Kino postradzieckie. Trauma doświadczenia sowieckiego w rosyjskich filmach fabularnych po 1991 roku / Paulina Gorlewska

Książka Kino postradzieckie jest nie tylko interdyscyplinarnym, syntetycznym i całościowym opracowaniem zagadnienia traumy sowieckiego doświadczenia w kinie rosyjskim po 1991 roku, ale również wszechstronną analizą mechanizmów instrumentalizacji pamięci przez zmieniającą się władzę. Część pierwsza monografii poświęcona została analizie filmów historycznych, których zadaniem było zlokalizowanie traumatycznych wydarzeń w dziejach ZSRR oraz stworzenie spójnej narracji o przeszłości. Tematem drugiej części książki stały się filmowe reprezentacje postpamięci, różne strategie odnoszenia się do traumy oraz jej rzeczywisty wpływ na budowanie tożsamości współczesnych Rosjan.

Książkę Pauliny Gorlewskiej, która podejmuje oryginalnie wykoncypowany, przemyślnie zaprojektowany i z rzadko spotykaną inwencją badawczą opracowany temat, można by zatytułować Od Lenina do Putina. Z psychologii filmu rosyjskiego, nawiązując poprzez trawestację tytułu do klasycznego dzieła Siegfrieda Kracauera. Przywołuję niemiecki kontekst i ryzykuję to szczytne porównanie nie tylko w przekonaniu o bardzo istotnej naukowej wartości rozprawy, ale także po to, aby wskazać, że filmowa reakcja Rosjan na tragiczny bilans komunizmu dopiero w pionierskich badaniach autorki doczekała się pracy godnej tego skomplikowanego wyzwania. (…) Uwagę zwraca rozległe tło historycznofilmowe, na którym Gorlewska sytuuje główne obiekty swojego badawczego zainteresowania. Zważywszy, że żyjemy w czasach, kiedy z kinem rosyjskim mamy kontakty znacznie mniej regularne niż w PRL-u i o wiele bardziej ograniczone, tak bardzo wnikliwa, skrupulatna, dogłębna i wszechstronna jego znajomość zasługuje na szczególne uznanie. (…) Fascynująca w lekturze, wielowątkowa i inspirująca książka Pauliny Gorlewskiej, otwierając kolejne horyzonty, które daleko wybiegają poza zjawiska stricte filmowe, przekracza również granice rosyjskiej kultury i historii. Badany przez nią na przykładzie filmu fenomen traumy i uruchamiane przezeń psychospołeczne mechanizmy łatwo również odnieść z podobnymi konkluzjami do najnowszych dziejów Polski.

prof. dr hab. Tadeusz Szczepański

Paulina Gorlewska – filmoznawczyni i rosjoznawczyni, doktor nauk o sztuce, pracowniczka nieetatowa w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Publikowała w „Kwartalniku Filmowym”, „Studiach Filmoznawczych”, „Ekranach” i „Kinie”. Zajmuje się historią kina polskiego oraz współczesną kulturą rosyjską.

Wprowadzenie

1. Rosyjskie problemy z pamięcią

2. Studia nad traumą

3. Kino pierestrojki wobec przeszłości

Część I. LOKALIZOWANIE TRAUMY I PRÓBY JEJ PRZEPRACOWANIA

Rozdział I. Świadectwa o traumatycznym wydarzeniu

1. Terror jako symbol sowieckiej traumy. Poszukiwanie poetyki opisu

1.1. Czerwony terror w Czekiście Aleksandra Rogożkina

1.2. Wielki Terror w Spalonych słońcem Nikity Michałkowa

1.3. Żdanowszczyzna w Chrustaljow, samochód! Aleksieja Germana st.

2. Chronotop terroru, rekwizyty traumy i nieodbyta żałoba

Rozdział II. Narracje o traumatycznym doświadczeniu

1. Nowy człowiek i sowiecka podmiotowość w Sierpie i młocie Siergieja Liwniewa

2. Traumatogenna komunistyczna utopia w twórczości Aleksieja Germana mł.

2.1. Dzień Zwycięstwa a krwawa wojna w Ostatnim pociągu

2.2. Spektakl męskiej kastracji w Papierowym żołnierzu

3. Traumatyczne doświadczenie, czyli odkrywanie ram dominującej fikcji

Część II. POSTTRAUMATYCZNA ZALEŻNOŚĆ I „ROZKOSZNE SAMOUDRĘKI MELANCHOLII”

Rozdział I. Postpamięć o sowieckiej traumie

1. Otwarta rana przeszłości. Recepcja Ładunku Aleksieja Bałabanowa

2. O potworach i trupach, czyli symptomy rozkładu w Ładunku 200

3. Postpamięć jako formuła komunikacji

Rozdział II. Rosyjska postzależność i kino postradzieckie

1. Przyjemne kino oraz wstrętne filmy i postprzeszłość

2. Trauma jest gdzie indziej, czyli konserwatywna modernizacja

Zakończenie

Posłowie

Nota bibliograficzna

Bibliografia

Źródła internetowe

Filmografia

Indeks filmów

Indeks osobowy