Wprowadzenie. Męska homospołeczność, odmieniec i polskie kino

W stronę teorii queer

Anatomia męskiego pragnienia homospołecznego

Kino, męskość i pragnienie

1. Każdemu wolno kochać, czyli karnawał odmieńców

w filmach dwudziestolecia międzywojennego

Bodo, kamp i homoeroci

Maskarady Michała Waszyńskiego

Kino jako ucieczka: Szczepko, Tońko i ich męski związek

Przestrzeń fantazji: Druga młodość i gwiazda jak

z Wagnera

Ułani, chłopcy malowani

2. „Wspólnota cierpienia i śmierci”. Homoseksualne

fantazmaty w filmowych adaptacjach utworów Jarosława

Iwaszkiewicza

Kino dziedzictwa

Gra w ciuciubabkę

Gdy spadają anioły

Trójkąty erotyczne

Stracona noc

Brzezina

Kochankowie z Marony

3. Poza granicami widzialności. Naród, polityka i męskie

pragnienie w filmach okresu PRL-u

Ziemia obiecana, czyli blask męskiego związku

Film kumpelski

Narodowa kontra męska wspólnota

Ciało idealne i antyciało

Naród i seksualność

Barwy ochronne, czyli kropla szaleństwa

Język ukrycia

Kamuflaż

Pragnienie zakazu

Dysydentyzm polityczny i seksualny

4. Rytuały dominacji. Odmieńcy w relacjach przemocy

w filmach schyłkowego okresu PRL-u

Sadomasochistyczne fantazje a zmierzch PRL-u

Cień ojca

Paranoja i morderstwo

„Homopotwory”

Męskość w warunkach obozów zagłady

Nazistowscy bracia

Obozowa homospołeczność i jej Inny

Horror kobiecości

5. „Ta owładnięta strachem męskość”. Męski etos

i homofobia w filmach z lat 90. i 2000.

Kryzys męskości

„Duch męskości wzmożonej”. Kino Władysława Pasikowskiego

Narodziny polskiego herosa

Melancholia heteroseksualna i wymiana kobiet

„Tylko męska przyjaźń jest coś warta”

Hiperboliczne identyfikacje

Upadek herosa

Gej z laleczką Pindi. Wizerunki homoseksualistów w kinie

współczesnym

„Potworny pedał”

Gej bity – gej modny

Zakończenie. Mężczyźni z szafą

Nota bibliograficzna

Bibliografia

Indeks filmów

Indeks osób